دریاچه قم (حوض سلطان)

● مقدمه :
دریاچه نمک از جاذبه های طبیعی استان قم به شمار می رود و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمک وبرداشت آن که از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود، دیدنی است دریاچه ی حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در فصلهای مختلف و در ساعات روز، مناظر بدیعی را به نمایش می گذارد. . مردمان ساکن در روستاهای اطراف نیز در نظر دارند و از آن در بهبود زندگی خود استفاده می نمایند.
● موقعیت جغرافیایی دریاچه حوض سلطان قم:
در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد این دریاچه با مساحتی حدود ۳۳۰ کیلومتر مربع که به دریاچه ساوه قم ودریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی ۲۴۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر مربع و ۱۰۵۰۰ هکتار درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال ان قرار دارد وسعت وشکل دریاچه متناسب باورود آب ومیزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگی وذوب برف های ارتفاعات اطراف چون برمیزان آب ورودی افزوده می شود ، وسعت آن زیاد ودرغیرازاین ایام وسعت آن کاهش می یابد . بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته درنوسان است.
درموقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می یابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند ودریاچه بزرگی به طول ۸۰ وعرض ۶۰ کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می کنند. آبهایی که به این دریاچه می ریزد دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی، بی نهایت شور است. .وسعت وشکل دریاچه متناسب باورود آب ومیزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است. درمواقع بارندگی وذوب برفهای ارتفاعات اطراف، چون برمیزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد ودرغیرازاین ایام،وسعت آن کم می شود. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته درنوسان است.
حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد. این دریاچه شامل دو چالة جدا از هم یکی به نام «حوض‎‎‎سلطان» و دیگری به نام «حوض‎‎‎مره» است که با آبراهة باریکی به هم وصل می‎‎‎شوند. حوضة باختری (حوض‎‎‎سلطان) دارای بلندی ۸۰۶ متر از سطح دریا است که به طور معمول از روان‎‎‎آب‎‎‎های سطحی تغذیه می‎‎‎شود. حوضة خاوری (حوض‎‎‎مره)، افزون بر روان‎‎‎آب‎‎‎ها،. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می‌‌شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می‌‌کنند.از جمله این رودها می‌‌توان به رود شور و قره چای اشاره کرد .. راههای ورود به منطقه: در ۳۵ کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه میرسد. درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می‌‌گیرد .
آب هایی که به این دریاچه وارد می شود ، دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی پست
شور است . هرگاه ورود آب افزایش یابد ، سطح دریاچه گسترش یافته و اراضی و شوره زار و باتلاقی پیرامون را با آب صاف می پوشاند و به صورت دریاچه ی بزرگی درمی آید . خاک اطراف به سبب خشک شدن تدریجی دوایر متحدالمرکزی را حول مرکز دریاچه تشکیل می دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش می یابد .
مطالعات مستوفی (۱۳۵۰) نشان می‎‎‎دهد که آب‎ ‎ ‎ ابتدا وارد حوض‎‎‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته وارد حوض‎‎‎سلطان می‎‎‎شود و هنگامی که آب در حوض‎‎‎سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‎‎‎مره بازمی‎‎‎گردد و سرریز این دو حوض، به دریاچة نمک تخلیه می‎‎‎شود. مشاهدات صحرایی کرینسلی (۱۹۷۰)، نشان می‎‎‎دهد که از مرکز دریاچه به خارج دو پهنة جداگانة قابل شناسایی است. یکی مرکز دریاچه که حدود ۲۴ درصد از مساحت آن را زیر پوشش دارد و با پوستة نمکی پوشیده شده است. دوم، زون مرطوب که ۷۶ درصد بقیه را تشکیل می‎‎‎دهد که به زون گیاهان ریشه‎ ‎ ‎ بلند به پهنای ۲۰ متر می‎‎‎رسد. پوستة نمکی با ۵ سانتیمتر ضخامت، شامل نوارهای هم‎‎‎مرکز سفید و خاکستری است و در زیر آن سیلت‎‎‎های رسی و خاکستری رنگ مرطوب قرار دارد. این زون (پوستة نمکی) به طور فصلی با آب پوشیده می‎‎‎شود، ولی مناطق مرکزی آن ممکن است در تمام سال، آب‎‎‎دار باشد. مطالعات انجام شده در زون مرطوب نشان داده که میزان رس موجود در نمونه‎‎‎ها، ۳۵ تا ۴۵ درصد است که ۱۰ تا ۹۰ درصد کانی‎‎‎ها، کائولینیت ‎‎‎است. در پشته‎‎‎های شن و ماسه‎‎‎ای زون گیاهان با ریشة بلند، چند خط داغ آب وجود دارد که به سمت سراشیبی تا ارتفاع ۸۲۶ متر ادامه دارد. اختلاف ارتفاع بین پست‎‎‎ترین و بلندترین خط داغ آب ۲۰ متر است. پیشروی وسیع مخروط‎‎‎افکنه‎‎‎ها در پهنای زون مرطوب و روی پوستة نمکی نشانگر آن است که روان‎‎‎آب سطحی بیش از گذشته است و تغییر آب و هوایی به سوی دورة مرطوب‎‎‎تر از گذشته، پیش می‎‎‎رود.
