ارثیه فامیلی

بر اساس یک ارزیابی که از سوی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) انجام شده، نزدیک به نیمی از تمام گونه‌های نخستی اکنون در تهدید انقراض به سر می‌برند. در این بررسی که مبتنی بر کار صدها دانشمند و جامع‌ترین تحلیلی است که در بیش از یک دهه اخیر صورت گرفته، معلوم شد که چشم‌انداز حفاظتی میمون‌ها، انسانریخت‌ها و نخستی‌های دیگر به طور نگران‌‌کننده‌ای رو به وخامت گذاشته است. در بعضی مناطق کسب‌وکار پررونق گوشت بیشه به معنای آن است که این جانوران «تا انقراض خورده می‌شوند.» در سال ۲۰۰۷ نزدیک به ۳۹ درصد گونه‌ها و زیرگونه‌های نخستی در سه گروه نخست «فهرست سرخ» IUCN که بیش از همه در تهدید انقراض هستند ــ آسیب‌پذیر، در خطر انقراض و در آستانه انقراض ــ جای دارند. در فهرست بازنگری‌شده جدید ۳۰۳ تا از ۶۳ گونه و زیرگونه ــ ۴۸ درصد ــ در این تهدیدشده‌ترین گروه‌ها قرار دارند.
دو تا از بزرگ‌ترین تهدید‌هایی که نخستی‌ها با آنها روبه‌رو هستند عبارتند از تخریب زیستگاه از طریق قطع درختان و شکار برای گوشت بیشه و دادوستد غیرقانونی حیات‌وحش. دکتر راسل میترمیر (R.Mittermeier)، رئیس گروه متخصصان نخستی کمیسیون بقای گونه‌ها در IUCN و رئیس حفاظت بین‌الملل، می‌گوید «سال‌هاست که ما نگرانی‌هایمان را از در خطر بودن نخستی‌ها مطرح کرده‌ایم، اما اکنون برای آنکه نشان دهیم وضعیت به مراتب بدتر از آن است که تصور می‌کردیم، داده‌های مطمئنی در اختیار داریم. تخریب جنگل‌های استوایی همیشه علت اصلی بوده است، اما اکنون به نظر می‌رسد در بعضی مناطق و حتی در جاهایی که زیستگاه هنوز کاملا دست‌نخورده است، شکار به همان اندازه تهدیدی جدی محسوب می‌شود. در بسیاری از جاها به معنای واقعی کلمه نخستی‌ها تا حد انقراض خورده می‌شوند.» مخصوصا در جنوب شرقی آسیا که در آن ۷۱ درصد تمام نخستی‌های آسیا اکنون به عنوان درتهدید فهرست می‌شوند و در ویتنام و کامبوج ۹۰ درصدشان در خطر به شمار می‌آیند، اوضاع فوق‌العاده ناامیدکننده است. جمعیت‌ گیبون‌ها، میمون‌های برگی و لانگورها در نتیجه نابودی سریع زیستگاه و شکار برای تامین بازار حیوانات خانگی و طب چینی، افت کرده است. دکتر ژان کریستوف ویه (J.C.Vie)، نایب‌رئیس برنامه گونه‌ها IUCN می‌گوید «اتفاقی که در جنوب شرقی آسیا دارد می‌افتد وحشتناک است. قرار داشتن گروهی از جانوران تحت چنین سطح بالایی از تهدید، به صراحت بگویم، در میان تمام گروه‌های دیگری که تاکنون ثبت کرده‌ایم بی‌سابقه است.»
در آفریقا از ۱۳ نوع میمون کلوبوس قرمز ۱۱ تا به عنوان در آستانه انقراض یا در خطر انقراض فهرست شده‌اند. دوتای دیگر ــ کلوبوس قرمز بوویه و کلوبوس قرمز میس والدرون ــ ممکن است تاکنون منقرض شده باشند. در مجموع ۶۹ گونه و زیرگونه (۱۱ درصد از کل) در آستانه انقراض به شمار می‌آیند، ازجمله گوریل کوهی در آفریقای مرکزی، میمون بینی‌سربالای تانکین در ویتنام و لانگور دوک ساق‌خاکستری از آسیا. در گروه در خطر انقراض ۱۳۷ گونه و زیرگونه دیگر (۲۲ درصد) قرار دارند، ازجمله گیبون جاوه از اندونزی، تامارین شیری طلایی از برزیل و لمور موشی برت از ماداگاسکار. گونه‌ها در صورتی در این گروه‌ها قرار می‌گیرند که اندازه جمعیت‌شان کوچک باشد، دچار افت سریع جمعیت باشند و گستره جغرافیایی محدودی داشته باشند. این پرش آشکار در تعداد نخستی‌های تهدیدشده از ۳۹ درصد به ۴۸ درصد در واقع در طول یک سال اتفاق نیفتاده است. به گفته مایکل هافمن (M.Hoffman) از حفاظت بین‌الملل، در این تحلیل جامع جدید جای خالی داده‌هایی که قبلا موجود نبودند، پر شده است. آخرین ارزیابی جامع در سال ۱۹۹۶ انجام شد. او می‌گوید «گرچه ما نمی‌دانستیم، به احتمال زیاد شرایط از مثلا پنج سال پیش به همین بدی بود. اما اکنون مدارک بسیار بهتری از وضعیت نخستی‌های جهان داریم و می‌دانیم که اوضاع اصلا خوب نیست.»
