آینده عرضه در بازار نفت

در حالی که ثبات عرضه موضوع مورد توجه مصرف کنندگان بزرگ نفت است، تازه ترین گزارش ها نشان می دهد کشورهای تولید کننده نفت غیراوپک به هیچ وجه قادر به تامین تقاضای جهانی نفت طی سال های آینده نخواهند بود. باوجود افزایش قیمت جهانی نفت در ماه های گذشته، تقاضای انرژی چین، هند و سایر کشورهای در حال توسعه کاهش نداشته است و نشانه ای از افزایش تولید جدی تولید کنندگان خارج از اوپک دیده نمی شود. از طرف دیگر به اعتقاد کارشناسان انرژی تولید نفت کشورهای غیراوپک هم اکنون در اوج خود قرار دارد و طی سال های آینده با کاهش چشمگیری روبه رو خواهد شد. براساس این گزارش تولید نفت کشورهای غیراوپک طی سال ۲۰۰۹ به ۳/۵۰ میلیون بشکه خواهد رسید. این رقم امسال به ۸۳/۴۹ میلیون بشکه می رسد. تاخیر در اجرای پروژه ها، مشکلات سیاسی و کمبود سرمایه گذاری مهم ترین علل کاهش تولید نفت کشورهای غیراوپک به شمار می رود.
عمر بالای چاه های نفت مکزیک، کاهش چشمگیر ذخایر نفتی دریای شمال و کمبود سرمایه گذاری در صنعت انرژی روسیه مهم ترین علل کاهش تولید کشورهای غیراوپک به شمار می رود. تولید نفت روسیه از ۱/۱۰ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۸ به کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در سال ۲۰۰۹ کاهش خواهد یافت. این نخستین کاهش تولید نفت روسیه از سال ۱۹۹۶ تاکنون به شمار می رود. موسسه بارکلی نیز اعلام کرده تولید نفت کشورهای غیراوپک طی سال ۲۰۰۷ به بالاترین حد خود رسیده و این رقم طی سال های آینده کاهش خواهد یافت. برخی از کارشناسان امیدوارند افزایش تولید برزیل، کانادا، آذربایجان و قزاقستان تا حدی کاهش تولید روسیه، مکزیک و انگلیس را جبران کند.
مرکز مطالعات جهانی انرژی مدعی است اکنون سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با افزایش ندادن تولید به دنبال قیمت های بالاست.
مرکز مطالعات جهانی انرژی (CGES) در تازه ترین گزارش ماهانه خود از اوپک خواسته است به فروش نفت خام سنگین خود بپردازد تا وضعیت بازار نفت تا حدودی بهتر شود. به نظر می رسد سازمان اوپک با بی توجهی به افزایش تولید نفت به دنبال محدوده قیمت های بالاتر است.
با این وجود موسسه مطالعاتی چاتم هوس پیش بینی کرده تا سال ۲۰۶۰ هیچ صادرکننده نفتی در جهان باقی نخواهد ماند و از جمله ایران تا سال ۲۰۳۹ از جمع صادرکنندگان نفت خام خارج می شود.
طبق این گزارش مصرف نفت خام در کشورهای صادرکننده این محصول به سرعت در حال افزایش است و چنانچه این روند ادامه پیدا کند تا سال ۲۰۶۰ هیچ صادرکننده نفتی در جهان باقی نخواهد ماند.
موسسه مطالعاتی چاتم هوس در مطالعه ای با هشدار در مورد رشد فزاینده مصرف انرژی در کشورهای صادرکننده نفت خام بر لزوم تنوع بخشیدن به اقتصاد در این کشورها تاکید کرده است. در میان صادرکنندگان نفت خام نروژ، اندونزی و مالزی توانسته اند تا حد زیادی وابستگی خود به صادرات انرژی را کاهش دهند و به رشدی پایدار دست پیدا کنند. الجزایر نیز از وابستگی به نفت خام به گازطبیعی روی آورده است اما باید به فکر منابع جایگزین دیگر باشد. ایران، عربستان و کویت نیز که همچنان نقش مهمی در صادرات انرژی دارند باید منابع جایگزینی برای رشد خود بیابند.
بر اساس این گزارش نخستین کشوری که از جمع صادرکنندگان نفت خام خارج خواهد شد اندونزی است. این کشور تا قبل از سال ۲۰۱۰ از جمع صادرکنندگان نفت خام خارج می شود. منابع نفتی اندونزی هشدار داده اند ذخایر نفتی این کشور درصورت موفق نبودن اکتشافات جدید در ۱۰ سال آینده به پایان می رسد.
اندونزی که از اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و تنها عضو این سازمان از منطقه آسیا- اقیانوسیه است در سال های اخیر با تحلیل رفتن منابع نفتی خود دست و پنجه نرم کرده و حتی اخیراً به یک واردکننده تبدیل شده است. این کشور که قوی ترین اقتصاد را در میان کشورهای جنوب شرق آسیا دارد، چندی پیش باتوجه به بحرانی بودن شرایط صنعت نفت خود، احتمال خروج از سازمان اوپک را مطرح کرده بود. براساس این گزارش نرخ تحلیل رفتن میزان تولید در این کشور بین هشت تا ۱۰ درصد در سال و این به آن معنی است که تولید نفت اندونزی تا ۱۰ سال آینده به صفر می رسد.
پس از این کشور مالزی در سال ۲۰۱۵ و الجزایر در سال ۲۰۲۵ از این جرگه خارج می شوند. آذربایجان در سال ۲۰۲۸، آنگولا در سال ۲۰۳۲ و قزاقستان نیز در سال ۲۰۳۸ نفتی برای صادرات نخواهند داشت. براساس پیش بینی موسسه چاتم هوس، ایران نیز در سال ۲۰۳۹ و در اثر افزایش مصرف داخلی مجبور می شود صادرات خود را قطع کند. پس از این کشور، نیجریه در سال ۲۰۴۰، عربستان در سال ۲۰۴۵، نروژ در سال ۲۰۵۸ و کویت به عنوان آخرین کشور در سال ۲۰۵۹ تمامی نفت تولیدی خود را در داخل به مصرف خواهند رساند. کاهش حجم ذخایر نفتی و افت تولید از دیگر دلایل قطع صادرات نفت توسط این کشورها عنوان شده است.
در چنین شرایطی رئیس شرکت «گازپروم» روسیه معتقد است جهان بعد از سال ۲۰۱۲ با کمبود جدی منابع انرژی مواجه خواهد شد. الکسی میلر معتقد است امکان حفظ بهای پایین منابع انرژی از بین رفته است. دلیل آن هم سرمایه گذاری بسیار اندک در بهره برداری از میادین جدید است. به اعتقاد وی عدم تراز انرژی جهانی را می توان از راه فعال سازی همکاری ها میان کشورهای صادر کننده گاز برطرف کرد.
وی می گوید: در چارچوب همایش کشورهای صادر کننده گاز ما تراز گازی جهان را ایجاد خواهد کرد. این مساله باعث می شود که پاسخ به این سوال که چه وقت و چه اندازه باید انرژی تولید کرد برای ما روشن باشد. در همین حال، الکسی میلر همچنین جهت افزایش امنیت جهانی انرژی بر لزوم ایجاد موسسات مشترک کشورهای صادر کننده و مصرف کننده منابع انرژی اشاره کرد ه است.
این در حالی است که جهان روز به روز به عرضه نفت اوپک به ویژه اعضای خاورمیانه ای آن وابسته تر می شود. طبق پیش بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، هم اکنون روزانه ۲۴ میلیون بشکه از
۸۰ میلیون بشکه نفت مصرفی بازار های جهانی از منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز عبور داده می شود. برآوردها نشان می دهد که حداقل تا ۲۰ سال آینده منطقه خلیج فارس همچنان قطب انرژیک جهان خواهد بود.
این منطقه در سال ۱۹۹۵ حدود ۴/۱۵ درصد نفت جهان را تامین می کرد که این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۸/۴۱ درصد افزایش خواهد یافت. ۶۰ درصد ذخایر اثبات شده جهان نیز در منطقه خاورمیانه و به طور خاص در حاشیه خلیج فارس است و پیش بینی می شود با اکتشاف های جدید، این رقم افزایش یابد، به ویژه اینکه افزایش ظرفیت تولید در خاورمیانه موجب توسعه و تقویت مشارکت آن در بازار تجارت جهانی خواهد شد.
میزان کل ذخایر نفتی جهان اکنون هزار و ۲۹۳ میلیارد بشکه است که ۷۴۳ میلیارد بشکه از این میزان متعلق به خاورمیانه است. پس از خاورمیانه، آمریکای شمالی با ۲۱۳ میلیارد بشکه ذخیره نفتی در جایگاه دوم قرار دارد. بر همین اساس آمریکای مرکزی و جنوبی مشترکاً ۱۰۳ میلیارد بشکه و قاره وسیع آفریقا نیز دقیقاً همین مقدار ذخیره نفت را در اختیار دارند. کشورهای اوراسیا ۷۹ میلیارد بشکه نفت را در خود ذخیره دارند و سهم دیگر کشورهای آسیایی نیز تنها ۳۹ میلیارد بشکه است. فقیرترین قاره جهان از نظر میزان ذخیره نفت با تنها ۱۵ میلیارد بشکه قاره اروپاست.