رسوبات حوض‎‎‎سلطان بیشتر از نوع گچ و نمک، مارن و رس است. بررسی‎‎‎های لرزه‎‎‎نگاری و حفاری نیز نشان داده که نمک تا عمق ۴۶ متر وجود دارد. این نمک، به صورت ۵ لایة جدا از هم با ضخامت کل تا ۲۰ متر است که با رس‎‎‎های قهوه‎‎‎ای تا خاکستری از یکدیگر جدا می‎‎‎شوند. دورنمای دریاچه حوض سلطان در تابستان سفید مایل به قهوه ای و کویر کامل است در زمستان و بهار به صورت دریاچه ای ظاهر میشود . رودخانه قره سو (زرینه رود) که در منطقه شمالی شهرستان قم واقع است به دریاچه حوض سلطان میریزد.
دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک دریاچه‌هایی هستند که در تاریخ ایران نقش عجیبی داشته‌اند. رمان حوض سلطون نوشته محسن مخملباف به برخی افسانه‌ها در مورد این دریاچه‌ها اشاره دارد، که معروف بوده در رژیم سابق ایران برخی زندانیان سیاسی را به دریاچه‌های نمک می‌انداختند(شنیده ام تائید نمی‌کنم). البته همه می دانیم که جسد در محلی که نمک فراوان دارد نمی گندد.
جانداران اکوتوریسم و جاذبه‌ها: تالاب دریاچه حوض سلطان یکی از جاذبه‌های گردشگری و طبیعی استان قم است که نوع خاصی از میگوی آبهای شور، (آرتمیا) را به صورت اختصاصی حفاظت می‌کند و بزودی در سطح وسیع مورد مطالعه و بررسیهای زیست محیطی قرار می‌گیرد.
طرح مطالعاتی در ارتباط با شناخت اکوسیستمهای آبی استان برنامه‌ریزی شده و دریاچه حوض سلطان به عنوان یکی از مهمترین منابع آبی و اکوسیستمی قم در این طرح قرار گرفته است..
گونه آرتمیا، که نوعی میگو در آبهای شور است، «این گونه جانوری از ارزش بیولوژیک و ژنتیکی بسیار مهمی برخوردار بوده و ثبت شده به نام درباچه حوض سلطان است.»
: «این نوع میگو در آفریقا نیز وجود دارد و در آن منطقه به عنوان نوعی خوراک که به صورت خمیر درآورده می‌شود، مورد استفاده غذایی قرار می‌گیرد اما در منطقه استان قم هیچ ارزش خوراکی نمی‌توان برای آرتمیا قائل بود».
«برداشت بی‌رویه نمک از این دریاچه می‌تواند عامل بزرگی برای تخریب این منطقه باشد.»
«حفاظت و حیات منطقه از تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط زیست و ترمیم خسارات وارد شده به پوشش گیاهی در سالهای اخیر در دستور کار متوالیان امر به ویژه اداره کل حفاظت محیط زیست قرار گرفته است، که این اداره کل از پیشگامان تحقق این مساله به شمار می‏رود.»
« این منطقه از نظر زیست‌شناسی، بوم‌شناسی، دیرینه شناسی، هوا اقلیم، اشتغال‌زایی و تفرجگاهی قابل تامل و تحقیق ژرف بوده و به عنوان یکی از چشم‌اندازهای توسعه استان قم مطرح است.»
حوض سلطان با مساحت تقریبی هفت هزار و ۴۲۸ هکتار در محدوده شمال شرقی استان قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۷۱۰ متر است. بارندگی ۱۲۰-۱۰۰ میلیمتر در سال این منطقه را در زمره نواحی کم باران قرار داده است.
خاک منطقه از نظر شوری، دوایر متحدالمرکزی به محدودیت مرکز دریاچه تشکیل می‏دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش یافته و نوع گیاهان منطقه به سبب خصوصیات ویژه‌ای که دارند، از نظر خواص دارویی، مواد موثر و سایر کاربردها قابل مطالعه هستند.
پرندگان منطقه نیز به دو گروه مهاجر و بومی تقسیم می‌شوند که در هر گروه انواع گوشت‌خوار و گیاه‌خوار وجود دارد. تنوع این پرندگان با وچود فقرزدایی اقلیمی چشمگیر است.
هوبره، انواع کبوتر و ... و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک لک ، انواع عقاب و غیره را می‏توان در زمره این پرندگان جای داد.در منطقه پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو دیده می‏شوند.
در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند، بارز است.انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه های کمیاب در اطراف دریاچه گسترده هستند.
مطالعات انجام شده، حضور پر تعداد و متنوع انواع باکتریهای نمک دوست را در خاکهای منطقه نشان می‏دهند که برخی از انواع موجود بنابر شواهد اولیه منحصربه‌فرد بوده و خصوصیات ژنتیکی و فیزیولوژیکی ویژه انتظار حضور آنزیمها، آنتی بیوتیکها و فرآورده‌های ارزشمند میکروبی در آنها وجود دارد.
وجود انواع دیاتومها ( جلبکهای تک سلولی ) به عنوان اولین تولید کنندگان غذا در اکوسیستمهای آبی در آبهای شور منطقه قابل تامل است. این گونه جلبکها در صورت تولید انبوه می‏تواند در تعلیف دام مورد استفاده قرار گیرد.
یکی دو سال پیش یک گله هفت تایی از گورخر ایرانی که تعداد آن در ایران خیلی هم نیست در کنار دریاچه حوض سلطان مشاهده شده است. مار، روباه، خرگوش، غاز، اردک وپرندگان مهاجر از جمله دیگر جانداران این منطقه هستند که هر کدام در فصولی از سال قابل مشاهده هستند. ظاهرا آهو نیز در برخی از مناطق شمال شرقی این دریاچه وجود دارد گونه هایی از قوچ
، میش، بز، آهو، جبیر، خوک، روباه، شغال، جوجه تیغی، خرگوش، گربه وحشی، گرگ و انواع پرندگان و خزندگان در آنها پراکنده اند. یکی از این مناطق، منطقه پلنگ دره است. این منطقه به علت داشتن زیستگاه های جانوری و گیاهی و وجود پلنگ در آن، از دیرباز به این نام شهرت یافته و با وسعتی معادل ۳۰ هزار هکتار در جنوب غربی قم و در جاده ی سلفچگان - نیزار - واقع شده است.
● کانیها:
کانیهای تبخیری از جمله کانیهای مهم دریاچه حوض سلطان هستند. از آن جمله می توان به کلرورها، سولفات ها و کربنات ها اشاره کرد. در ایران کانیهای تبخیری به جز در دریاچه حوض سلطان در دریاچه ارومیه و مهارلو فارس قابل وجود دارند.
مواد تشکیل دهنده شورابه های دریاچه نمک: معدن نمک آبی حوض سلطان
پلایای حوض سلطان به حوضه آبریز قم (Qom Watershed) مربوط است که این حوضه آبریز مجموعا از سه بخش قم، اراک و حوض سلطان تشکیل یافته است.
بخش حوض سلطان در شمال قم و در کیلومتر ۳۰ جاده اتوبان قم - تهران واقع است. کل بخش حوض سلطان قبلا توسط یک ابراهه در جنوب شرقی منطقه به طرف بخش قم تخلیه می‌گردیده که باعث به هم پیوستن دو مخروطه افکنه مقابل هم (مخروطه افکنه رود شور و مخروطه افکنه قره‌چای) شده است.
سطح پلایا درموقع خشکسالی فاقد شورابه سطحی بوده و شورابه در فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتری سطح پوسته نمکی به صورت شورابه بین کریستالی در بین قشر پوست نمکی دیده می‌شود. درفصول پر باران سطح پلایا به ویژه در مناطق مرکزی توسط قشری از شورابه سطحی (دریاچه فصلی) به ضخامت حدود چند سانتیمتر تا نیم متر پوشیده می‌شود. دربعضی از مناطق حاشیه‌ای مخروط افکنه‌ها پیشروی بیشتری داشته بطوری که منطقه مرطوب پلایا را فرا گرفته حتی حاشیه پوسته نمکی را نیز قطع می‌نمایند.
یک خط گسل ممتد در رشته کوه‌های جنوب بخش باختری قابل تشخیص است که در جهت شمال غربی جنوب شرقی امتداد داشته و درست در لبه حاشیه باختری مخروطه افکنه قره‌چای محو می‌گردد. وجود اسکارپ شارپ در امتداد گسل بر روی مخروطه افکنه دلیل فعالیت جدید تکتونیکی در امتداد این
گسل است. درحاشیه جنوب غربی باسن غربی خط گسل با خط مخروطه افکنه موازی می‌باشد که دریاچه نمک حوض سلطان در آن قرار گرفته است با ارتفاع متوسط ۸۰۶ متر نسبت به سطح دریا نزولات ارتفاعات مجاور را دریافت نموده و به علاوه جریان مازاد نزولات بخش شرقی نیز توسط یک ابراهه به این بخش وارد می‌گردد. پلایای حوض سلطان ازنظر زمین‌شناسی توسط ارتفاعات مربوط به سنگهای ولکانیکی در بخشهای جنوب غربی، غرب و شمال غربی محدود می‌گردند.
اکثر معادن نمک سنگی ایران روباز می‌شوند و روش استخراج به صورت روباز _ پیکانی می‌باشد. (Open-Pit-Mining) فقط ۳ معدن نمک سنگی در ایران وجود دارد که به روش زیرزمینی استخراج می‌شوند. از این سه معدن، دو معدن در استان سمنان و یک معدن در خراسان می‌باشد. روش استخراج این سه معدن روش اتاق پایه (Room-and-Pillar) می‌باشد.
تعداد معادن فعال در سال ۱۳۸۰ برابر ۶۱ بوده است. معادن عمده داخلی تولید کنندة نمک آبی بیشتر در استان‌های اصفهان، قم، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، بوشهر، خوزستان، خراسان، سمنان و فارس می‌باشند. از جمله معادن عمده تولید نمک آبی در کشور عبارتند از : معدن نمک آبی دریاچة مهارلو در استان فارس، بندر امام در خوزستان، خارا در اصفهان، معادن نمک سنگی در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، بوشهر، تهران، خراسان، خوزستان، زنجان، سمنان، فارس، قزوین، قم، کرمان، هرمزگان و یزد وجود دارد. از جمله معادن عمدة تولید نمک سنگی در کشور می‌توان به معادن کوهدشت کهن، راهراهک و میلاد در سمنان اشاره کرد.
● معادن نمک آبی
معادن عمده داخلی تولیدکننده نمک آبی بیشتر در استانهای اصفهان، قم، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، بوشهر، خوزستان، خراسان، سمنان و فارس می‌باشند. البته معادن نمک آبی به صورت محدود در استانهای یزد، قزوین، لرستان، کهکیلویه و بویراحمد، ایلام و کردستان وجود دارد.
● معادن دریاچه قم:
دریاچه نمک بعنوان یکی از عظیم ترین معادن سطحی کشور به وسعت تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر مربع ، حدفاصل سه استان ، اصفهان ، قم و تهران قرار دارد.
تاکنون به شیوه های سنتی ، تنها از نمک طعات موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی ، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات ، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید. بنابراین باتوجه به اهمیت مواد شیمیایی نظیر منیزیم بویژه در زمینه های مختلف صنعتی همچون داروسازی و صنایع فولاد ، تحقیقات گسترده ای در این خصوص با همکاری شرکت ملی فولاد ایران انجام گرفت ، براساس دستورالعمل های تدوین شده در طرح تحقیقاتی ترکیبات شورابه های دریاچه نمک ، ابتدا در عرصه ۳۰۰۰ کیلومتر مربعی دریاچه ، نقاطی جهت نمونه برداری مشخص شد و باتوجه به ابزار و امکانات پیشرفت شرکت ملی فولاد ایران، سکوهای بتنی به فواصل چند کیلومتر از یکدیگر در نقاط از پیش تعیین شد ه ، احداث گردید و همزمان با آن ، عملیات حفاری و نمونه برداری انجام گرفت. نمونه ها را پس از کد گذاری به روش دقیق آنالیز دستگاهی و آزمایشگاهی مورد آنالیز ترکیبات شیمیایی قرار گرفت و میزان درصد منیزیم در هر نمونه مورد بررسی و تحلیل واقع شد.
