انرژی اروپا در انحصار روسیه

از زمان روی کار آمدن دیمیتری مدودف به عنوان ریاست جمهوری روسیه، تحرکات و اقدامات زیادی جهت نمایش یک سیاست خارجی پویا و فعال صورت گرفته است. از جمله این تحرکات می توان به سفرهای رئیس جمهور روسیه به دو کشور آذربایجان و ترکمنستان اشاره نمود. آذربایجان و ترکمنستان علاوه بر آنکه در حاشیه دریای خزر قرار دارند، از منابع مهم انرژی نیز برخوردار هستند. به نحوی که روابطی پایدار و غیر تنش زا با دو کشور فوق می تواند به خرید گاز باکو و عشق آباد توسط مسکو و فروش آن به کشورهای اروپایی منجر شود. به گزارش ایراس بدین ترتیب روسیه با خرید گاز کشورهای منطقه، از یک سو ایجاد رابطه مستقیم میان کشورهای منطقه با اروپا را منتفی می نماید و همچنان به عنوان یک واسطه میان منطقه و اروپا به ایفای نقش می پردازد و از سوی دیگر حاکمیت انحصاری خود در خصوص صادرات انرژی به اروپا را نیز حفظ می کند. از این رو سفر مدودف به کشورهای آذربایجان و ترکمنستان، به خصوص با توجه به توافق های مهمی که در زمینه انرژی با هر دو کشور صورت گرفته است، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
● گاز آذربایجان در سبد روسیه
اگر چه پوتین بر خلاف سلف خود یلتسین، موفق به عادی سازی روابط روسیه با آذربایجان شد، با این حال روابط مسکو و باکو همچنان از اهمیت و جایگاه کمتری نسبت به قبل برخوردار است. این روابط که تا حد زیادی به مناسبات روسیه با ارمنستان بستگی دارد، طرفین را با چالش های گوناگونی مواجه ساخته است. به نحوی که می توان گرایش های غرب گرایانه باکو را حاصل روابط مطلوب روسیه و ارمنستان دانست. البته عکس این قضیه نیز صادق است و می توان روابط خوب مسکو و ایروان را نتیجه گرایش های غرب گرایانه آذربایجان تلقی کرد. به هر روی سفر دیمیتری مدودف به آذربایجان و مذاکرات وی با الهام علی یف، حول مسائل و محورهای گوناگونی صورت گرفت که از آن جمله می توان به مواردی نظیر مذاکره درباره خرید بخش عمده ای از گاز تولیدی جمهوری آذربایجان، بررسی راهکارهای افزایش سطح همکاری های سیاسی، اقتصادی و نظامی دو کشور، تبادل نظر درباره نظام حقوقی و امنیت دریای خزر و بررسی کندی روند مذاکرات صلح گروه میانجیگران سازمان امنیت و همکاری اروپا در حل مناقشه قره باغ اشاره کرد. علاوه بر این درپایان مذاکرات روسای جمهور دو کشور، ضمن امضای «بیانیه دوستی و شراکت استراتژیک بین روسیه و آذربایجان»، چندین توافقنامه نیز در خصوص مسائل مختلف منعقد شد. بر این اساس وزرای امور خارجه دو کشور، توافقنامه ای درباره امور بایگانی منقعد کردند و وزرای کشور دو طرف نیز به امضای یادداشت تفاهمی درباره همکاری در زمینه محافظت از بارهای ترانزیتی پرداختند. علاوه بر این توافقنامه ای درباره همکاری در مبارزه با تخلفات گمرکی و یک یادداشت همکاری در زمینه خصوصی سازی دارایی های دولتی و اداره آنها منعقد گردید. در این بین مهمترین محور مذاکرات طرفین به انرژی و مخصوصا خرید گاز آذربایجان توسط روس ها اختصاص یافت. به نحوی که توافق های اولیه برای خرید بخش عمده ای از گاز جمهوری آذربایجان حاصل شد. اگر چه به جزئیات این توافق اشاره نشده اما روسیه آمادگی خود را مبنی بر خرید هر میزان ممکن گاز، از جمهوری آذربایجان را اعلام نموده است. بر این اساس روسیه درصدد است که تمام گاز تولیدی گام دوم حوزه گازی «شاه دنیز» جمهوری آذربایجان را خریداری کند. از این حوزه گازی که در سال ۲۰۱۳ به بهره برداری می رسد، سالانه حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز برداشت خواهد شد.