از طرف دیگر نفت ۸۰ درصد از کل صادرات کشورهای حوزه خلیج فارس، ۹۰ درصد از درآمد ارزی و ۴۰ درصد کل درآمد ملی این کشورها را تشکیل می دهد. عربستان با در اختیار داشتن ۳۷ درصد ذخایر نفت خام جهان یعنی حدود ۲۶۴ میلیارد بشکه را در اختیار دارد و یکی از سه کشور بزرگ صادر کننده نفت به آمریکا به شمار می رود. کویت و عراق هر کدام ۱۴ درصد، ایران و ونزوئلا هر کدام ۹ درصد، امارات هشت درصد و بقیه اعضای اوپک مجموعاً ۹ درصد را در اختیار دارند. عربستان، امارات و کویت بیش از ۱۰۰ سال، قطر تا ۵۰ سال و عمان تا ۱۰ سال آینده نفت خواهند داشت. براساس برآورد آژانس بین المللی انرژی تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۰ به ۹۵ میلیون بشکه خواهد رسید و آمریکا در سال ۲۰۲۵ حدود
۵۱ درصد نفت خود را از کشورهای عضو اوپک تامین خواهد کرد که عمده آنها در حاشیه خلیج فارس قرار دارند. آمریکا بزرگ ترین وارد کننده نفت در جهان است و روزانه بیش از ۲۵ درصد نفت جهان را مصرف می کند.
اکثر واردات نفت آمریکا از کشورهای عربی خاورمیانه صورت می گیرد و نفت به یک ریسک اقتصادی برای آمریکا تبدیل شده است. اگر تقاضای نفت چین و هند و دیگر کشورهای در حال توسعه به رشد بالای خود ادامه دهد، قیمت نفت افزایش خواهد یافت و این امر قیمت بنزین در آمریکا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. جورج بوش رئیس جمهور آمریکا تاکید کرده که نفت به مخاطره بزرگ اقتصادی آمریکا تبدیل شده است و این کشور باید از وابستگی شدید خود به نفت بکاهد.
از نظر بوش ایالات متحده از شرایط خاصی برخوردار است چرا که نفت خام وارداتی این کشور از کشورهای مختلفی تامین می شود. با این وجود ایالات متحده همواره از ناحیه عرضه نفت خام ونزوئلا آسیب پذیر است که به عنوان اصلی ترین صادرکننده نفت به این کشور، ۵/۱۵درصد از بازار نفت خام آمریکا را در اختیار دارد.
نتایج بررسی های دیگری نیز حکایت از آن دارد که شاخص آسیب پذیری واردات نفت خام آمریکا از پنج کشور عمده صادرکننده نفت خام از ۶۲ درصد در سال ۲۰۰۱به ۷۶ درصد رسیده است که این میزان از وابستگی اقتصاد آمریکا در تاریخ این کشور بی سابقه بوده و از دوره شوک نفتی جنگ خلیج فارس در ۱۹۹۱ نیز بیشتر شده است. کانادا، عربستان، مکزیک و ونزوئلا صادرکنندگان بزرگ نفت به آمریکا هستند. حتی واشنگتن از اتاوا خواسته است تولید نفت خود را به پنج میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۵ افزایش دهد تا به این ترتیب، وابستگی آمریکا به نفت وارداتی از خاورمیانه کمتر و کمتر شود. این در حالی است که کانادا اکنون با صادرات یک میلیون بشکه نفت در روز به آمریکا، بزرگ ترین صادرکننده نفت به این کشور است و به زودی قادر به صادرات بیشتر نفت به آمریکا به جای عربستان و ونزوئلا نیست.
‌● وابستگی چین، هند و ژاپن به نفت خاورمیانه
از طرف دیگر چین و هند و ژاپن به عنوان سه مصرف کننده بزرگ دیگر نفت به واردات از خاورمیانه و اعضای شورای همکاری خلیج فارس وابستگی جدی دارند. در سال ۱۹۹۰، نفت خاورمیانه ۳۹ درصد از میزان کل واردات نفت چین را تشکیل می داد و در سال ۲۰۰۰ نفت خاورمیانه ۶/۵۳ درصد از میزان کل واردات نفت چین را تشکیل می دهد. در سال ۲۰۰۲ میزان کل واردات نفت چین به ۷۵/۹ میلیون تن رسید.
در میان منابع واردات نفت چین،۵۳/۱۱ میلیون تن از عربستان سعودی ،۷۳/۱۰ میلیون تن از ایران و ۳۱/۸ میلیون تن از عمان وارد می شد. اکنون میزان کل واردات نفت چین از این سه کشور به ۵۷/۳۰ میلیون تن رسیده که ۳/۴۳ درصد از میزان کل واردات نفت چین را تشکیل می داد.
براساس پیش بینی سازمان منابع انرژی بین المللی، اکنون میزان واردات نفت چین از خاورمیانه به طور متوسط هر روز کمتر از یک میلیون بشکه است اما تا سال ۲۰۱۰ ممکن است به سه تا چهار میلیون بشکه و تا ۲۰۲۰ ممکن است به ۶-۵ میلیون بشکه برسد. آنگولا، عربستان، ایران و سوریه به ترتیب چهار صادر کننده عمده نفت خام به چین در این مدت بوده اند. ژاپن نیز به شدت به نفت وارداتی از خلیج فارس به ویژه از اعضای شورای همکاری خلیج فارس وابسته است.

منبع : روزنامه سرمایه