منیزیم از نظر فراوانی هشتتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می آید و اغلب این فلز ، بصورت ترکیبهای محلول در آب دریاها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید ، در طبیعت یافت می شود . میزان منیزیم استحصالی از آب دریا تنها ۲/۰ تا ۳/۰ درصد می باشد. نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک ، میز ان منیزیم استحصالی را ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریا ( یعنی ۱۰ تا ۷/۱۴ درصد ) نشان می دهد.
بنابراین شورابه های دریاچه نمک یکی ازغنی ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم به شمار می آید. علاوه بر این مزیت استحصالی منیزیم دریاچه نمک از لحاظ اقتصادی حتی قابل مقایسه با منیزیم حاصل از آب دریا نمی باشد و از هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک ، ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم منیزیم بدست می آید.
گزارش و محاسبات ذیل اهمیت میزان سود دهی سرمایه گذاری این پروژه عظیم ملی را اثبات می کند.
به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک دریاچه ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم Mg ، ۲۰ کیلوگرم – Mgo ، ۸۴ کیلوگرم - ، ءMgc۱۲ ۶H۲۰، ۵۸ کیلوگرم - Mgc۱۲ ۶H۲۰ افزون بر این ، مصرف سالیانه هیپو کلریت کلسیم Ca ( clo)۲ در ایران بالغ بر ۰۰۰/۰۰۰/۷۵ کیلوگرم پیش بینی می شود که تنها مقادیر کمی از این ماده توسط شرکت پتروشیمی ملی ایران تولید می شود و مابقی آن از سایر کشورهای جهان جهت مصارف صنعتی وارد می شود . از جمله موارد کاربرد این ماده در صنایع نساجی ، رنگرزی، تاسیسات آبرسانی ( بعنوان ماده گندزدایی) ، ضدعفونی کننده و سفید کننده در انواع شوینده ها (پودر لباسشویی) و صنایع کاغذ سازی به مصرف می رسد. قیمت تقریبی هیپو کلریت حدود ۲ دلار است ، از طرفی ماده اولیه این نیز ، نمک طعام و آهک بوده که منابع عظیم آن در بیابانهای مرکزی کشور موجود می باشد بعنوان مثال معادن وسیعی از سنگ آهک در مجاورت دریاچه نمک وجود دارد که باید از این نعمت خدادادی بهره برداری نمود. بنابراین با مشارکت ملی می توان از این دو ذخیره معدنی (نمک طعام و آهک) ده ها فرآورده من الجمله سود سوز آور (NaoH) کلر (C۱۲) سدیم هیپوکلریت (Naclo) یا آب ژوال ، کلسیم هیپوکلریت (Ca (clo)۲)، پر کلرین و... تولید نمود که ارزش افزوده فرآورده های حاصله ، صدها برابر ماده اولیه است.
▪ اندیس سولفات سدیم‌دار اطراف حوض سلطان قم:
وضعیت مورفولوژی و زمین‌شناسی و شرایط آب و هوائی گرم و خشک، این منطقه را برای تمرکز نمک‌های صنعتی از جمله سولفات سدیم مناسب ساخته است. آثاری از سولفات سدیم از جنوب حوض سلطان تا کویر مسیله (گستره‌ای به وسعت km۲۲۵) مشاهده شده است، که به لحاظ خواستگاه، ذخایر سولفات سدیم زون سولفاته حاشیه جنوبی پلایای حوض سلطان جز ذخایر گروه دوم (پهنه‌های خاک سولفاته، قشری از سولفات سدیم حاشیه پلایاها و پائین دست دشتها) محسوب می‌شود.
