از این قانع‌کننده‌تر نمی‌شود

ارکیده‌ها، باشکوه و پرزرق‌وبرق، در عین حال از جمله فریبکارترین گل‌ها نیز هستند که گاهی برای تطمیع گرده‌افشان‌ها حیله‌های استادانه‌ای در آنها تکامل یافته است. دانشمندان در بررسی جدیدی که روی بی‌شرم‌ترین این نیرنگ‌های گیاه‌شناختی- یعنی گونه‌ای که گرده‌افشان‌ها را با وعده دروغین سکس به دام می‌کشد- انجام داده‌اند، کشف کرده‌اند که یک گروه از ارکیده‌ها این هنر تقلب را به اوج رسانده‌اند. ارکیده‌های فریبنده جنسی، همانطور که زیست‌شناسان از مدت‌ها پیش می‌دانستند، می‌توانند به قدری شبیه یک حشره ماده شوند و حتی بوی آن را بدهند که نرها را وادارند در فرآیندی گاه پرشوروحرارت که می‌تواند به گرده‌افشانی منجر شود، برای جفت‌گیری با گل تلاش کنند.
اما دانشمندان اکنون گزارش کرده‌اند که ارکیده‌های زبانی استرالیا چنان تمام و کمال و متقاعدکننده از زنبورهای ماده تقلید می‌کنند که نرها نه تنها تلاش می‌کنند با آنها جفت‌گیری کنند، بلکه در عمل با آنها جفت‌گیری می‌کنند و حتی تا مرحله انزال نیز پیش می‌روند. آن گاسکت (A. Gaskett)، دانشجوی تحصیلات تکمیلی دانشگاه مک‌کوآری در استرالیا و نویسنده اصلی این مقاله می‌گوید «این پدیده معمولا آمیزش کاذب نامیده می‌شود. اما به نظر من مانند آمیزش حقیقی است. » این کشف که ارکیده‌ها می‌توانند چنین واکنش‌های مفرطی را برانگیزند چیزی بیش از صرفا تاریخ طبیعی عجیب و غریب است، زیرا زیست‌شناسان همیشه می‌پنداشتند جعل محرک‌های جنسی توسط ارکیده‌ها برای زنبورهای ساده‌لوح بی‌ضرر است و چیزی بیش از یک تلاش مضحک نیست که عاقبت ناکام می‌ماند.
با این حال این پژوهش که ماه گذشته در ژورنال American Naturalist به چاپ رسید، نشان می‌دهد که این کار برای زنبورها بالقوه هزینه سنگینی دارد. خانم گاسکت این پرسش را مطرح می‌کند که «اگر زنبورهای نر همه اسپرم‌شان را به خاطر ارکیده‌ها هدر دهند، برای ماده‌های واقعی چه چیزی برایشان باقی می‌ماند؟»
از این گذشته دانشمندان می‌پرسند چرا ارکیده‌ها از نظر تکاملی چنین کار احمقانه‌ای انجام می‌دهند؟ چرا باید یک گل طوری تکامل یابد که توانایی گرده‌افشان خویش برای تولیدمثل را به خطر بیندازد؟ تعداد ارکیده‌هایی که با گرده‌افشان‌های خود چنین برخورد زشتی می‌کنند و به آنها وعده‌های دروغین غذا و آمیزش جنسی می‌دهند یا هرازگاهی حشرات بازدیدکننده را در گلبرگ‌های سطل‌مانند پر از مایعی غوطه‌ور می‌سازند زیاد است که طبیعی‌دانان به مدت بیش از یک قرن در حیرت رابطه غیرعادی میان آنها بوده‌اند. داروین چنان مجذوب برهم‌کنش‌های شگفت‌انگیز میان آنها بود که پس از «پیدایش گونه‌ها»، کتاب بعدی‌اش به تمامی اختصاص به این موضوع داشت: «تمهیدات گوناگونی که ارکیده‌ها از طریق آنها توسط حشرات بارور می‌شوند.»
دانشمندان می‌گویند دست‌کم درمورد ارکیده‌های زبانی و زنبورهای ساده‌لوح‌شان، ممکن است کشف کرده باشند که چرا این گل‌ها با بازدیدکننده‌هایشان بدرفتاری می‌کنند: این برخورد با زنبورها در واقع خیلی هم به نفع ارکیده‌ها است. در زنبورها، جنسیت یک فرد، نر یا ماده، توسط یک سیستم ژنتیکی خاص به نام هاپلودیپلوئیدی تعیین می‌شود. در این سیستم ماده‌ها با یک تخمک از مادرشان و یک اسپرم از پدرشان تولید می‌شوند. اما نرها فقط نیمی از این دو مکمل جنسی را دارند و فقط توسط ماده‌ها از یک تخمک و بدون کمک یک نر یا یک قطره اسپرم تولید می‌شوند.
برای ارکیده‌ای که فقط نرها آن را گرده‌افشانی می‌کنند، خالی کردن اسپرمی که فقط برای تولید ماده‌ها به کار خواهد رفت ممکن است اصلا ضرر محسوب نشود. حتی می‌تواند امتیاز هم باشد، زیرا بعضی از زنبورهای ماده بدون اسپرم کافی تمایل به تولید پسران بیشتری دارند- یا از دیدگاه ارکیده، گرده‌افشان‌های بیشتر. دانشمندان می‌گویند افزایش تعداد نرها حتی می‌تواند آنها را ناامیدتر و درنتیجه آسان‌گیرتر کند که این هم بالقوه امتیاز دیگری برای ارکیده‌ای است که تلاش می‌کند نری را گول بزند تا سعی کند با زنبور ماده جعلی که چندان واقعی به نظر نمی‌سد و بی‌حرکت درون گلبرگ‌هایش نشسته آمیزش کند.

کارول کاسوک یون/ ترجمه کاوه فیض‌اللهی
New York Times, Jul. ۱۵, ۲۰۰۸

منبع : روزنامه کارگزاران