جنبش اجتماعی مزدک و اندیشه سیاسی شاهی

نهضت نافرجام مزدک، نخستین جنبش اجتماعی ایران است که در اوایل حکومت قباد در سال ۴۹۴ میلادی برپا شد و تا سال ۵۲۴ ادامه یافت و اثرات وسیع و شگرفی را حتی بعد از سقوط ساسانیان به جا گذاشت. نوشتار حاضر از رهیافت اندیشه سیاسی، این قیام را مورد بررسی قرار داده و بر این مدعا است که، «جنبش مزدک، جنبش اجتماعی در لوای مذهب بوده و هیچ گونه تقابلی با اندیشه سیاسی شاهی نداشته است.»
مقاله برای بررسی صحت و سقم این فرضیه اصلی، شش فرضیه فرعی دیگر را مطرح و آنها را مورد بحث قرار داده است. از جمله ثابت می کند که این آیین پاسخی به بحران های اجتماعی- اقتصادی عصر ساسانی بوده است و از سویی در نفس عقاید مزدک، اندیشه سیاسی «فره ایزدی» وجود دارد و از دید او شاه نمونه خدا در زمین است و وحدانیت الهی و یکتایی شاه، دقیقا متناسب با «توحید فلسفی» (Monism) و ضرورت وحدت نگری است و لذا این نوع نگرش ثابت می کند که مزدکیت ضدیتی با اندیشه سیاسی کهن شاهی نداشته است.

اخوان کاظمی بهرام

منبع : پایگاه اطلاعات علمی