اصطلاحات روغن

● ویسکوزیته یا گرانروی: مقاومت سیال در مقابل جاری شدن که اصطلاح غلط آن یعنی «غلظت» رایج تر می باشد. این خاصیت ، با اهمیت ترین و مهم ترین مشخصه هر روغن است که در آزمایش ها، معمولاً در دماهای ۴۰ و ۱۰۰ درجه سانتیگراد اندازه گیری می شود. حرارت بالا ، موجب کم شدن گرانروی و پائین آمدن دما ، باعث افزایش آن خواهد شد.
● شاخص گرانروی (VI) : معیار سنجش تغییرات گرانروی با تغییرات دما را می گویند که هر چه رقم آن بزرگتر باشد تغییر گرانروی روغن نسبت به دما کمتر خواهد بود.
● نقطه ریزش : پایین ترین دمایی که در آن، روغن کماکان توانایی جاری شدن دارد و خاصیت سیالیت خود را حفظ کرده است.
● نقطه اشتعال : حداقل درجه حرارتی است که بخارات روغن با هوا ، در اثر تماس شعله آتش ، اشتعال لحظه ای خواهد داشت.
علاوه بر مشخصات ذکر شده ، دانسیته یا چگالی ، نقطه احتراق ، نقطه ابری شدن و عدد بازی کل TBN نیز از جمله خصوصیات روغن موتور محسوب می شوند که بعضاً توسط برخی تولید کنندگان ذکر می گردد.
● انتخاب روغن موتور
برای انتخاب یک روغن موتور مناسب ، عوامل و پارامترهای گوناگونی می بایست مد نظر قرار گیرد۰ یک روغن موتور مرغوب دارای گرانروی مناسب و ضریب اصطکاک بسیار پائین بوده و توانایی روانکاری بخشهای مختلف موتور را دارا است. هم چنین دوده و ترکیبات حاصل از تجزیه روغن و نیز سایش و بطور کلی رسوبات بین قطعات باید توسط روغن پاک شود و در ضمن روغن علاوه بر سازگاری با ترکیبات پلیمری موجود ، دارای اثرات بازدارندگی خوبی در مقابل زنگ زدگی ، خوردگی ، اکسیداسیون و سایش باشد.
طبیعی است تمامی موارد یاد شده از طریق آزمایش های گوناگون و پیچیده مشخص می گردد و آن چیزی که برای مصرف کننده نهایی اهمیت دارد ، بایستی بصورت ملموس بیان شود، بطوری که در عین جامعیت ، با زبان بسیار ساده به انتخاب روغن موتور توسط مصرف کننده ، عینیت بخشد. بدین منظور سازندگان روغن موتور، دو پارامتر اساسی را با اصطلاحات نام و نام خانوادگی مطرح ساخته و تاکید می کنند که این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و هر انتخابی ، بایستی با لحاظ کردن همزمان این دو عامل انجام گیرد.
الف) درجه بندی SAE : اهمیت گرانروی به قدری است که انجمن مهندسین خودرو (SAESAE) بر این اساس طبقه بندی ویژه ای را بنا نهاده و یکی از دو معیار گزینش روغن موتور را گرید SAE می دانند. از لحاظ گرانروی ، روغن ها به دو بخش تقسیم می شوند ، تک درجه ای (Monograde) و چند درجه ای یا چهار فصل (Multi grade).
روغن های تک درجه ای مانند ۲۰ ، ۳۰ یا ۴۰ در موتورهای جدید منسوخ شده است ولی روغن های مالتی گرید ، امروزه کاربری غالبی دارند۰ روغن های چند درجه ای که با حرف W (نشانه زمستان) و دو عدد واقع در چپ و راست آن مشخص می گردند ، مانند ۱۵W۴۰ ، ۲۰W۵۰ از لحاظ کاری، مناسب تمام فصول سال می باشند۰ عدد سمت چپ W، معیاری از ویسکوزیته روغن در دمای پائین و عدد سمت راست، گرانروی در درجه حرارت بالا را نشان می دهند. ثابت شده است که مهم ترین و با اهمیت ترین خاصیت روغن ، حضور آن از لحظه استارت تا خاموش کردن موتور بصورت بی وقفه و در تمامی قطعات متحرک و ثابت در تماس می باشد و به منظور نیل بدین هدف ، گرانروی پائین روغن در لحظه استارت ، اهمیت بالایی دارد. به همین علت استفاده از روغن های چند درجه ای که در سرما ویسکوزیته پایین دارند و با روانکاری به موقع قطعات ، تا حد زیادی از سایش جلوگیری می کنند ، توصیه اول تولید کنندگان روغن می باشد.
ب) سطح کارآیی: انجمن نفت آمریکا (API) روغن های موتور را بر حسب کیفیت به دو گروه تقسیم کرده است. خودروهای بنزینی در گروه (Service Station)،S یا محل تعویض روغن و خودروهای دیزلی در گروه (Commercial)،C یا خودروهای تجاری طبقه بندی می شوند. حروف انگلیسی که پس از هر یک از این دو حرف قرار گیرند ، نشان دهنده سطح کیفیت روغن خواهد بود، به این مفهوم که حرف A پائین ترین سطح کارآیی را نشان می دهد و با بالا رفتن حروف ، سطح کارایی نیز افزایش خواهد یافت.
لازم به ذکر است سطوح کارآیی بالاتر ، نشان از میزان ادتیوهای بیشتری در روغن می باشد و بالطبع در آزمایشات و تست های آزمایشگاهی و موتوری ، شرایط حادتری را تحمل می کند. جدول ارائه شده، سطوح کارآئی گوناگون را از ابتدای وضع تاکنون نشان می دهد. برای انتخاب یک روغن موتور مناسب ، رجوع به راهنمای خودرو ، سطح کارآیی و ویسکوزیته روغن موتور لازم است و مصرف کننده کافیست با مراجعه به محل های تعویض روغن و گزینش روغن موتوری با سطح کیفی و گرانروی مشابه که در ظروف و بسته بندی استاندارد بوده و در یک شرکت معتبر تولید شده باشد ، حداکثر اطمینان از بابت کارکرد بهینه روغن درموتور را حاصل کند. در این رابطه ، «راهنمای روانکارهای خودرو» شرکت نفت پارس نوع روغن موتور برای خودروهای مختلف را مشخص کرده است.
● مایع ترمز
به جرأت می توان گفت که مهمترین قسمت هر وسیله نقلیه موتوری ، سیستم ترمز آن می باشد. به همین دلیل کلیه مواد و قطعاتی که با این سیستم مرتبط باشند ، بایستی با حداکثر دقت ، تولید و به دور از هرگونه ملاحظات اقتصادی مصرف شوند. مایع ترمز ، مهمترین نقش را در سیستم ترمز اتومبیل ها ایفا می کند. این ماده که به نام روغن ترمز در جامعه مصطلح شده است ، ترکیبی سنتزی (مصنوعی) می باشد که قسمت اعظم آن را ترکیبات پلی گلیکول اتری تشکیل می دهد. مواد افزودنی مختلفی نیز به منظور بالابردن خواص و کارکرد مایع ترمز به آن اضافه می شود.
مایع ترمزهای تولیدی شرکت نفت پارس ، نوعی از سیالات هیدرولیکی با کارآیی بالا هستند که در سیستم های ترمز و کلاچ انواع خودروها استفاده می شوند. از آنجایی که این محصولات به شدت جاذب رطوبت هستند ، بایستی از تماس آنها با آب و محیط های مرطوب جلوگیری کرد. این مایعات در سیستم های ترمز دیسک یا کاسه ای و کلاچ و سیستم های هیدرولیک خودرو که در آن استفاده از مایع ترمز توصیه شده باشد ، قابل کاربرد می باشند. مایع ترمزهای تولیدی شرکت نفت پارس ، براساس سطوح کارآیی مورد نیاز و پیشنهادی از طرف شرکت سازنده خودرو در دو سطح کارآیی DOT۳ و DOT۴ تولید می شوند.
مایع ترمز مرغوب ، حداکثر دارای ۲ سال کارکرد مفید است و پس از سپری شدن این مدت حتماً بایستی تعویض گردد. مایع ترمز مناسب و مرغوب خواص زیر را دارا می باشد:
۱) داشتن گرانروی مناسب در دمای پایین
۲) امکان تبخیر بسیار کم
۳) عدم ایجاد حباب
۴) سازگاری با فلزات و قطعات لاستیکی مختلفی که با آنها در تماس است
۵) سازگاری با کاسه نمدها
▪ هنگام استفاده از مایع ترمز ، رعایت نکات زیر در ارتباط با این محصول ، ضریب ایمنی را افزایش می دهد.
▪ هرگز برای صرفه جویی در مصرف سوخت ، موتور اتومبیل را در سرازیری ها خاموش نکنید ، چرا که در اثر خاموش بودن موتور ، در بوستر ترمز خلاء حاصل نشده و در نتیجه خودرو در این لحظه بدون ترمز می باشد.
▪ مخزن اصلی مایع ترمز بایستی تا بالاترین سطح ، پر نگه داشته شود. اگر سطح مایع پایین باشد، باعث هوا گرفتن سیستم می گردد.
