نه نخبه‌گرا، نه عامه‌پسند!

چند سالی بیشتر نیست که نشر «ماهی» فعالیت خود را آغاز کرده است (دقیقا از سال ۱۳۸۰ و با انتشار کتاب «مترجم دردها» نوشته «جومپا لاهیری»، ترجمه امیرمهدی حقیقت) اما در همین مدت اندک توانسته است جایگاه خود را به عنوان یک ناشر معتبر و مطرح پیدا کند؛ اتفاقی که به نظر می‌رسد مدیون دو فاکتور مهم است؛ اول اینکه نشر ماهی بسیار گزیده‌کار است و کتاب بد و حتی متوسط منتشر نمی‌کند و دوم اینکه به زیبایی کتاب بسیار اهمیت می‌دهد و کتاب‌هایی را به بازار می‌فرستد که از نظر کیفیت چاپ بعضا در سطح کتاب‌هایی هستند که ناشران اروپایی منتشر می‌کنند. این انتشارات اخیرا دست به ابتکار جالبی زده است. پس از انتشار چند مجموعه‌ کتاب ـ از جمله مجموعه آثار آیزایا برلین، مجموعه ادبیات آلمانی و مجموعه نویسندگان قرن بیستم فرانسه ـ حالا شاهد مجموعه جدیدی از نشر ماهی هستیم که با عنوان «قصه‌های جیبی» نامگذاری شده‌اند. در ماه‌های آخر سال گذشته دو جلد از این کتاب‌ها با نام‌های «قصه‌های بانمک» و «قصه‌های عجیب»، همان‌طور که از نام‌ مجموعه مشخص است، در قطع جیبی به بازار آمدند. برگردان هر دوی این کتاب‌ها کار «امیرمهدی حقیقت» است که پیش از این کتاب‌هایی نظیر «همنام» و «مترجم دردها» کار جومپا لاهیری و «در میان گمشدگان» نوشته «دن چاون» را با ترجمه او خوانده‌ایم. هم «قصه‌های عجیب» و هم «قصه‌های بانمک» طی مدت کوتاهی که از انتشارشان می‌گذرد به چاپ دوم رسیده‌اند که گواهی است بر موفقیت آنها. استقبال مخاطبان از این دست کتاب‌ها نشان می‌دهد که آنها مشتاق خواندن داستان‌هایی هستند که برخلاف تعداد زیادی از داستان‌های نخبه‌گرا، ساده و سرراست و جذاب هستند و در عین حال، ساختاری مستحکم دارند. در شرایطی که تیراژ کتاب‌های داستانی به پایین‌ترین حد خود در چند دهه اخیر رسیده است، انتشار کتاب‌هایی اینچنینی را، که می‌توانند باعث آشتی مخاطبان نه‌چندان حرفه‌ای با داستان و ادبیات شوند، باید به فال نیک گرفت. نوشتار حاضر صرفا معرفی مختصری است از «قصه‌های بانمک» و «قصه‌های عجیب» و پیشنهادی برای مطالعه آنها.
● قصه‌های بانمک
طنز و کمدی شاید قدمتی به اندازه خود انسان داشته باشد. این دو با هم متفاوت‌اند و اهداف جداگانه‌ای دارند. اولی در لفافه نیش و کنایه می‌زند و معمولا هدف انتقادی مشخصی را پی می‌گیرد اما هدف اصلی دومی سرگرمی و گذران مفرح اوقات است. «قصه‌های بانمک» مجموعه‌ای از ۱۷ قصه و داستان است که بعضی‌هاشان از قصه‌های عامیانه کشورهای مختلف هستند و بعضی‌هاشان داستان‌هایی از نویسند‌گان نام‌آشنایی مثل «ایزاک باشویس سینگر» و «جیمز تربر»، و نیز نویسند‌گان کمتر شناخته‌شده‌ برای ما ایرانی‌ها مثل «آن کامرون»، «اچ. اچ. مونرو»، «آدریان میشل» و... بعضی از این نوشته‌ها کمدی هستند اما اکثرشان در ژانر طنز قرار می‌گیرند. نوشته‌هایی که در این مجموعه آمده‌اند همگی مطایبه‌آمیز، کوتاه و بدون پیچید‌گی و جذاب هستند. اکثر آنها، به‌خصوص قصه‌های عامیانه کتاب، پیام اخلاقی مشخصی دارند که البته در چارچوب به قاعده و جذاب حکایت توی ذوق نمی‌زند. این درونمایه‌ها در ستایش فضیلت و نکوهش رذیلت و حماقت هستند. اگر «پایان خوش» را هم، که در اکثر داستان‌های کتاب دیده می‌شود، به خصوصیات آنها اضافه کنیم، می‌بینیم با داستان‌هایی مواجه‌ایم که کاملا مطابق انتظار یک خواننده ساده‌گیر که دنبال داستان‌های تفریحی است، هستند. این نگاه کمی سختگیرانه است، همه انسان‌ها، حتی نخبه‌ترین‌شان، از خواندن داستان‌های پریان و حکایت‌های فولکلوریک شیرین و نیز داستان‌هایی که برای لحظاتی در آنها از دشواری‌ها و مشکلات زندگی خبری نیست و همه‌چیز بر وفق مراد پیش می‌رود، لذت می‌برند. «قصه‌های بانمک» پر است از نوشته‌هایی از این دست. نوشته‌های که یکی، دو ساعت شیرین و بی‌دغدغه را برای مخاطب به همراه دارند.
ایراد کوچکی در این کتاب راه‌یافته که می‌تواند در چاپ‌های بعد اصلاح شود. حکایت «کریک و کراک و هوک‌هندل» که در این کتاب آمده و «ایتالو کالوینو» به عنوان نویسنده آن معرفی شده، در اصل یک افسانه ایتالیایی ا‌ست که کالوینو فقط آن را بازنویسی کرده و در کتاب «افسانه‌های ایتالیایی‌»اش آورده است. برای خوانندگان ناآشنا ممکن است این شبهه ایجاد شود که نویسنده این حکایت جذاب «ایتالو کالوینو» است و چه بهتر که با اضافه‌کردن یک بازنویسی: «پیش از نام ایتالو کالوینو در زیر عنوان قصه از این اشتباه جلوگیری شود.»
● قصه‌های عجیب
ماجراهای عجیب و غریب از ابتدای پیدایش قصه‌گویی از جذاب‌ترین موضوعات برای مخاطبان بوده‌اند. اصولا داستان با ارضای حس کنجکاوی انسان سر و کار دارد و داستان‌هایی که در آنها وقایع غیرعادی رخ می‌دهد در کنار داستان‌های پلیسی به بهترین شکل ایجاد کنجکاوی و انگیزه پیگیری می‌کنند طوری که مخاطب خسته نمی‌شود و تا انتهای داستان کتاب را کنار نمی‌گذارد. جذابیت این نوع ماجراها به‌قدری فریبنده بوده است که ادگار آلن‌پو، که از او به‌عنوان اولین نویسنده داستان‌های کوتاه مدرن نام می‌برند، نتوانسته است در برابر آنها مقاومت کند و تعداد زیادی از داستان‌های‌اش پر از ماجراها و حتی شخصیت‌های غیرعادی و عجیب و غریب است.
نوشته‌هایی که در «قصه‌های عجیب» آمده‌اند، برخلاف «قصه‌های بانمک» اکثرا داستان‌های کاملا حرفه‌ای و مدرن هستند، به‌عنوان مثال داستان «پچ‌پچ بچه» که فضاسازی بسیار قوی و روایتی جذاب دارد یا داستانی از سر آرتور کانون دویل که یک داستان کوتاه پلیسی بسیار خواندنی است که برای اولین‌بار است به فارسی ترجمه می‌شود. «قصه‌های عجیب» پر است از ماجراهایی که احتمالا تا‌مدت‌ها در خاطرتان خواهند ماند. بعید است به این زودی‌ها داستان کت جادویی‌ای را که برای صاحب‌اش پول و برای دیگران بدبختی می‌آفریند (کت جادویی، نوشته دینو بوتزاتی)، پسربچه‌ای که با حسادت‌اش خانواده‌ای را به هم می‌ریزد و شرلوک هولمز را وادار به حل معمای پیداشدن یک خون‌آشام می‌کند (سرگذشت خون‌آشام ساسکس، نوشته سر آرتور کانون دویل)، نغمه جادویی‌ای که پسر معلولی را به مهمانی دنیای پس از مرگ می‌برد و بازمی‌گرداند (طاق‌نماهای سبز، نوشته جوان آیکن)، درخت هلو و قلب پاک یک دختر که شهری را از نابودی می‌رهاند (دختری که درخت هلو را بوسید، بازنویسی الینور فارجئون)، پلیکان فداکاری که جان خود را فدای نجات جان یک کودک می‌کند (پلیکان، نوشته آن پیلینگ) و پچ‌پچ‌های دیوانه‌کننده روح یک دختربچه که زندگی را بر نزدیکان‌اش سخت کرده است (پچ‌پچ بچه، نوشته ویوین الکاک) فراموش کنید!
انتشار مجموعه «قصه‌های جیبی» ادامه دارد و در آینده کتاب‌های دیگری از این مجموعه منتشر خواهد شد.
«قصه‌های بانمک» و «قصه‌های عجیب» با ترجمه امیرمهدی حقیقت توسط نشر ماهی در سال ۸۶ منتشر شده است.

حسین جاوید

منبع : روزنامه کارگزاران