خاطره های رنگ ورو رفته دیجیتالی

کامپیوتر های ۱۱۵ میلیون خانوار در ایالات متحده در حال لبریز شدن از گنجینه های شخصی نظیر میلیون ها عکس خانوادگی و غیر خانوادگی، موسیقی در انواع ژانر ها، مقاله های دانشگاهی، رمان های گوناگون و کوهی از نامه های الکترونیکی است.
اما آیا تا به حال کسی به نحوه نگهداری و حفظ این گنجینه های الکترونیکی برای چند دهه آینده فکر کرده است؟ همان طور که متخصصان و کارشناسان در مورد هرزنامه ها (نامه های ناخواسته که به آن spam می گویند) دچار سردرگمی شده و راه حل مناسبی پیدا نکرده اند آرشیو کردن اطلاعات الکترونیکی اعم از متن، صوت، عکس و تصویر به یکی از مسائل روز و پراهمیت تبدیل شده است. شما حتماً وقتی نگاهی به آلبوم های چند دهه گذشته می اندازید و عکس های رنگ و رو رفته را می بینید با خود می گویید ای کاش راهی پیدا می شد که این عکس ها از بین نروند و کیفیت و زیبایی خود را از دست ندهند.
«پیتر هایت» مدیر شرکت «خدمات مدیریت رسانه ای» که نوعی موسسه مشاوره ای در هوستون آمریکاست می گوید: «برای حفظ و نگهداری یک فایل، به عنوان مثال برای یکصد سال، نیاز به کار فراوان است. در حالی که اگر بخواهید یک عکس کاغذی را نگهداری کنید کافی است که آن را در یک جعبه کفش [منظور دور از نور] نگهداری کنید.»چالش حفظ اطلاعات الکترونیکی (متن، صوت، عکس و تصویر) آنقدر پیچیده و دشوار است که کتابخانه کنگره آمریکا [عظیم ترین کتابخانه ایالات متحده] چند سالی است که کمیته های تخصصی بسیار متعددی تشکیل می دهد و گزارش های مختلفی منتشر می کند تا به تدریج مردم را با مقوله چگونگی حفظ آثار دیجیتالی آشنا کند.
«جیم گالاگار» مدیر خدمات فناوری اطلاعات کتابخانه کنگره آمریکا می گوید که این کتابخانه با «اقیانوسی از اطلاعات دیجیتالی» روبه رو است و برای حفظ و نگهداری آن پروژه های چند ساله و چند میلیون دلاری تعریف شده است، این در حالی است که نیم نگاهی هم به تعریف استاندارد های ویژه حفظ آثار دیجیتالی دارد تا در آینده لازم نباشد که برای استفاده از این آثار دیجیتالی حتماً نرم افزار یا سخت افزار ویژه ای وجود داشته باشد [ضبط ها قادر به اجرای صفحه های گرامافون نیستند و دی وی دی پلیر قادر به پخش موسیقی از روی نوارهای مخصوص ضبط صوت نیست.
به همین دلیل باید استانداردی تعریف شود که هر دستگاهی که در آینده اختراع می شود قادر به رعایت آن استاندارد باشد و آثاری که به عنوان مثال روی دی وی دی ضبط می شوند را هم بتواند پخش کند]. طبیعی است که نرم افزار ها و سخت افزار های کنونی با شتاب خیره کننده ای منسوخ می شوند. [حتماً به یاد می آورید فیلم ها ابتدا روی نوار های ویدیویی موسوم به «نوار کوچک» ضبط می شد و دیری نگذشت که جای خود را به نوار های ویدیویی «نوار بزرگ یا VHS» داد. پیش از آنکه مردم به VHS عادت کنند سروکله سی دی ها پیدا شد و پیش از آن که همه مردم خود را به سی دی پلیر مجهز کنند دی وی دی پلیر ها راهی بازار شدند و گرچه کمپانی هایی وجود دارند که به قول خود کمبو می سازند یعنی دستگاهی که بتواند چند کار انجام دهد بیشتر از آنکه نشان از کارایی بالای آن باشد نشان از کوتاه بودن دوره گذار این فناوری ها دارد].«کن تببردو» مدیر آرشیو الکترونیکی «آرشیو ملی و سوابق دولتی» ایالات متحده می گوید: «این مشکل جهانی و بزرگ ترین معضل دولت ها و بنگاه های اقتصادی است و به تدریج به بزرگ ترین معضل افراد و خانواده ها تبدیل خواهد شد.»