● روسیه مهمترین خریدار گاز ترکمنستان
ترکمنستان که در زمره فقیرترین جمهوری های استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی محسوب می شود، علاوه بر داشتن منابع نفتی قابل ملاحظه، از لحاظ ذخایر گاز طبیعی نیز در میان پنج کشور برتر جهان قرار دارد. بر این اساس علیرغم آنکه بخش عمده ای از منابع درآمدی ترکمنستان از طریق صدور گاز تأمین می شود، با این حال این کشور به سبب فقدان خطوط لوله صادراتی و اختلاف میان کشورهای حاشیه دریای خزر ـ پیرامون وضعیت قانونی این دریاچه نفت خیز ـ در بهره گیری از ذخایر نفت و گاز خود موفق نبوده است. این امر که باعث تردید شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در بخش انرژی ترکمنستان شده است، از یک سو اقتصاد ترکمنستان را در حالت رکود باقی گذاشته و از سوی دیگر ایران و روسیه را به مهمترین خریداران و شرکای گازی ترکمنستان مبدل کرده است. با این حال سیاست های عشق آباد در خصوص انرژی و صدور گاز از زمان مرگ «صفر مراد نیازف» در سال ۲۰۰۶ و روی کار آمدن «قربانقلی بردی محمداف» به عنوان رئیس جمهور، دچار تغییر و تحول شده است. بر این اساس رئیس جمهوری ترکمنستان بر توسعه صنعت نفت و گاز کشور متبوع خود تأکید کرده و توسعه میادین گازی با حضور شرکت های مهم بین المللی را از اولویت های کاری خود قرار داده است. در این راستا وی بارها تصریح کرده که اقدامات گسترده ای در زمینه توسعه میادین گازی و متنوع سازی مسیرهای انتقال گاز در دست انجام است. به همین سبب رئیس جمهور روسیه نیز در دیدار رسمی خود از ترکمنستان، دسترسی به منابع انرژی این کشور را از اولویت های کاری خود قرار داد. در حال حاضر علیرغم آنکه روسیه مهمترین خریدار گاز ترکمنستان است، با این حال روس ها گاز ترکمنستان را به قیمتی بسیار پایین تر از قیمت بازار می خرند. به عنوان نمونه در شش ماهه نخست سال ،۲۰۰۸ روسیه در ازای هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز به ترکمنستان ۱۳۰ دلار پرداخت کرده و در عوض هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز خود را به قیمت ۳۷۰ دلار به کشورهای اروپایی فروخته است. همین مسأله باعث شده که ترکمن ها به فکر ایجاد راه های دیگری جهت صدور گاز خود برآیند و در این راستا یک بار دیگر، پروژه «تاپی» میان کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، هند و چین و همچنین «خط لوله نابوکو» که گاز ترکمنستان را بدون مداخله روسیه به اروپا می رساند را مطرح کنند. با این حال روس ها که همچنان خواهان حفظ حاکمیت انحصاری خود بر انرژی اروپا هستند، سعی کردند طی توافق جدیدی، نظر عشق آباد را به سوی خود جلب کنند. بر این اساس در توافقنامه ای که میان سران دو کشور منعقد گردید، مقرر شد که روسیه از سال ،۲۰۰۹ بهای گاز خریداری شده از ترکمنستان را به نرخ بازار پرداخت کند. بدین ترتیب توافق فوق را می توان یک اقدام پیشگیرانه و هوشمندانه از سوی روس ها به حساب آورد. به خصوص که طی روزهای گذشته و در سفر نمایندگان اتحادیه اروپا به ترکمنستان، مقامات ترکمن از تمایل خود مبنی بر صدور سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به طور مستقیم و بدون عبور از روسیه به اروپا خبر داده و به این منظور از سه گزینه نیز یاد کرده بود. نخستین گزینه به مسیری که از طریق دریای خزر، ترکمنستان را به آذربایجان متصل می کند، مربوط می شد. در دومین گزینه، صادرات گاز ترکمنستان از طریق قزاقستان به آذربایجان مطرح بود و سومین گزینه به حمل گاز مایع توسط کشتی های مخصوص باز می گشت.
● حفظ حاکمیت انحصاری
روس ها در پی حفظ حاکمیت انحصاری خود بر بازار گاز اروپا هستند و در این راستا از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند. بر این اساس مسکو سعی می کند با خرید گاز کشورهای منطقه، مسأله احداث خطوط لوله و یا مسیرهای نوین را برای صادرات گاز کشورهای منطقه، کاهش دهد و بدین ترتیب همچنان به عنوان یگانه صادرکننده انرژی به اروپا تلقی گردد. بر این اساس توافق روس ها با آذری ها در خصوص حوزه گازی «شاه دنیز» و همچنین توافق با ترکمن ها در خصوص بهای گاز، از یک سو می تواند از تلاش های آذربایجان و ترکمنستان برای احداث مسیرهای جایگزین به منظور فروش گاز خود بکاهد و از سوی دیگر می تواند روسیه را همچنان به عنوان بازیگری مهم در عرصه تعاملات جهانی به خصوص در زمینه انرژی نگاه دارد. به ویژه که در حال حاضر هم کشورهای اروپایی بر تکثر منابع واردات مواد انرژیک و رفع انحصار روسیه تأکید می ورزند و هم کشورهای منطقه خواهان صدور منابع انرژی خود بدون واسطه و حضور مستقیم روسیه هستند. از این رو به نظر می رسد روس ها با انعقاد توافق های نوین با کشورهایی نظیر آذربایجان و ترکمنستان، سعی دارند احداث مسیرهای جایگزین خطوط لوله ها ی روسی را به تعویق اندازند و همچنان از حاکمیت انحصاری خود بر گاز، در برابر اروپا استفاده نمایند.

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی