پست مدرنیته و معماری

دکتر صارمی در مقدمه‌ای که بر کتاب «پست‌مدرنیته و معماری» نوشته، مطلب جالبی عنوان کرده که اگر قطعه زمینی بزرگ را به‌دست معمارانی که در این کتاب از آنها نام برده شده بدهند که هر کدام ساختمانی در آن طراحی و اجرا کنند و از مردم عادی که از آنجا می‌گذرند بپرسیم که نظرشان چیست، احتمالا دست به شکوه و شکایت خواهند گشود که اینجا دیگر چه‌جور جایی است و آن را به دنیای کارتون‌های والت دیسنی تشبیه کنند. ولی معماران مسلما نظر دیگری خواهند داشت؛ مگر می‌شود از کنار این همه اثر معروف و شاخص معماری بی‌تفاوت گذشت. دوربین‌هایمان به‌کار خواهد افتاد و همین‌طور قلم‌هایمان، بحث خواهیم کرد، نقد خواهیم کرد و چند شماره از مجله‌هایمان را پر خواهیم کرد. این شهر، چندان هم تخیلی نیست. دوبی بیخ گوشمان است و سفره بیکرانی برای خلق آثار معماری ستارگان معروف. گویا تفاوت داشتن و کار متفاوت کردن در ذات هنر و معماری امروز است. به‌قول چارلز جنکس، معماری پست‌مدرن یعنی معماری مدرن به اضافه .... و این اضافه می‌تواند هر چیز باشد؛ تاریخ، فلسفه، تکنولوژی و حتی هر نوع فیل هوا کردن. اکنون خوشبختانه دوران فلسفه‌بافی‌های دور و دراز در معماری به سر آمده و هر کسی سر جای خود برگشته است. از جدال دریدا و ایزنمن چندان خبری نیست و قرن ۲۱ باید قرن پرداختن به خود معماری و نیازهای واقعی بشر و حل مشکلات محیط زیست باشد ولی باید پذیریم که جهان امروز، جهان تفاوت‌هاست و آزادی و دموکراسی واقعی، معماران و معماری را نیز شامل می‌شود. معماری، هنر خلق فرم و فضاست و ذهن آدمیزاد بیکران و بی‌انتها. امیر بانی‌مسعود در کتاب پست‌مدرنیته و معماری به بررسی جریان‌های فکری معماری معاصر غرب از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۰ پرداخته است و در واقع این کتاب از جایی آغاز می‌شود که کتاب از زمان و معماری مرحوم دکتر مزینی به پایان رسیده است. کتاب با تعریف مفاهیم مدرن و پست‌مدرن و متفکران پست‌مدرن مانند دریدا و دلوز و بارت آغاز می‌شود و علم‌گرایی و زیبایی‌شناسی هنر پست مدرن را به‌طور کلی و نه از منظر معماری مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس تقریبا به‌طور جامعی معماران مطرح و جریان‌ساز این چهار دهه و آثار آنان را معرفی می‌کند که در حین مطالعه این قسمت از کتاب فلاش‌بک‌هایی در ذهن خواننده به‌وجود می‌آید و ارتباط این قسمت را با تعاریف نخستین کتاب برقرار می‌کند. بانی‌مسعود به معرفی آثار و تاثیر آنها بر جریان معماری می‌پردازد و از نقد و اعمال نظر شخصی پرهیز می‌کند و آن را برعهده خواننده می‌گذارد. یک اتفاق مهم این کتاب حضور معماران ایرانی مطرح در سطح بین‌المللی است، از جمله بهرام شیردل استاد معماری دانشگاه هاروارد و از نظریه‌پردازان سبک فولدینگ و فرشید موسوی که با وجود شهرت جهانی شاید چندان در ایران شناخته شده نباشند. معماری پست‌مدرن به تعبیری فرزند خلف معماری مدرن است و بسیاری از معماران پست‌مدرن همان معماران مدرنی هستند که به فراخور زمان و جامعه معماری خود را تغییر داده‌اند. معماری مدرن برای تمامی ساکنان کره زمین یک نسخه می‌پیچد و در قالب سبک بین‌الملل، هندسه منظم و سادگی و تکنولوژی را لازمه معماری می‌داند. ولی معماری پست‌مدرن پراسیک اقلیم و هویت و فرهنگ و پیچیدگی را بر کالبد معماری متجسم می‌سازد. پست‌مدرن مزین به تاریخ است و تاریخ در آثار ونتوری به‌صورت صوری و در معماری لوئی‌کان به صورت مفهومی حضور می‌یابد. فیلیپ جانسون با طراحی کلیسای کاملا شفاف مفهوم اصلی کلیساهای گوتیک، نور را که نمادی از آسمان و خداست را بدون حد وارد فضای معنوی کلیسا می‌کند در حالی که ظاهر کلیسا شباهتی به کلیساهای گوتیک ندارد. معمار بوم‌‌گرای ایرانی، نادر خلیلی که برنده مسابقه طراحی خانه‌های مسکونی روی ماه شد، از معماری کویری ایران الهام گرفته است و از خشت که از زمان باستان برای ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار می‌گرفته، برای ساخت بنا در ماه استفاده می‌کند؛ و معماران زیست‌محیط‌گرایی مثل نورمن فاستر با معماری خود در حفظ منابع و منافع سیاره‌ای هستند که در آن زندگی می‌کنیم و فرانک‌ گری، معمار دیکانستراکشن تالار موسیقی را شبیه به یک گیتار ذوب شده در آفتاب طراحی می‌کند. بانی‌مسعود با معرفی آرا و آثار معماران جریان‌ساز، این امکان را به ما می‌دهد که با تلاش‌های معمارانه و بهره‌گیری از فلسفه برای منطبق شدن با زمان آشنا شویم و از آنجا که ماده خام هنر و اندیشه چیزی جز هنر و اندیشه نیست، بتوانیم بدون اینکه به بیماری تقلید مبتلا شویم از دستاوردهای هوده‌مند آنان برای خلق معماری ایرانی که منطبق با اقلیم و فرهنگ و تاریخ ما باشد و فرزند زمان هم باشد استفاده کنیم. برخی از مطالب مطروحه در کتاب کم و بیش به‌صورت جزئی در مجلات مختلف معماری بدان‌ها پرداخته شده است، ولی جامعیت این کتاب که بنا بر یادداشت مولف سه سال از عمر او را به خود اختصاص داده است، بسیار ارزشمند بوده و بازار کم رونق کتب پژوهشی و تالیفی معماری را غنی‌تر کرده است. کتاب برای دانشجویان و مدرسان معماری، همچنین محققان سایر زمینه‌های هنری که علاقه‌مند به معماری و ارتباطات میان‌رشته‌ای هستند، بسیار مفید است. ضمن اینکه گروه طراحی گرافیک نشر خاک خواننده را علاوه بر بهره‌مندی از مطالب کتاب از لذت بصری هم بهره‌مند می‌گرداند.

مجید حاجی‌زاده

منبع : روزنامه کارگزاران