▪ از مخلوط کردن مایع ترمزهای مختلف اجتناب شود. استفاده مجدد از مایع ترمز کارکرده ، به هیچ وجه توصیه نمی شود.
▪ برای تعیین زمان دقیق تعویض مایع ترمز ، ضمن مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو ، شرایط محیطی کارکرد را نیز باید مد نظر قرار داد.
● مایع خنک کننده ( ضدیخ - ضدجوش) :
هدف استفاده از سیستم خنک کننده در خودروها ، خارج ساختن حرارت اضافی ایجاد شده در اثر فعالیت موتور است ، تا بدین ترتیب دمای بدنه فلزی موتور در محدوده مطلوبی کنترل شود.مایعی که عموماً در این سیستم استفاده می شود ، آب است. اما برخی محدودیت ها موجب شده که آب ، به تنهایی قادر به ایفای کامل وظایف یک سیال خنک کننده نباشد. به طور مثال وجود آلیاژهای آلومینیومی در مناطقی نظیر سرسیلندر و بدنه موتور که حرارت زیادی ایجاد می کنند ، باعث خوردگی حرارتی می شود. بنابراین وجود مواد شیمیایی بازدارنده خوردگی در سیال خنک کننده الزامی است.
از طرف دیگر تغییرات دمایی در فصول مختلف سال ، سبب می شود آب در دماهای پایین تر از۵ درجه سانتی گراد و بالای۸۰ درجه سانتی گراد غیر قابل کاربرد باشد. به همین علت لزوم افزودن یک ماده کمکی به سیال خنک کننده احساس می شود. شرکت نفت پارس تولید کننده ضدیخ- ضدجوش نیز می باشد. این محصول تحت عنوان پارس سهند ، به بازار عرضه می شود. پارس سهند با کاهش نقطه انجماد آب در فصل زمستان و افزایش نقطه جوش آن در فصل تابستان به عنوان ضدیخ- ضدجوش در سیستم خنک کننده موتور اتومبیل به کار گرفته می شود. از جمله خواص بارز این محصول میتوان به مقاومت در برابر خوردگی، ضد زنگ زدگی و سازگاری با تمامی قطعات پلاستیکی موجود در مسیر سیال خنک کننده اشاره کرد.
مهم ترین مشخصه مایع ضدیخ- ضدجوش ، کاهش نقطه انجماد و افزایش نقطه جوش آب است ، ولی در عین حال خواص زیر را نیز دارا می باشد:
۱) محافظت قطعات در برابر خوردگی و زنگ زدگی
۲) ظرفیت بالای انتقال حرارت
۳) محلول در آب و غیر قابل اشتعال
۴) خاصیت ضد کف به میزان بسیار زیاد
پس از انتخاب سیال خنک کننده مناسب ، دقت در رعایت نکات ذیل ، موجب افزایش کارآیی سیستم خنک کننده خودرو می شود:
- سیال ضـدیـخ- ضدجوش ، طبق جدول توصیه شده از سوی سازنده خودرو معمولاً با نسبت ۱-۱(۵۰% ) با آب مخلوط می شود و ثابت شده است که این نسبت ، بهترین بازده و کارآیی را دارا می باشد.
- زمان تعویض سیال خنک کننده ، حداکثر پس از ۲ سال کارکرد
می باشد.
● روغن های دنده :
سیستم انتقال قدرت در خودروها ، توان ایجاد شده توسط موتور را به چرخ ها منتقل می کند تا اتومبیل به حرکت درآید. انتقال دهنده های اتوماتیک و مکانیکی دو نوع متداول مورد استفاده در خودروها می باشند. همانند سایر قسمتهایی که در آنها تماس فلز با فلز وجود دارد ، این بخش از اتومبیل نیز ، نیاز به روانکاری مخصوص به خود را دارد.
روغن های دنده که با عنوان رایج واسکازین شناخته شده اند، بایستی دارای سیالیت کافی بوده تا به راحتی در سیستم ، حتی زمانی که هوا سرد است، توانایی گردش داشته باشد. در روغن های دنده نیز همانند روغن های موتوری، چند درجه ای بودن روانکار دامنه وسیعی از درجه حرارت عملیاتی را پوشش خواهد داد. از طرف دیگر روغن دنده باید سازگاری مناسب با فلزات در تماس نظیر فولاد ، برنز و یا دیگر آلیاژهای مس را دارا بوده ، مقاومت شیمیایی بالایی در برابر اکسیداسیون و سفت شدن از خود نشان دهد. هم چنین لایه روانکاری پایداری ، بر روی قطعات ایجاد کند.
یکی از مهمترین خصوصیات عملکرد یک روان کننده دنده ، ظرفیت تحمل بار آن است و یا به عبارت دیگر توانایی آن جهت جلوگیری کردن و یا به حداقل رساندن ساییدگی دندانه دنده ها می باشد. این ظرفیت تحمل بار بیشتر با استفاده از مواد افزودنی در روانکار تأمین می شود. به این نوع روان کننده ها ، روانکارهای فشار پذیر (EP) گفته می شود.
به منظور تفکیک بین روغن های دنده خودرو با سطوح مختلف از خواص فشار پذیر (EP) انجمن نفت امریکا (API)، پنج سری روانکار برای سیستم های انتقال دهنده قدرت غیر اتوماتیک تهیه کرده است که نام گذاری آنها به ترتیب خصوصیت فشار پذیری عبارتند از API GL-۱،۲،۳،۴،۵ در مورد روانکاری های مختلفی که در سیستم انتقال دهنده مکانیکی در خودرو وجود دارد ، روان کننده باید دارای سطوح کیفی حداقل API GL-۱ باشد. اتومبیــل های مدرن سطوح کیفی بالاتر نظیــر API GL-۴، GL-۵ را نیاز دارند. لازم به ذکر است سطوح کیفی مذکور ، بر روی ظروف روغن های دنده تولید شده توسط سازندگان معتبر ، درج می گردد.
- در صورتی که سیستم انتقال قدرت از نوع اتوماتیک باشد ، حتماً بایستی از سیال انتقال قدرت اتوماتیک یا A.T.F استفاده کرد.
- از روغن های دنده برای قسمت هایی نظیر جعبه فرمان و دیفرانسیل نیز میتوان استفاده کرد ، که در این موارد می بایست به توصیه سازنده خودرو دقت شود.
● گریس
گریس محصولی نیمه مایع تا جامد است که از اختلاط یک عامل تغلیظ کننده در مایعی روان کننده حاصل می شود. این تعریف نشانگر آن است که گریس روانکاری که به مقدار مشخصی سفت شده باشد، دارای خواص ویژه ای است که روغن روانکار به تنهایی آن خواص را دارا نیست. در مواردی که نیاز است تا مـاده در یـک مکـانـیـزم در وضعیـت اولیـه اش باقی بماند (مثلاً یاتاقان چرخ ها) ، خصوصاً در جاهایی که امکان روانکاری مجدد ، محدود بوده و یا از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نباشد ، روانکاری با گریس ارجحیت دارد. هم چنین در مواردی که نیاز به آب بندی در سیستم وجود دارد، باید به جای روغن، از گریس استفاده کرد.
به دلیل ماهیت ساختاری، گریس همانند روغن وظایف خنک کنندگی و پاک کنندگی را در سیستم ایفا نخواهد کرد. اما انتظار می رود به غیر از این دو مورد، گریس ها دیگر خواص روغن های روانکار، نظیر کاهش اصطکاک، ایجاد لایه روانکاری، جلوگیری از سائیدگی، محافظت قطعات در برابر خوردگی و سازگاری با مواد موجود در قسمت های روانکاری را به طور کامل انجام دهند.
متداول ترین تغلیظ کننده ها، صابون های فلزی عناصری نظیر لیتیم، آلومینیوم، باریم، مس و سرب هستند و مایع روان کننده نیز غالبا دارای پایه معدنی می باشد. به منظور بالا بردن خواص گریس و بهبود کارآیی آن، مواد افزودنی مختلفی نظیر دی سولفید مولیبدن (به منظور کاهش سایش و اصطکاک) به آن اضافه می شود.
بخش های مختلف اتومبیل که نیاز به گریس دارند عبارتند از:
جلوبندی یا سیستم تعلیق، سیبک ها، یاتاقان های چرخ، محورها و چهار شاخ گاردان
برای بهره مندی هر چه بیشتر و بهتر از گریس، رعایت نکات ذیل ضروری به نظر می رسد:
۱) گریس را باید با توصیه کارشناسان مربوطه و طبق کتابچه راهنمای اتومبیل، انتخاب و مصرف کرد.
۲) از اختلاط دو یا چند نوع گریس مختلف خودداری شود.
۳) معمولات برای سیستم جلوبندی از گریس های با پایه لیتیم یا کلیسیم، در سیبک ها از گریس های با پایه لیتیمی، در یاتاقان های چرخ، گریس های با پایه سدیمی و در محورها و چهار شاخ گاردان نیز از گریس های پایه لیتیمی استفاده می شود که شرکت نفت پارس، انواع گریس های مختلف با پایه های صابونی متنوعی از جمله کلسیم، لیتیم و سدیم را تولید کرده که در تمامی قطعات وسایل نقلیه که نیاز به گریسکاری دارند، قابل کاربرد می باشد.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان