تاثیر تشکل‌های کارگری در ایمنی و بهداشت محیط کار

سازمان بین‌المللی کار (ILO) از زمان شروع به کار خود، اهمیت اتحادیه‌های کارگری را در ساختار سه‌جانبه‌اش پذیرفته است. این امر به دلیل رشد مداوم کنفدراسیون‌ها در بین کارفرمایان در کنار رشد اتحادیه‌گرایی بسیار آسان‌تر شده است. اتحادیه‌ها نقش مهمی در ترویج بهداشت و ایمنی محیط کار اعضایشان ایفا می‌کنند. در روزهای آغازین انقلاب صنعتی، تلاش اتحادیه‌ها معطوف به کاهش ساعات کار به ویژه برای کودکان و زنان شد که نتیجه آن رساندن ساعات کار این دو گروه آسیب‌پذیر به سطح معقول بود. اقدامات اساسی دیگر اتحادیه‌ها در چارچوب بهداشت و ایمنی در محیط‌های کاری بوده است. فشار اقتصادی و نیز زیان‌های معنوی ناشی از بروز حوادث در محیط کار و بیماری‌های شغلی ایجاد شده در بین کارگران، توجه اتحادیه‌ها را به وارد کردن این مقوله به حوزه فعالیت خود معطوف کرد. در ابتدا نقش اتحادیه‌ها، بیشتر تامین غرامت‌ها یا آسیب‌های قانونی اعضای خسارت‌دیده یا بیماران شغلی عضو اتحادیه بود. اما مرزهای فعالیت مثبت آنها با گذشت زمان توسعه یافت. اتحادیه‌ها به دنبال تامین حمایت‌های کافی و مناسب از طریق توافق با کارفرمایان بوده و در عین حال از دولت‌ها خواستار وضع مقررات مربوط به بهداشت و ایمنی هستند. در این راستا با ایجاد یک ساختار ظریف و پیچیده با واحدهای بازرسی دولتی در زمینه ارزیابی شرایط بهداشتی و ایمنی محیط‌های کار، همکاری سازنده دارند. این همکاری در یک فعالیت کوتاه‌مدت دربردارنده نتایج مادی چشمگیری برای کارفرمایان و سازمان‌های بیمه‌گر اجتماعی است و در بعد معنوی نیز موجبات توسعه پایدار و صنعتی شدن با کمترین عوارض اجتماعی در خانواده‌های کارگران می‌شود. افزایش بهره‌وری، کاهش روزهای از دست رفته، کاهش غیبت‌های ناشی از بیماری شغلی، افزایش رضایت شغلی، به حداقل رساندن خسارت‌های مالی قابل پرداخت به وسیله کارفرما و سازمان بیمه‌گر، کاهش بار مالی سیستم‌های درمانی دولتی و ایجاد ثبات در تشکل خانواده به دلیل حفظ جان نان‌آور خانوار، افزایش طول مدت اشتغال بیمه‌شدگان که منجر به کاهش هزینه پرداخت مستمری ازکارافتادگی و بازنشستگی پیش از موعد برای سازمان بیمه‌گر می‌شود و... از اثرات مثبت و زود انجام مشارکت اتحادیه‌های کارگری در پیاده کردن قوانین و مقررات حفاظتی و بهداشتی در محیط‌های کارگری است.
آنچه که به عنوان بخشی از چالش قابل طرح در رعایت ضوابط بهداشت و ایمنی در صنایع مطرح است، عدم‌استقبال کارگران در اجرای ضوابط بهداشتی و ایمنی و عدم‌رعایت نکات لازم در حفظ سلامتی خود و دیگران در محیط کار است. مداخله تشکل کارگری به عنوان ارگان مدافع و هم سنخ می‌تواند در اصلاح رفتار کارگران نقشی کلیدی ایفا کند و نقاط خطر و مشاغل دارای عوارض ناگوار برای سلامتی را به سیستم‌های بازرسی گوشزد کرده، فعالیت آنان را سمت وسوی بهتری بدهد. هر اتحادیه کارگری نه تنها با مدیریت‌های موسسات صنعتی در مورد حمایت از نیروی کار و اجرای مقررات ایمنی و بهداشت مبادرت به انعقاد پیمان‌های دسته‌جمعی می‌کند بلکه بر انجام آنها نیز نظارت دارد. هر اتحادیه کارگری یک کمیسیون ایمنی و بهداشت را تعیین می‌کند و این کمیسیون به نوبه خود بازرسان فنی تعیین می‌کند که از مهندسان ماهر و کارآزموده هستند. این مهندسان با سازمان‌های دولتی که مسوول بازرسی در زمینه بهداشت و ایمنی محیط‌های کار هستند در ارتباط هستند و اطلاع کافی از وضعیت خطرات موجود در هر صنعت را دارند. برای نمونه، در آمریکا، انگلیس و روسیه موافقتنامه‌هایی بین اتحادیه‌ها و کارفرمایان در هر گروه صنعتی (صنایع خودروسازی، صنایع فولادسازی، صنایع ریخته‌گری، صنایع نساجی و...) تنظیم شده و به امضا رسیده است که در نهایت، با تایید کنگره به دولت ابلاغ می‌شود تا نظارت سیستم‌های بازرسی بر اجرای این آیین‌نامه صورت گیرد. اینگونه موافقتنامه‌ها تضمین‌کننده همکاری برای پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی، تدارک تجهیزات حفاظتی و تاسیس کمیته‌های حفاظت و بهداشت کار است.
برخی اتحادیه‌های بزرگ نیز مستقلا دارای تشکیلات پزشکی و ایمنی با کادر پزشکان طب کار و مهندسان ایمنی و بهداشت صنعتی به صورت تمام وقت هستند و به ایفای نقش فعال در دفاع از سلامت اعضای اتحادیه می‌پردازند و درصورت آسیب، پیگیری قانونی جبران خسارات وارد آمده به اعضای اتحادیه را برعهده می‌گیرند. در بسیاری از کشورهای صنعتی غرب، اتحادیه به جای اصرار در پرداخت پاداش یا کوتاه کردن زمان اشتغال کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور، پیگیری بازنشستگی پیش از موعد برای اعضا از سال ۱۹۶۸ مبادرت به برنامه‌ریزی برای کاهش خطرات عوامل زیان‌آور محیط کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها کرده و بر این باورند که زیان‌های وارده ناشی از عوارض محیط کار عموما غیرقابل جبران است. از طرفی صرف هزینه ناشی از این غرامت‌ها و کوتاه کردن مدت اشتغال کارگران زیانی ملی برای کشور خواهد بود. برنامه‌های آموزشی که از طریق اتحادیه و بودجه صنایع در زمینه ایمنی و بهداشت کار به صورت دوره‌ای برگزار شده و مدیران صنایع‌، سرپرستان و نماینده کارگران در آن شرکت می‌کنند، نقشی موثر در اجرای ضوابط بهداشتی و ایمنی در محیط‌های کار داشته است. بر این اساس نیز مقاله نامه شماره ۱۵۵ بهداشت و ایمنی کار در ILO تنظیم شد که برمبنای آن نمایندگان کارگران موسسه در زمینه بهداشت و ایمنی کار با کارفرما همکاری می‌کنند. به نمایندگان کارگران موسسه در زمینه پروسه تولید، خطرات مواد شیمیایی مورد مصرف و دیگر موارد اطلاعات کافی داده شده است و در مورد راه‌های عملی اتخاذ شده در رفع این خطرات با آنان مشورت می‌شود. مشروط بر آنکه از افشای اسرار بازرگانی و اطلاعات مربوط به پروسه تولید خودداری کنند.
به کارگران و نماینده آنان آموزش‌های لازم در مورد بهداشت و ایمنی کار داده می‌شود -کارگران، نمایندگان کارگران و سازمان‌هایی که در موسسه به عنوان نمایندگان کارگران محسوب می‌شوند قادرند در تمام جنبه‌های مربوط به بهداشت و ایمنی محیط کارشان به تحقیق بپردازند و حتی درصورت لزوم، از مشاوران فنی خارج از موسسه برای همفکری دعوت کنند. قانون کشور ما نیز در مقایسه با موارد فوق، راهکار اجرایی را طراحی و در ماده ۹۳ از فصل چهارم قانون کار به طور صریح به آن اشاره کرده است. بر طبق این ماده، کمیته‌های حفاظت و بهداشت کار در کارگاه‌هایی که سیستم بازرسی (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی) ضروری تشخیص دهند، تشکیل شده است. براساس قانون مذکور، حضور متخصص در زمینه حفاظت و بهداشت کار در آن کمیته ضروری است. طبق توصیه نامه شماره ۱۶۴ سازمان ILO نحوه تشکیل کمیته مذکور مشخص شده و در آن، تعداد و شرایط نمایندگان ایمنی و بهداشت موسسه بین‌المللی کار با تعداد نمایندگان کارفرما مساوی و همتراز پیش‌بینی شده است.
طبق توصیه نامه ۱۶۴ سازمان بین‌المللی کار، وجود شرایط زیر برای نمایندگان بهداشت و ایمنی موسسه ضروری و لازم‌الاجراست. بر این اساس نماینده مذکور باید:
۱ ) دارای اطلاعات علمی کافی و مناسب در زمینه بهداشت و ایمنی باشد.
۲ ) مجاز به دخالت در تصمیم‌گیری مربوط به مسائل بهداشتی و ایمنی موسسه باشد.
۳ ) اجازه بازدید از تمام قسمت‌های موسسه را دارا بوده و نیز حین انجام فعالیت بازرسی اجازه ارائه آموزش‌های لازم در مورد ایجاد رفتار ایمن در کارکنان را دارا باشد.
۴ ) هنگام ایجاد طرح‌های بهداشتی و کنترلی مورد مشورت کارفرما قرار گیرد.
۵ ) در بدو ایجاد تغییر در روند تولید و پروسه طرف مشورت کارفرما قرار گیرد.
۶ ) به سبب فعالیت‌های مستمر در امر حفاظت و بهداشت کارکنان از اخراج و دیگر مخاطراتی که به دلیل نوع شغلش مورد تهدید قرار خواهد گرفت، در امان باشد.
۷ ) فرصت کافی برای شرکت در بازآموزی‌های تخصصی مربوط به شغلش را در اختیار داشته باشد.
۸ ) برای مشاوره در زمینه مشکلات خاص بهداشتی و ایمنی موسسه اجازه مراجعه به متخصصان را برای مشورت دارا باشد.
۹ ) برای تماس با بازرسان ایمنی و بهداشت مستقر در ادارات دولتی آزادی عمل داشته باشد.
۱۰) مجاز به دخالت در مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های مربوط به مسائل بهداشتی و ایمنی موسسه باشد.

اسماعیل محمدولی

منبع : روزنامه کارگزاران