مطالعاتی (مقطعی بر روی دریاچه پیمایش شده و نمونه‌برداری می‌شود) توسط شرکت معدنی املاح ایران جهت برری وضعیت نمک‌های انباشته شده در دریاچه حوض سلطان انجام می‌شود. اما آثاری از سولفات سدیم مشاهده نمی‌شود، با توجه به لایه‌بندی رسوبات دریاچه حوض سلطان و مقایسه آن با دریاچه‌های حاوی سولفات سدیم سایر نقاط دنیا، امکان وجود این ماده معدنی در لایه‌های زیر سطح نمک دریاچه این اندیس (رسوبات کف صورت نگرفته دریاچه) وجود دارد. تاکنون برآورد دقیقی از میزان ذخیره صورت نگرفته است .
● چند ضلعیهای دریاچه نمک:
یکی از زیباترین مناظر دریاچه نمک وکویر اطراف آن چند ضلعیهای منظمی است که در این مقاله به بررسی نحوه ایجاد آنها میپردازیم برحسب میزان محمولات محلول و معلق انواع مختلفی ازچاله های تدفینی بوجود می ایند زمانیکه موادمحلول نسبتا فراوان باشند برروی گلهای رسی،قشری سخت تشکیل میدهند که گل را از خشک شدن حفظ میکنند،عمل خشک شدن کند شده وگاهی باعث تشکیل چندضلعیهای درقشر سخت نمکین می شود. به اعتقاد گابریل (١٩٩٨) چهره کویرهای ایران،سبخاهائی -شوره زار، - غنی از نمک میباشد.تبلور نمک بر رس فشار میاورد وانرا متورم میسازد لذا چینهایی باشعاع زیاد وطول موج تقریبی متربوجودمیاورد که پس از استقراق ، مجددا در محلهای مختلف تشکیل میشود.ورقه هائی ازنمک بابرآمدگیهای کوچک٤٠٠ رسی که گاهی برفی ازنمک بر روی آن دیده میشودوگاهی نیز بصورت دانه دانه میباشد،بطورمتناوب قرار میگیرند. برآمدگیهای دانه ای درمعرض بادخوردگی میباشد ، خشک شدن نیزموجب تشکیل چند ضلعیهایی در رس میشودکه پوشش نمک را نیز قطع میکنددراین صورت چهره ای از تکتیر تشکیل میشود.
محققین شوروی نیز از جمله ویژگیهای بارز چاله های تشتکی شور و رسی را بدین صورت ارائه داده اند که،سطح این مناطق خشک شده وبصورت شکافهای در می آید،تبخیر آب شور مابین شکافهای چند ضلعیها،منجربه باقی ماندن تجمع نمک مخصوصادرمرزچندضلعیهابطورمشخص دیده میشود،کویرهادرنواحی ایرانی-تورانی توسعه خوبی دارداین نواحی که معمولا پست تر از نقاط میباشندنقطه انتهائی حوضه مسیلها را تشکیل میدهند.لذاتوسعه رژیم بارندگی وسیلابهای مناطق بالادست(ارتفاعات)تغذیه شده ودرزمستانها،اغلب درزیر آب قرار گرفته اند و مقادیر نمکهای محلول بدان واردمیشوند،درفصل گرما و تابستان ، فرصت خشک شدن بوجودمی ایدوهمراه با ان ، موجب تشکیل پوسته ها و چند ضلعیها میگردد ، بنابراین کویرهاازتبخیرآب سطحی نتیجه میشوند و اغلب درنواحی استقرارمیابد که درمعرض سیلهای نسبتا عظیم قرار داشته باشند،بعنوان مثال کویردریاچه نمک کاشان .

مجتبی مهدی نیا
منابع مورد استفاده :
۱.بررسی وضعیت دریاچه حوض سلطان / احمد معتمد
۲.مقاله در موردمطالعه تولید صنعتی منیزیم ،کلسیم هیپوکلریت از منابع عظیم دریاچه نمک عباس مسعودی نژاد – عضو هیات علمی گروه شیمی دانشکده علوم دانشگاه کاشان
۳.وضعیت نمک در ایران پایگاه ملی داده های سازمان زمین شناسی واکتشافات معدنی
سایت های استفاده شده:
www.pershian desert.com
www.ngdir.ir
تهیه کننده:مجتبی مهدی نیا
دانشجوی کارشناسی ارشد رسوب شناسی و سنگ شناسی رسوبی
دانشگاه علوم وتحقیقات واحد تهران استاد راهنما:دکترمیرزایی