در همین اثنا صاحبان کامپیوتر های شخصی نیز با قصه منسوخ شدن فناوری ها دست و پنجه نرم می کنند. در حال حاضر اگر به انباری منازل مردم سری بزنید انواعی از قطعات سخت افزاری از رده خارج شده را در کشو ها یا کمد ها می بینید. [عملاً با آمدن کول دیسک ها (حافظه های قابل حملی که از ۱۲۸ مگابایت تا چند گیگا بایت در خود ذخیره می کنند و می توان اطلاعات را از کامپیوتری به کامپیوتر دیگر منتقل کرد)] دیگر فلاپی دیسک ها ( یا ۳ ۱/۲ inch disketts) و دیسک گردان های مخصوص آن منسوخ شده و راهی کمد ها و انباری ها شده اند. بسیاری از کامپیوتر سازان دیگر حتی دیسک گردان مخصوص فلاپی نمی سازند و روی کامپیوتر نصب نمی کنند. [شاید بعضی از ایرانیان حتی زمان فلاپی های پنج و یک چهارم که در دهه ۱۹۸۰ مرسوم بود را تجربه نکرده و هیچ ایده ای درباره آن نداشته باشند اما دیسکت های سه و یک دوم منظور همان فلاپی دیسک ها ظرف مدت کوتاهی فلاپی های پنج و یک چهارم را از رده خارج کردند] اکنون بسیاری از کارشناسان توصیه می کنند که هر داده یا اطلاعاتی که دارید روی سی دی ببرید و از آن یک نسخه پشتیبان تهیه کنید اما واقعیت این است که به سی دی ها نیز چندان اطمینانی نمی رود. نوار های مغناطیسی، سی دی ها و هارد درایو کامپیوتر، آن طور که در تصور مردم وجود دارد قوی و قابل اعتماد نیستند. براساس برآورد های به عمل آمده اطلاعاتی که روی سی دی ضبط می شوند اگر در شرایط گرما و رطوبت حفظ شوند حداکثر ۵ سال دوام می آورند. پیتر هایت می گوید اگر سی دی «خش بردارد» [منظور خراشیده شود] دیگر قابل استفاده نیست. اگر عکسی که روی کاغذ چاپ شده در یک محیط خشک و دور از نور نگهداری شود بعد از ۵۰ یا ۱۰۰ سال به هر حال به نوعی قابل استفاده است. اما اگر یک سی دی خراشیده شود دیگر با تکنیک های معمولی و به روش های عادی امکان دیدن اطلاعات روی آن وجود ندارد. به این ترتیب به محض آن که یک سی دی رو به خرابی بگذارد دیگر باید از اطلاعات درون آن صرف نظر کرد. [چه بسا اطلاعاتی که روی سی دی ضبط کرده اید برای شما ارزش زیادی داشته باشد.]
«جفری راتنبک» مدیر برنامه مطالعات رسانه ای دانشگاه دنور می گوید: «ما با سرعتی بالاتر از توانایی هایمان در حال انباشتن اطلاعات دیجیتالی هستیم و با سرعت بیشتر از توانایی هایمان این داده ها و اطلاعات را به پلت فورم های جدید منتقل می کنیم» [منظور از پلت فورم اینجا سکو یا محلی است که داده در آن سکو به محل ذخیره منتقل می شود، درگذشته فلاپی گردان ها سکوی انتقال داده به فلاپی بودند، این روز ها سی دی رایتر ها سکوی انتقال داده به سی دی ها هستند].
معمولاً آرشیو سازان حرفه ای و متخصصان کتابداری از منابع کافی برخوردارند و به همین دلیل تمام اطلاعات و داده های خود (اعم از متن، صوت، عکس و تصویر) را از فرمت های قدیمی به فرمت های جدید منتقل می کنند [یعنی اگر داده ها روی فلاپی باشند یک نسخه پشتیبان از آن روی سی دی می برند و اگر فردا فناوری جدید اضافه شود یک نسخه پشتیبان روی آن فناوری جدید ضبط می کنند]. کتابداران قدیمی هنوز تمام دستگاه های گذشته را به خوبی حفظ کرده اند و اگر اطلاعاتی را روی صفحه های پنجاه سال پیش که روی گرامافون اجرا می شوند به آنها بدهد اطلاعات آن را قادرند روی سی دی یا حتی دی وی دی به شما بدهند!
اما مصرف کنندگان به ندرت مانند کتابداران و آرشیو سازان حرفه ای به تجهیزات کامل مجهزند. بنابراین باید خودشان به فکر راه چاره باشند اما معمولاً روش هایی که برای این کار به کار می گیرند چندان قابل اعتماد نیست [به اصطلاح به آن Low- Tech می گویند]. «فلیپ کوهن» از کارشناسان ارتباطات یک موسسه غیر انتفاعی در سان فرانسیسکو که آرشیو سازان نام «مهاجر» بر وی گذاشته اند، یک آرشیو ساز غیر حرفه ای و کلاسیک است [اینجا منظور از کلاسیک قدیمی است] وی از زمانی که در مدرسه ابتدایی تحصیل می کرد تمام اطلاعات مربوط به آن زمان را حفظ کرده و عکس ها، موسیقی ها، کلیپ های ویدیویی و تمام نامه نگاری های آن زمان را دارد. او در منزل خود سه کامپیوتر دارد که در آن ده ها هزار اطلاعات الکترونیکی ذخیره کرده و تمام مطالب ارزشمند خود را به تمام فرمت ها تبدیل کرده است. کوهن می گوید: «من با وسواس، تمام آنچه که برایم ارزش خاصی داشت و از دست دادنش برایم قابل تحمل نبود از فرمت های قدیمی به فرمت های جدید تبدیل کردم.»
در عین حال در ادامه می گوید متوجه این حقیقت تلخ شده است که حتی بهترین سی دی های او به تدریج رو به خرابی رفته اند. کوهن با تاسف تاکید می کند: «حدود یک سال و نیم پیش روند خراب شدن سی دی هایم آغاز شده اند و بعضی از آنها دیگر روی هیچ کدام از کامپیوترهایم باز نمی شوند.»
حفظ آثار ارزشمند از طریق انتقال آنها به فرمت های جدید با تهیه نسخه پشتیبان مستلزم آن است که این آثار توسط کامپیوتر قابل خواندن باشند. اگر اطلاعات روی سی دی باز نشوند چه طور ممکن است بتوان از آن نسخه پشتیبان گرفت یا آن که آن اطلاعات را به فرمت جدید انتقال داد؟ همین مسئله برای درایو های کامپیوتر هم پیش می آید.
«راتنبک» می گوید: «بعضی از مردم به ما می گویند که فایلی روی کامپیوترشان گم شده است. یعنی پاک نکرده اند یا خراب هم نشده است بلکه دیگر قادر به پیدا کردن آن روی کامپیوترشان نیستند. در چنین شرایطی وضع با گم شدن آلبوم عکس های کاغذ به کلی فرق می کند چون شما ممکن است امید به پیدا شدن آن داشته باشید اما تصور کنید عکس های دیجیتالی آخرین خاطراتتان در مورد ۲۰ سال پیش در جزایر هاوایی در یکی از دایرکتور ی های کامپیوترتان گم شود. در آن صورت چه حالی خواهید شد؟
بعضی از کاربران کامپیوتر پیشنهاد می دهند کامپیوترهایتان را ارتقا ندهید و نفروشید، اگر فناوری جدیدی به بازار آمد آن کامپیوتر قدیمی را حفظ کرده یک کامپیوتر جدید بخرید. این رویکرد آرشیوسازی شباهت زیادی به ایجاد «موزه» دارد. با این وصف باید بخشی از منزل خود را به ابزارهایی اختصاص دهید که دیگر از رده خارج شده اند. اما به هرحال داده ها روی آن با همان فرمت همیشگی حفظ می شوند. [مثل این می ماند که خانواده ها گرامافون های ۵۰ سال پیش را در بخشی از منزل خود حفظ می کردند تا امروز صفحه های آن زمان را هم داشته باشند].
«سیمون ییتس» تحلیلگر موسسه تحقیقاتی Forrester می گوید که کامپیوتر زمان ازدواجش در سال ۱۹۹۷ را در کمدی در انباری منزل حفظ کرده و در سال ۲۰۰۲ یک کامپیوتر جدید خریده است. اما به هرحال هر بار که به اطلاعات کامپیوتر قبلی خود نیاز دارد مجبور به جابه جایی سیم ها و تحمل دردسرهای خاص آن می شود.
پیتر شوارتز رئیس هیات مدیره «شبکه تجاری جهانی» که در برنامه ریزی بلندمدت تخصص دارد می گوید برای حفظ اطلاعات و داده ها به مدت یک یا دو دهه بهترین روش، «رویکرد موزه ای» است. او که موسسه اش با کتابخانه کنگره آمریکا همکاری می کند می گوید روزی می رسد که مردم برای بازیافت عکس ها و اطلاعات دیجیتالی به شرکت هایی مراجعه کنند که شباهت زیادی به سمساری ها و عتیقه فروشی ها دارند و قدیمی ترین کامپیوترها در آن موجودند. به این ترتیب صنعتی به وجود می آید که داشتن قدیمی ترین مدل های کامپیوتر جزیی از لوازم آن است تا بتواند به بازیافت اطلاعات دیجیتالی ارزشمند خانواده ها کمک کند.«ملانی هو» فارغ التحصیل دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس که از دوران مدرسه ابتدایی کامپیوتر شخصی داشته است می گوید که چندان اعتمادی به کامپیوتر و اطلاعات دیجیتالی ندارد به همین دلیل به سه روش اطلاعات خود را حفظ می کند. همان اطلاعاتی که روی کامپیوتر دارد و برایش اهمیت دارند روی وب سایت خود برده است و مهمترین آنها را نیز روی کاغذ چاپ کرده است به این ترتیب اطلاعات مهم خود را در سه جا نگهداری کرده: در کامپیوتر، روی کاغذ و در اینترنت.