این پژوهش که هزینه آن توسط حفاظت بین‌الملل، بنیاد تنوع زیستی مارگوت مارش، سلسله جانوران دیسنی و IUCN تامین شد بخشی از یک برنامه بی‌سابقه وضعیت پستانداران جهان است که قرار است اکتبر سال جاری در کنگره جهانی حفاظت IUCN در بارسلون منتشر شود. اما برای نخستی‌ها خبرهای خوبی هم در این گزارش بود. در برزیل، تامارین شیری سیاه از لبه انقراض بازگردانده شده و از گروه در آستانه انقراض به گروه در خطر انقراض منتقل شده است. این نتیجه یک تلاش حفاظتی دسته‌جمعی است که در عین حال به نفع تامارین شیری طلایی هم تمام شد که در سال ۲۰۰۳ تا گروه در خطر انقراض در فهرست پایین آمد. دکتر آنتونی رایلندز (A.Rylands)، نایب‌رئیس گروه متخصص نخستی IUCN، می‌گوید «کار با تامارین‌های شیری نشان می‌دهد که حفاظت از قطعات جنگلی و جنگل‌کاری برای ایجاد دالان‌هایی که آنها را به هم متصل می‌کند نه تنها برای نخستی‌ها حیاتی است بلکه از یک سو با نگهداری اکوسیستم‌های سالم و منابع آب و از سوی دیگر با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای که موجب تغییرات اقلیمی می‌شوند، منافع چندگانه‌ای به همراه دارد.» علاوه بر اینها دانشمندان به پایین‌آوردن گوریل کوهی در فهرست تا گروه در خطر انقراض نزدیک شده‌اند زیرا جمعیت‌شان در زیستگاه جنگلی آنها که در مناطق مرزی روآندا، اوگاندا و جمهوری دموکراتیک کنگو گسترده شده، افزایش یافته است. اما آشوب‌های سیاسی در منطقه و موردی که ضمن آن هشت گوریل در سال ۲۰۰۷ کشته شدند، باعث شد تصمیم بگیرند برخلاف برنامه، رده‌بندی مجدد را به تعویق بیندازند.
● نخستی‌ها در تهدید
۶۳۴ گونه و زیرگونه از نخستی‌ها شامل انسانریخت‌ها، میمون‌ها، تارسیه‌ها و لمورها وجود دارد. از این میان ۶۹ تا اکنون در آستانه انقراض طبقه‌بندی می‌شوند، ۱۳۷ تا در خطر انقراض، ۹۷ تا آسیب‌پذیر و ۳۶ تا نزدیک به تهدید.
در آفریقا، ۶۳ گونه یا زیرگونه در سه گروه بالایی قرار دارند (۳۷ درصد از نخستی‌های آفریقایی). برای مثال در ارزیابی جدید، میمون ال‌هوئست (Cercopithecus l’hoesti) که در پارک ملی ان‌یونگ‌وه در روآندا یافته می‌شود، از آسیب‌پذیر به در خطر انقراض منتقل شده است. در آسیا، ۱۲۰ گونه یا زیرگونه در تهدید به سر می‌برند (۷۱ درصد). لانگور دوک ساق‌خاکستری (Pygathrix cinerea) در ویتنام از در خطر انقراض به در آستانه انقراض منتقل شده است. در ماداگاسکار، ۴۱ گونه و زیرگونه در تهدید به سر می‌برند (۴۳ درصد). برای مثال، لمور طوقی سیاه و سفید (Varecia variegate) در خطر انقراض بود و اکنون در آستانه انقراض به حساب می‌آید. در مکزیک، آمریکای جنوبی و مرکزی ۷۹ گونه و زیرگونه تهدیدشده فهرست می‌شوند (۴۰ درصد). تامارین کلاه‌پنبه‌ای (Saguinus Oedipus) اکنون در آستانه انقراض است اما قبلا در خطر انقراض بود.

جیمز رندرسون
ترجمه کاوه فیض‌اللهی

منبع : روزنامه کارگزاران