نگاهی به منابع و مصارف آب‌های بطری‌شده

آب علاوه بر آنکه در ترکیب اندام‌ها و سوخت و ساز بدن، توزیع و دفع مواد مشارکت دارد، به‌عنوان آب آشامیدنی، خود یک ماده غذایی است و نقش موثری در انتقال مواد مغذی به بدن ایفا می‌کند. به‌طور طبیعی هر فرد با نوشیدن آب در شبانه‌روز، قسمت مهمی‌از احتیاجات بدن به مواد گوناگون را تامین می‌کند. کمبود منابع آب آشامیدنی سالم در بسیاری از کشورها موجب افزایش تجارت آب‌های بسته‌بندی شده گردیده است.
علاوه بر آن، چنین به نظر می‌رسد که در بسیاری از موارد، ذخایر قدیمی‌آب آشامیدنی مانند(شبکه‌های خصوصی و دولتی) نتوانند کلیه شرایط و استانداردهای ایمنی میکروبیولوژیکی آب راتضمین کنند. در سال‌های اخیر، تجارت بین‌المللی آب‌های بسته‌بندی شده از نظر کمی‌و کیفی افزایش یافته است ودرحال حاضرحمل و نقل این محصولات به وسیله کشتی، قطار،کامیون وحتی هواپیما صورت می‌گیرد (ترابری هوایی باتوجه به بالابودن هزینه هواپیما، بیشتردرموارد بحرانی انجام می‌شود). درمواردی که شبکه آب‌رسانی به دلایل متعدد از جمله حوادث طبیعی مانند زلزله و خشکسالی آسیب می‌بیند، استفاده از آب‌های بسته‌بندی شده می‌تواند کمک موثری در برآوردن نیازآسیب دیدگان به آب باشد. آب آشامیدنی بسته‌بندی شده (بطری شده)، آب آشامیدنی است که در ظروف بسته‌بندی می‌شود و به‌طور طبیعی دارای املاح و یا گاز کربنیک بوده و یا طی فرآیند بسته‌بندی به آن اضافه می‌شود و افزودن هرگونه مواد دیگر مانند شیرین‌کننده‌ها و یا طعم‌دهنده‌ها به آن مجاز نیست. آب آشامیدنی بسته‌بندی شده یک ماده غذایی محسوب می‌شود.
● منابع آب بطری شده
منابع تامین آب‌های بطری شده به شرح زیر است:
▪ آب زیرزمینی: به آب‌هایی مانند چشمه، چاه‌های فوران کننده و آب چاه‌هایی که منشأ آب‌خیز آن زیر زمینی است، گفته می‌شود. آب‌های زیرزمینی ممکن است به دوگروه آب‌های حفاظت شده و نشده طبقه‌بندی شوند.
آب‌های زیرزمینی حفاظت شده به‌طور مستقیم تحت تاثیر محیط وآب‌های سطحی قرار نمی‌گیرند و از نظر میکروبیولوژیکی نیز دارای کیفیت مناسب هستند، در حالی که آب‌های زیرزمینی حفاظت نشده ممکن است تحت تاثیرمحیط قرارگرفته و از نظر میکروبیولوژیکی نیز مناسب نباشند.
▪ آب سطحی: آب‌هایی مانند آب نهرها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، آبگیرها وسدها هستند که وارد طبیعت می‌شوند.
▪ استخراج: استخراج آب معدنی از چشمه، دالان و چاه‌های حفر شده یا طبیعی باید متناسب با شرایط زمین‌شناسی و آب‌شناسی منطقه انجام گیرد، به نحوی که از دخول هرگونه مواد خارجی جلوگیری به عمل آید.
در صورت استفاده از پمپ برای جمع‌آوری آب معدنی، باید به گونه‌ای عمل شود که احتمال انتقال هر نوع آلودگی ناشی از رویدادهای طبیعی و اعمال دیگر مانند سهل‌انگاری و یا انتقال احتمالی بیماری‌های گوناگون به افراد از طریق آب به صفر برسد. فرآیند‌های تصفیه از نظر تاثیر روی ارگانیسم‌های خاص متفاوت است. در آب‌های بسته‌بندی شده‌ای که تصفیه چندگانه دارند، احتمال وجود میکروارگانیسم‌های مضر برای سلامت انسان کمتراست. در صورت لزوم می‌توان برا صاف کردن آب از روش‌های مکانیکی (که موجب کاهش و یا حذف مواد شیمیایی می‌شوند) به شرح زیر استفاده کرد:
▪ صافی‌های سطحی (مانند صافی‌های غشایی چین خورده)
▪ صافی‌های عمقی (مانند صافی‌های شنی و یا صافی‌های فیبری فشرده)
▪ صاف کردن با کربن فعال
▪ گرفتن مواد معدنی (یون‌زدایی، سختی‌زدایی، اسمز معکوس، صاف کردن به طریقه نانوفیلتراسیون و هوادهی)
این فرآیندها که برای تصفیه عوامل شیمیایی به کار برده می‌شوند، ممکن است به حد کافی سبب کاهش یا حذف میکروارگانیسم‌ها نشود و برعکس فرآیندهایی که برای حذف میکروارگانیسم‌ها به کار می‌روند ممکن است به حد کافی موجب کاهش یاحذف مواد شیمیایی نشوند.
● پرکردن ودربندی ظروف
عملیات بسته بندی (مانند پرکردن ودربندی ظروف ) باید در یک منطقه بسته وتحت فشار مثبت هوا انجام شود (سیستم اسپتیک). ذرات غبار، مواد خارجی، میکروارگانیسم‌ها و رطوبت بیش ازحد هوا باید کنترل و پایش شوند.
● نحوه در بطری ریختن
آب‌معدنی طبیعی و آب چشمه به طور مستقیم از منبع آبی مربوطه به وسیله لوله‌های فولادی ضدزنگ به کارخانه پرکننده بطری هدایت می‌شوند. در آنجا از ماشین‌آلات مخصوصی برای پرکردن بطری‌ها استفاده می‌شود. در مراحل بعدی، در بطری‌ها را بسته و روی آنها برچسب می‌چسبانند و در انتها آنها را در جعبه‌ها یا کیسه‌های پلاستیکی فشرده بسته‌بندی کرده و برای ارایه به بازار می‌فرستند. بطری‌ها می‌توانند از جنس شیشه یا نوعی پلاستیک خاص که تاثیری بر رنگ و بوی آب ندارد، باشند. بطری و درپوش آن حتما باید استریل شود. کل مراحل در بطری ریختن آب باید مطابق با استانداردهای رده بالای بهداشتی انجام شود و شامل کلیه اقدامات لازم برای حفظ آب از هرگونه آلودگی باشد. تست کیفیت نیز در کلیه مراحل به طور مداوم انجام می‌شود. آب‌های آشامیدنی از طریق لوله و یا به وسیله تانکر به کارخانه پرکننده بطری می‌رسد. در کارخانه ممکن است چند نوع آب را با هم مخلوط کرده و اعمال متفاوتی از قبیل تصفیه عادی، تصفیه ازنی، تابش اشعه ماورای بنفش، تصفیه اسمزی و جداسازی روی آن انجام داده و سپس به طریق مشابه آب‌های معدنی و چشمه آب را داخل بطری‌ها بریزند.
● آیا ممکن است آب داخل بطری مضر باشد؟
کلیه کارخانه‌های تولیدکننده این محصولات زیر نظر سازمان‌های بهداشتی کشورها مشغول به فعالیت هستند و آیین‌نامه‌های مخصوصی را هنگام تولید رعایت می‌کنند. بنابراین جز در مواردی که موارد مذکور را رعایت نکنند، نگرانی برای استفاده از آب بطری‌های آب آشامیدنی وجود ندارد. فراموش نکنیم که رعایت نکردن موارد بهداشتی در تولید هر محصول غذایی می‌تواند رخ دهد.
● ظروف مورد مصرف
ظروف پلاستیکی مورد مصرف باید از نوع مجاز فود گرید برای بسته‌بندی آب بوده و هیچ گونه اثر سویی روی فرآورده نهایی نداشته باشند.
▪ اطلاعات فرآورده برای آگاهی مصرف‌کننده
توصیه‌های لازم به‌گونه‌ای که موجب آگاهی مصرف کننده شود باید روی برچسب قید شوند. برای مثال، این آب «آب معمولی است و نمی‌تواند به‌عنوان آب استریل مورد استفاده قرار گیرد» و یا این آب «مخصوص نوزادان و بیمارانی که سیستم ایمنی بدن‌شان تضعیف شده است مانند مبتلایان به ایدز، هپاتیت ویروسی و یا افرادی که از شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند نیست». آب حاوی گاز کربنیک که با گاز طبیعی محبوس در خود بسته‌بندی می‌شود با عبارت «گازدار طبیعی» یا «جوشان طبیعی» روی برچسب بیان می‌شود. میزان کل مواد جامد محلول آب باید در محل اصلی برچسب نوشته شود. چنانچه برچسب نشان‌دهنده مقدار مواد معدنی ویژه موجود در محصول باشد، باید مقدار آن بر حسب میلی‌گرم در لیتر بیان شود. آب بسته‌بندی شده حاوی فلوراید افزوده شده باید با واژه «آب فلوئوره» برچسب‌گذاری شود. هر آبی که با عنوان «فلوئوره» برچسب‌گذاری می‌شود باید حداقل حاوی ۸/۰ میلی‌گرم در لیتر یون فلوئور باشد. چنانچه آب حاوی بیش از یک میلی‌گرم در لیتر فلوئور باشد، عبارت «حاوی فلوئور» در محل نزدیک به نام محصول ذکر شود.
چنانچه آب دارای بیش از دو میلی‌گرم در لیتر فلوئور باشد، عبارت «آب برای نوزادان و کودکان زیر هفت سال مناسب نیست» باید در برچسب ذکر شود. کلیه فرآیندهایی که می‌توانند موجب تغییر ترکیب (فیزیکی، شیمیایی و یامیکروبیولوژی) آب پس از استخراج شود، باید روی برچسب قید شوند. محل جغرافیایی چشمه فوران‌کننده و چاه می‌تواند در برچسب مشخص شود. چنانچه آب بطری شده از شبکه‌های توزیع دولتی یا خصوصی تأمین شود، عبارت «از شبکه توزیع دولتی یا خصوصی» ‌باید در محل اصلی برچسب ذکر شود. برچسب‌گذاری آب بسته‌بندی شده از نظر نوشتاری یا تصویری باید به‌گونه‌ای باشد که موجب اشتباه با دیگر آب‌ها به ویژه آب معدنی طبیعی نشود. سایر اطلاعاتی که لازم است روی برچسب قید شود به شرح زیر است:
ـ شماره پروانه ساخت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
ـ نام و نشانی کامل تولیدکننده
ـ حجم محتوی برحسب سیستم متری
ـ شماره سری ساخت
ـ تاریخ تولید: روز، ماه، سال
ـ تاریخ پایان مصرف: روز، ماه، سال
ـ شرایط نگهداری.
● انواع آب بطری
▪ آب‌معدنی طبیعی: این نوع آب باید از یک منبع زیرزمینی و محفوظ از هرگونه آلودگی بوده و از سوی مقامات مسوول ثبت شده باشد، استانداردهای گوناگون میکروب‌شناسی را دارا باشد، به‌طور مداوم تست شود، هیچ‌گونه عمل دیگری به جز تصفیه با دی‌اکسید‌کربن یا تصفیه عادی رویش انجام نشود و در همان منبع آب مربوطه داخل بطری ریخته شود. به علاوه این آب باید دارای ترکیبات خاص شیمیایی باشد. آب‌های معدنی طبیعی در مقایسه با انواع دیگر آب‌های بطری‌ شده دارای بهترین کیفیت هستند.
▪ آب چشمه: از یک منبع زیرزمینی مشخص می‌آید. این آب نیز باید در همان محل داخل بطری ریخته شده و با استانداردهای شیمیایی و میکروب‌شناسی سازگار باشد. تنها عملی که می‌تواند روی این آب انجام شود، تصفیه با دی‌اکسیدکربن یا تصفیه عادی است. لزومی ‌ندارد آب چشمه ترکیبات شیمیایی خاص داشته باشد و یا قبل از اینکه وارد بازار شود، توسط مقامات مسوول شناسایی و ثبت شود.
▪ آب آشامیدنی: به هر آبی که داخل بطری ریخته شده باشد، گفته می‌شود. ممکن است از هر منبع آبی‌ای باشد و چه بسا این منبع زیرزمینی هم نباشد. حتی می‌تواند از آب‌های معمول لوله‌کشی بوده و یا از منبع اصلی به وسیله تانکر به کارخانه پرکننده بطری فرستاده شود. ممکن است روی این آب اعمالی از قبیل تغییر ترکیبات شیمیایی یا کاهش تعداد میکروب‌ها، انجام دهند. حتی برخی از کارخانه‌ها به منظور اینکه طعم این آب شبیه آب چشمه معدنی شود، نمک معدنی به آن اضافه می‌کنند.

منبع : روزنامه سلامت