ملانی هو می گوید: «خیلی از مردم می گویند کاغذ و چاپ به خاطر کامپیوترها منسوخ شده و از رده خارج می شوند اما در حقیقت اعتقاد من این است که «ملموس بودن کاغذ» به انسان احساس آرامش و اطمینان می دهد» [منظور این است که وقتی مطلب ارزشمندی روی کاغذ چاپ می شود، چون قابل لمس و قابل حس است اطمینان خاطر ایجاد می کند اما آنچه که در کامپیوتر ضبط می شود و به راحتی فشردن یک دکمه حذف می شود نمی تواند اطمینان خاطر و آرامش ایجاد کند].
به خصوص زمانی که صحبت از عکس ها و خاطرات به یاد ماندنی می شود تامین این احساس آرامش و اطمینان از اهمیت خاصی برخوردار می شود. حتماً می دانید که نگاتیو عکس ها اگر در شرایط خشک و دور از نور نگهداری شود تا ۷۵ سال کیفیت آن از دست نمی رود. بعضی از کاغذهای چاپی که برای چاپ عکس های رنگی به کار می روند حدود ۲۰۰ سال عمر می کنند. عکس هایی که روی کاغذ چاپ شده اند امتحان خود را در دو قرن گذشته پس داده اند اما نمی توانید با اطمینان بگویید عکس هایی که روی هارد درایو کامپیوتر خود ضبط کرده اید ۲۰۰ سال عمر می کنند. چون هارد درایوها و عکس های دیجیتالی عمر چندانی ندارند و باید صبر کرد و دید دوام آنان چقدر است.
در ضمن شاید عمر سخت افزارها نسبتاً طولانی باشد. اما عمر نرم افزارها بسیار کوتاه است. به عنوان مثال اگر عکسی با فرمت JPEG، Bmp یا Tiff ضبط می شوند ممکن است با نرم افزارهای کنونی با کیفیت باشند اما ممکن است نرم افزارهای جدید از عهده حفظ تمام جنبه های مربوط به این فرمت ها نباشند بنابراین تعجبی ندارد اگر با نرم افزارهای آینده رنگ های اصلی عکس ها دچار تغییر فاحش شوند. برای همین هم هست که کتابخانه کنگره آمریکا تلاش می کند استانداردی تعریف کند که برای حفظ آثار و اطلاعات دیجیتالی نیاز به یک نرم افزار یا سخت افزار ویژه نباشد و همه سخت افزارها و نرم افزارها مجبور به رعایت آن استاندارد باشند تا اشکالات ممکن به حداقل برسد. یکی از فرمت هایی که یکپارچگی ایجاد کرده، فرمتی است که وب به کار گرفته است. فرق نمی کند مرورگر مایکروسافت باشد یا اوپرا یا هر مرورگر دیگر به هرحال مرورگرها قادرند صفحه های وب را به نمایش درآورند.
برای بسیاری از مصرف کنندگان روش آرشیوسازی وب به یکی از محبوب ترین روش ها تبدیل شده است، مخصوصاً در زمینه عکس. به سایت های shutterfly.com و ofoto.com مراجعه کنید. این دو سایت به ازای هر یک عکس در حال استفاده یک پشتیبان هم دارد که در جایی مستقل و جدا نگهداری می شود تا دچار اشکال نشوند.اما به هرحال این سئوال پیش می آید که اگر ما عکس های خود را در این دو سایت قرار دادیم تا حفظ شود اگر این دو سایت از فعالیت باز ایستاد چه باید کرد؟ دیوید بگ شاو مدیر اجرایی shutterfly به مخاطبانش این اطمینان را داده است که حتی اگر به هر دلیلی این سایت از فعالیت باز ایستد تصاویر و عکس های مردم در دسترس آنان قرار خواهد گرفت.به هرحال نگهداری آثار و اطلاعات دیجیتالی آنچنان که آسان به نظر می رسد چندان سهل و آسان نیست و کارشناسان و متخصصان در حال تلاش هستند تا راه حلی برای آن پیدا کنند.

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات