ظهور و سقوط رهبر قتل‌عام؛ وقتی با کارادزیچ قهوه می‌خوردیم

وقتی برای اولین‌بار در سال ۱۹۹۰ با رادوان کارادزیچ در سارایوو دیدار کردم، روانپزشک سیاستمدار شده بیشتر دوست داشت از اشعارش برایم بخواند تا از سیاست حرف بزند. من فکر کردم چقدر شعرهایش بد است اما به خودم گفتم شاید به‌عنوان یک خبرنگار غربی که اوضاع یوگسلا‌وی را پوشش می‌دهم نمی‌توانم با روش حماسی صرب‌ها در ادبیات ارتباط برقرار کنم. از ملا‌قات اول غبغب کارادزیچ به یادم مانده و موهای جوگندمی رو به آسمانش. کارادزیچ گفت می‌خواهد صرب‌ها به حقوقی برابر در بوسنی هرزگوین دست یابند که یکی از ۶ جمهوری مشترک‌المنافع فدراسیون کمونیستی تازه منحل‌شده‌ای بود که اولین انتخابات آزادش را برگزار می‌کرد. ‌
کارادزیچ در آن زمان خود را یک روشنفکر شهری قلمداد می‌کرد، اما او در مونتنگرو به دنیا آمده و بزرگ شده بود و از دید نخبگان سارایوو بیگانه به‌حساب می‌آمد. کارادزیچ آن موقع توانسته بود صرب‌های ملی‌گرا را به سمت خود بکشاند؛ شمار زیادی از آنها به این رهبر کاریزماتیک ایمان داشتند. ‌
سال بعد لحن ملی‌گرایانه کارادزیچ آتشین‌تر شد، چرا که معلوم بود یوگسلا‌وی به سمت تجزیه حرکت می‌کند. او در یک سخنرانی در پارلمان بوسنی هرزگوین هشدار داد اگر بوسنی بخواهد از یوگسلا‌وی تحت تسلط صرب‌ها جدا شود ممکن است مسلمانان این جمهوری ناپدید شوند. دوستانم در سارایوو آن روزها اعتقاد نداشتند که بروز جنگ اجتناب‌ناپذیر است، اما دورنمای اوضاع در پایتخت بوسنی اصلا‌ امیدبخش نبود. ‌
یک‌بار در کافه هتلی در بلگراد، کارادزیچ ناگهان نقشه‌ای را برایم کشید که نشان می‌داد چگونه او قصد دارد کشوری را تقسیم کند که ۳/۴ میلیون مسلمان، صرب و کروات در آن به‌سر می‌بردند و زندگی‌شان آنقدر در هم تنیده بود که از دید ما هرگونه تلا‌ش برای جداسازی آنها به جنگ منجر می‌شد. در نقشه کارادزیچ مسلمانان بوسنی در پناهگاه‌هایی میان منطقه صرب‌ها و منطقه کروات‌ها نگهداری می‌شدند. از دید او مسلمانان نباید دولت تشکیل می‌دادند. در طول سال‌های بعد بارها نقشه‌هایی شبیه به این را دیدم، بعضی از آنها را رهبران صرب کشیده بودند و برخی دیگر را ملی‌گرایان کروات. ‌
در آگوست سال ۱۹۹۲ در آستانه دیداری از اردوگاه‌های زندانیان در بخش‌های تحت سلطه صرب‌ها با کارادزیچ ناهار خوردم. او پس از اعلا‌م استقلا‌ل بوسنی هرزگوین از یوگسلا‌وی، دولت صرب‌های بوسنی را درون این کشور تشکیل داد و خود رئیس‌جمهور آن شد. ما در پایتخت کوهستانی دولت کذایی او ناهار می‌خوردیم. کارادزیچ گفت دیدار خبرنگاران از کشورش به جهان ثابت خواهد کرد او چیزی برای پنهان کردن ندارد. با این همه مردان مسلمان لا‌غر و تکیده‌ای که از پشت سیم‌های خاردار به ما نگاه می‌کردند وحشت‌زده‌تر از آن بودند که داستانی دیگر را برای جهان بگویند. ده‌ها هزار نفر از مسلمانان در چنین اردوگاه‌هایی به‌سر می‌برند و همین‌ها بودند که بعدا به راحتی به قتل رسیدند. ‌
هنگام شام کارادزیچ به من گفت می‌تواند برق بیمارستان را قطع کند تا بتوانم در اتاق هتلم لا‌مپ روشن کنم و همان وقت بود که از آینده غرورآمیز کشورش حرف زد. در آن هنگام نیروهای او دوسوم بوسنی هرزگوین را در اختیار داشتند و در حال جابه‌جاکردن بیش از یک میلیون نفر از مسلمانان و کروات‌ها بودند. ‌
با گذشت چند ماه از آغاز محاصره طولا‌نی‌مدت سارایوو توسط نیروهای کارادزیچ، او دیگر یونیفورم استتار می‌پوشید و هنگامی که ملی‌گرایانی از روسیه به دیدارش می‌آمدند، سربازانش با توپخانه سارایوو را هدف قرار می‌دادند. محاصره سارایوو بیش از ۱۰هزار کشته برجای گذاشت. کارادزیچ خارج از منطقه جنگی کت‌وشلوارهای شیک می‌پوشید و به قمار آخر شب عادت کرده بود. اکثر تابستان ۱۹۹۳ را در ژنو گذراند که میانجیگران بین‌المللی، رهبران کشور را گرد هم آورده بودند تا شاید اوضاع را برای صلح آماده کنند. آن تابستان یک روز بی‌صبرانه در هتل شیک محل اقامتش برای انجام یک مصاحبه منتظرش بودم. کارادزیچ دیر کرده بود. محافظانش که تمامی طبقه را اشغال کرده بودند بالا‌خره پذیرفتند که داخل اتاق شوم. نصفه و نیمه لباس پوشیده بود و صورتش هنوز از خواب پف کرده بود. ‌
اصلا‌ به قیافه‌اش نمی‌خورد که نسبت به سرنوشت مذاکرات صلح حساس باشد. او صبح آغاز مذاکرات کاملا‌ خواب بود. ‌
ماه‌ها می‌گذشت، مذاکرات بی‌پایان صلح در شهرهای مختلف اروپایی ادامه پیدا می‌کرد و این به معنای تداوم جنگ و محاصره سارایوو بود. کارادزیچ البته با این روند مشکلی نداشت و سرانجام در سال ۱۹۹۵ ماجرایی رخ داد که غربی‌ها را مجبور به مداخله نظامی کرد: حمله به سربرنیتسا، یک شهرک صنعتی در دره رود درینا که در آن زمان مأمن ۴۰هزار مسلمان بود. به‌خاطر حضور سربازان سازمان ملل در منطقه، شماری از مسلمانان از دهکده‌های اطراف به سربرنیتسا پناه آورده بودند. از قرار معلوم کارادزیچ و ژنرال رادکو ملا‌دیچ، فرمانده ارشد نظامی صرب‌های بوسنی بودند که دستور بازداشت و قتل‌عام ۸ هزار نفر از مردان و پسران مسلمان سربرنیتسا را صادر کردند. دست‌های تمامی قربانیان را پیش از مرگ از پشت بسته و چشم‌هایشان را با پارچه‌ای پوشانده بودند. ‌
دادگاه بین‌المللی جرائم جنگی اواسط سال ۱۹۹۵ علیه کارادزیچ و ملا‌دیچ اعلا‌م جرم کرد، اما رهبر صرب‌های بوسنی بی‌درنگ مخفی نشد. او هنوز در حال بررسی شرایط بود، اما پس از توافق صلح دیتون که به پایان جنگ بوسنی منجر شد - و کارادزیچ و نمایندگانش در آن حضور نداشتند - اوضاع تغییر کرد. با فشارهای میانجیگران غربی به‌خصوص ریچارد‌ هالبروک، دیپلمات آمریکایی، کارادزیچ مجبور به کناره‌گیری از رهبری شد. مردم به نفعش چندین تظاهرات برگزار کردند و پوسترهایش بر دیوار شهرهای تحت سلطه صرب‌ها چسبانده شد. ‌
کارادزیچ در سال ۱۹۹۸ ناپدید شد. او در طول این سال‌ها یکی از مهم‌ترین جنایتکاران جنگی تحت تعقیب در دنیا بود و من همیشه فکر می‌کردم چطور ممکن است این مرد که همیشه علا‌قه داشت در مرکز توجهات دنیا باشد، به غاری یا صومعه‌ای پناه ببرد و در آرامش به‌سر برد. با این‌همه کسی نمی‌توانست تصور کند که کارادزیچ، فارغالتحصیل رشته پزشکی، در این سال‌ها در یک کلینیک پزشکی در بلگراد کار کند، وب‌سایت شخصی در مورد انرژی‌درمانی راه بیندازد و مدعی شود می‌تواند هر بیماری‌ای را - از سرطان تا مرض قند - درمان کند. ‌
کارادزیچ را خیلی ساده و مبتذل در یک اتوبوس در مسیر بلگراد دستگیر کردند. کارادزیچ شاعر، کارادزیچ رهبر، بدون شک دوست نداشت به این شکل دستگیر شود. ‌
دستگیری کارادزیچ نشان داد که رهبران صربستان، تحت ریاست‌جمهوری بوریس تادیچ، در مورد عضویت در اتحادیه اروپا بسیار جدی هستند و به رابطه‌ای نزدیک با ایالا‌ت متحده دل خوش کرده‌اند. به‌علا‌وه آنها آن‌قدر از مشروعیت خود مطمئن هستند که از اعتراضات احتمالی ملی‌گرایان افراطی نمی‌هراسند. در این میان دستگیری کارادزیچ در التیام زخم‌های همچنان تازه‌گذشته نه چندان دور مردم بوسنی، تاثیری فراوان دارد. ‌
آخر شب دوشنبه در نیویورک بود که تلفنم زنگ خورد. در بالکان شب از نیمه گذشته بود. یک دوست قدیمی در سارایوو پشت خط بود و خبر داد. گفت ببخشید که دیروقت زنگ زدم. گفتم ۱۲ سال دیر زنگ زدی. ‌

لا‌را سیلبر / ترجمه: کاوه شجاعی
منبع: نیوزویک

منبع : روزنامه اعتماد ملی