سلامت جسم و روان عامل تکامل جامعه

۲۵ تیرماه هر سال در کشورمان روز بهزیستی و روز تامین اجتماعی نام گذاری شده است. سازمان بهزیستی کشور به موجب لا یحه قانونی سال ۱۳۵۹ در جهت تحقق مفاد اصول ۳، ۲۱ و ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلا می ایران و در زمینه تحقق عدالت اجتماعی تشکیل شده است.
این سازمان به منظور نیل به اهداف خود با اتخاذ تدابیر لا زم و حمایت های گوناگون از کودکان نیازمند، زنان و کودکان بی سرپرست ابن السبیل (در راه ماندگان) و نیز عرضه خدمات توانبخشی به معلولا ن جسمی و ذهنی، مبتلا یان به بیماری های صعب العلا ج، معتادان و ناسازگاران اجتماعی و همچنین پیشگیری از معلولیت ها و آسیب های اجتماعی و غیره با توجه به حفظ ارزش ها و کرامات والا ی انسانی و تکیه بر تعاون و همیاری مردم نیکوکار و سایر طبقات دلسوز کشور تلا ش می کند. بی تردید، سلا مت جسم و روان، زیربنایی ترین عامل پیشرفت و تکامل یک جامعه است و امروزه برای دستیابی به این اهداف با اجرای برنامه های پیشرفته بهداشتی و بهزیستی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته افراد جامعه از دوران شیرخوارگی تا پایان زندگی تحت مراقبت قرار می گیرند و سازمان های ذی ربط بادقت در مواد غذایی و تغذیه، سالم سازی محیط زندگی، توسعه برنامه های مختلف، پیشگیری و غیره مانع بروز بسیاری از امراض و معلولیت ها می شوند تا سلا مت مردم تامین شود.
امیرالمومنین(ع) در نهج البلا غه می فرماید: آگاه باشید که از جمله بلا ها فقر ونداری است و سخت تر از ناداری بیماری تن و سخت تر از بیماری تن بیماری قلبی است.
بی شک اگر کسی سخن گوهر بار امام صادق (ع) را بشنود که فرمود: خوردن هر چیز که برای بدن انسان مضر باشد حرام است مگر در حال ضرورت بنابراین با توجه به احادیث لا زم است برنامه پیشگیری از بیماری های جسمی و اخلا قی و آسیب های اجتماعی به منظور حفظ و تامین بهداشت جسمی و روانی جامعه از دوران شیرخوارگی آغاز می شود با در نظر گرفتن آیه شریفه:
«من احیاها فکانها احیا الباس جمیعا»
هرکس که نفس را حیات بخشد مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است» می توان به اهمیت واقعی پیشگیری پی برد و جان انسانها را قبل از این که دچار گرفتاری شوند نجات دهیم.
● خدمات بهزیستی در ایران
از دیرباز همواره طیف وسیعی از خدمات اجتماعی توسط خانواده ها افراد نیکوکار، روحانیت و مساجد ارائه می شده و موسسات اجتماعی کوچک و بزرگ با تکیه بر نهاد وقف، نه تنها در حوزه بهزیستی بلکه در سایر امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به فعالیت می پرداخته است، نمونه چنین مراکزی مکتبخانه ها، مدارس، حوزه های علمیه، بیمارستانها و... که طی قرون متمادی ساخته و دایر شده است می باشند. افزایش مراودات تجاری، سیاسی و فرهنگی در قرون اخیر با همسایگان و دولت های منطقه منجر به بروز تغییراتی در برخی از حوزه های اجتماعی و اقتصادی شده است.
در حوزه بهزیستی اولین یتیم خانه ایران به سبک شبانه روزی مستقل در تهران (محل انبار گندم سابق) و در دوران ناصر الدین شاه ایجاد شد. از آن زمان به بعد موسسه های مختلفی از سوی دولت ها با افراد و گروه های خیر برای حمایت از نابینایان و ناشنوایان، معلولین ذهنی و جسمی و همچنین نیازمندان و بی سرپرستان به وجود آمد که خدمات آنها عموما جنبه رفاهی و آموزشی داشته است.
تعدادی از سازمان هایی که زیر پوشش خدمات بهزیستی هستند:
▪ سازمان ملی رفاه خانواده ایران
▪ سازمان بهزیستی و آموزشی کودکان و نوجوانان
▪ سازمان ملی بهزیستی ناشنوایان ایران
▪ سازمان ملی رفاه نابینایان ایران
▪ سازمان زنان
▪ جمعیت حمایت از اطفال بی سرپرست
پس از پیروزی انقلاب سازمان بهزیستی در ۱۳۵۹/۳/۲۴ براساس مصوبه شورای عالی انقلا ب تشکیل شد. شهید دکتر محمدعلی فیاض بخش پس از آن که به پراکندگی سازمان های رفاهی و توانبخشی کشور و عدم هماهنگی لا زم بین آنها پی برد، با کمک و همفکری شهید سیدمحمد باقر لواسانی و تنی چند از همفکرانش لا یحه تشکیل سازمان بهزیستی کشور را به شورای انقلا ب پیشنهاد کرد و پس از تصویب آن با کار پیگیر و مستمر به سازماندهی تشکیلا ت و برنامه ریزی برای فعالیت نوین سازمان بهزیستی پرداخت و در مدت کوتاهی توانست ارگان دولتی و کارآمدی برای خدمت به محرومان و مستضعفان کشور ایجاد کند. در تاریخ ۶۳/۱۰/۱۶ بر پایه مصوبه مجلس شورای اسلا می بار دیگر سازمان بهزیستی در شمار سازمان های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت. اصولا بهزیستی به مجموعه متشکل از تدابیر، خدمات، فعالیت ها و حمایت های غیربیمه ای اطلا ق می شود که به منظور بسط رحمت اسلا می در جامعه و حفظ ارزش ها و کرامات انسانی با تکیه بر کمک های مردمی و همکاری نزدیک سازمان های ذی ربط انجام می شود و گسترش خدمات توانبخشی حمایتی، بازپروری و کمک به تامین حداقل نیازهای اساسی گروه های محروم و کم درآمد را مدنظر دارد. کانون اصلی فعالیت ها و برنامه های سازمان بهزیستی پیشگیری از فروپاشی زندگی افراد و خانواده هایی است که به علت مشکلا ت اقتصادی و ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی دچار آسیب پذیری و ناتوانی های مختلف شده اند یا از معلولیت های جسمی و روانی رنج می برند بدون تردید، خدمت رسانی به این گروه ها با کیفیت مطلوب هنگامی امکان پذیر خواهد بود که یک نهاد ویژه برخوردار از توان تخصصی، اقتصادی اجرایی و سیاسی قوی به شکل منسجم جنبه های گوناگون خدمات مورد نیاز محرومان و مستضعفان را عهده دار شود.
● روش های موجود برای ارائه خدمات بهزیستی
خدمات بهزیستی در سه بخش به نیازمندان و مددجویان ارائه می شود:
۱) امور فرهنگی و پیشگیری
۲) امور اجتماعی
۳) امور توانبخشی
در بخش امور فرهنگی و پیشگیری دفاتر زیر خدمات لا زم را انجام می دهند. دفتر آموزش و پژوهش: وظیفه تحقیق و پژوهش پیرامون علل بروز معلولیت ها ودریافت عوامل اصلی ایجاد آسیب های اجتماعی را برعهده دارد. همچنین تربیت نیروهای انسانی مورد نیاز و بازآموزی نیروهای موجود متناسب با تغییرات جامعه از وظایف این دفتر است.
دفتر پیشگیری از معلولیت ها و آسیب های اجتماعی وظیفه ارائه آموزش های لا زم به جامعه با بهره گیری از روش های منطقی و تکیه بر دستاوردهای پژوهشی را بر عهده دارد.
در بخش امور اجتماعی کار از پیچیدگی فراوانی برخوردار است. بازآموزی و بازپروری گروه هایی چون معتادان، متکدیان، زنان ویژه فرزندان بدون سرپرست - زنان بی سرپرست و مانند اینها نیازمند مشارکت عمومی و یاری همه جانبه است. به این منظور باید مربیان، روانشناسان و مددکاران اجتماعی ورزیده به کار گرفته شوند. همچنین تفکر جامعه نسبت به این گروه ها باید دگرگون شود و روش های صحیح ارائه کمک به افراد جامعه آموزش داده شود. از سوی دیگر باید زمینه اجتماعی مناسب برای پذیرش افراد پس از طی دوره بازآموزی وبازپروری فراهم شود. روشن است که این همه، نیازمند عزمی ملی و کار و تلا ش شبانه روزی و خستگی ناپذیر است.
در بخش امور اجتماعی خدمات لا زم از طریق سه دفتر ارائه می شود:
۱) دفتر امور کودکان و نوجوانان
۲) دفتر امور خانواده های بی سرپرست و نیازمند
۳) دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی
دفتر امور کودکان و نوجوانان مسوولیت پرداختن به امور مربوط به کودکان سرراهی، کودکان خانواده های ازهم گسیخته، فرزندان والدین زندانی، فرزندان والدین متواری، فرزندان والدین بدون صلا حیت و مانند اینها را برعهده دارد. ارائه خدمات شیرخوارگی سازمان برای نگهداری تربیت و آموزش کودکان و به فرزندخواندگی دادن برخی کودکان مجهول الهویه به خانواده های دارای صلا حیت در قالب برنامه شبه خانواده از طرف اقدامات و وظایف این دفتر به شمار می رود.
مرکز اجرایی تحت نظارت این دفتر، وظیفه نگهداری تربیت و آموزش کودکان تحت سرپرستی خود را تا مرحله اجتماعی شدن، ازدواج، اشتغال، بازتوانی و ترخیص به عهده دارد. همچنین مهد کودک های سازمان بهزیستی، وزارتخانه ها و دیگر سازمان ها و نیز مهدکودک های خصوصی در سراسر کشور با نظارت این دفتر فعالیت می کنند. دفتر امور خانواده های نیازمند و بی سرپرست وظیفه بررسی مسائل و مشکلا ت و برنامه ریزی بازتوانی مادی و معنوی خانواده های زیر پوشش را به عهده دارد.
دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی به امور معتادان: زنان ویژه و متکدیان از طریق بررسی مسائل و مشکلا ت فردی، گروهی، اجتماعی، خانوادگی و نیز شناسایی راههای بازپروری آنان می پردازد.
● خدمات امور توانبخشی
سازمان بهزیستی از طریق دفاتر توانبخشی و امور اجتماعی معلولین، توانبخشی حرفه ای و دفتر توانپزشکی و وسایل توانبخشی به معلولین جسمی و ذهنی، خدمات توانبخشی ارائه می کند. دریافت کنندگان خدمات از این بخش، نابینایان، ناشنوایان و معلولا ن جسمی - حرکتی هستند. افراد دارای معلولیت ذهنی با توجه به بهره هوشی به سه گروه عمیق (ایزوله) تربیت پذیر و آموزش پذیر تقسیم می شوند. همچنین معلولین جسمی و ذهنی توام که از بدترین نوع معلولیت هاست زیر پوشش این بخش هستند.
● شورای عالی مشارکتهای مردمی
در پی تدوین و اجرای طرح امداد دانش آموزان محروم و معلول توسط عده ای از انسان های نیکوکار و با پشتیبانی شهید دکتر فیاض بخش رئیس وقت سازمان بهزیستی کشور در اواخر سال ۱۳۶۴ با توجه به اصل۲۹ قانون اساسی مقدمات تشکیل شورای عالی مشارکت های مردمی سازمان بهزیستی فراهم شد و این شورا از فروردین سال ۶۷ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. از طریق مشارکتهای مردمی و همیاری افراد خیر و نیکوکار اقدامات چشمگیری در راستای اهداف سازمان بهزیستی کشور انجام گرفت از آن جمله خرید تجهیزات مورد نیاز مراکز توانبخشی و حمایتی سازمان بهزیستی، پرداخت هزینه های تحصیلی و درمانی مددجویان و تامین دیگر نیازهای آنان قابل ذکر است. شوراهای مردمی تاکنون هزاران مترمربع ساختمان، زمین، باغ و باغچه را به صورت اهدایی از افراد خیر و نیکوکار برای واحدهای بهزیستی سراسر کشور تحویل گرفته اند. از نظر امور فرهنگی، شوراهای سراسر کشور تاکنون در حد توان و امکاناتشان در جهت کمک به محرومان گام های بلندی برداشته اند.
● معلولیت و بهزیستی
سازمان بهداشت جهانی، معلولیت را اختلا ل رابطه فرد با محیط می داند و در تعریف توانبخشی اشاره به این دارد که توانبخشی پاسخ به معلولیت است برای رسیدن به حداکثر توانایی های یک معلول. اگر جامعه بتواند تسهیلا ت لا زم را تامین کند که وی مشکلا ت حضور در جامعه را نداشته و قدرت استفاده از وسایل توانبخشی را داشته باشد. با موانع شهری روبه رو نشود، مشکل عبور و مرور نداشته باشد، در فعالیت های گروهی شرکت کند و... دیگر آن فرد معلول نیست. از ۶ میلیون نفر افراد معلول جامعه ایرانی ۶۰ درصد به نحوی در فعالیت های اجتماعی شرکت داده شده اند و نیازی به خدمات توانبخشی خاص ندارند. ۳۰ درصد نیاز به خدمات توانبخشی تخصصی و ۱۰درصد نیاز به توانبخشی فوق تخصصی دارند. با وجود تلا ش گسترده سازمان وضعیت اشتغال معلولا ن در جامعه نابسامان است.
معلولا ن بسیاری به خاطر کمبود آگاهی برخی از کارفرمایان، موانع شهری و معماری نداشتن آگاهی کافی جامعه از معلول و معلولیت یا بیکارند یا هراس از برخورد با اجتماع در آنها باقی مانده است. در کشور ما حمایت قانونی در زمینه اشتغال معلولا ن به معنای واقعی وجود ندارد.
اختصاص ۳ درصد از استخدام های دولتی به معلولا ن در قانون پیش بینی شده اما در عمل اجرا نمی گردد. رشد معلولیت در جامعه ناشی از عوامل و دلا یل شناخته شده ای است و به عنوان نمونه بخش قابل ملا حظه ای از معلولیت ها ناشی از حوادث رانندگی است که بر اثر گسترش شهرنشینی و عدم رعایت دقیق قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی به وقوع می پیوندند. سایر معلولیت ها نیز بر اثر عوامل مادرزادی، فقر بهداشت، عدم واکسیناسیون کودکان، انواع بیماری ها و عدم درمان به موقع آنها شامل کزاز، سیاه سرفه، سل، سرخک، دیفتری و فلج اطفال که قابل پیشگیری نیز هستند بروز می کند.
کارشناسان مقاطع زمانی ابتلا ی فرد به معلولیت ها را به سه مقطع قبل از تولد، هنگام تولد و بعد از تولد تقسیم می کنند. عوامل قبل از تولد از عوامل ارثی یا محیطی منشا می گیرند. این عوامل بر اثر ازدواج های فامیلی و عدم تناسب (H.R) خون والدین بروز معلولیت را سبب می شود.
عوامل محیطی شامل ابتلا ی مادر باردار به بیماری های عفونی، مسمومیت های شیمیایی یا قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس و ضربه های شدید است. عوامل بعد از تولد به دو گروه تقسیم می گردد: اول که ناشی از بیماری ها مانند فلج اطفال، رماتیسم، مننژیت، عفونت های استخوانی، سو»تغذیه، سکته های قلبی و مغزی در بزرگسالا ن، دوم تصادفات رانندگی، سوختگی، برق گرفتگی، تنبیهات شدید بدنی و...
● ارائه خدمات به معلولان
خدمات بهزیستی به دو صورت فعال و غیرفعال ارائه می شود. خدمات فعال شامل فعالیت هایی است که با هدف پیشرفت و مستقل و متکی به خود شدن معلولا ن انجام می شود و در نهایت بازتوانی و جذب آنان به روند عادی زندگی اجتماعی را به دنبال دارد. برای رسیدن به این هدف امکانات توانبخشی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی، فنی ارتوپدی، گفتار درمانی، بینایی سنجی و شنوایی سنجی پیش بینی و برای آنها وسایل کمکی مانند اورتز، پروتز، عصا و سمعک در نظر گرفته می شود. خدمات غیرفعال در مورد معلولا نی که نمی توانند زندگی مستقلی داشته باشند که از آن جمله معلولا ن ذهنی و جسمی شدید می باشند که این معلولا ن، غیرقابل بازگشت به زندگی اجتماعی هستند و از این رو مسائل آموزش و استقلا ل در مورد آنان کمتر معنی دارد و آنچه مهم است تامین سرپناه و امکانات غذایی است.

نویسنده : سیدحسن وکیلی

منبع : روزنامه مردم سالاری