مطبوعات موثر و انتخابات

مطبوعات به عنوان رسانه یی موثر در جهت دهی افکار عمومی عمری به درازای تاریخ چاپ و نشر دارد. شاهد این ادعا در دنیای سیاست و مطبوعات جهان صدها مثال است که بیان آنها از محدودیت این نوشتار خارج است. در کشور ما چنین رابطه یی به عمر کمتر از دو قرن انتشار مطبوعات گره می خورد. می توان گفت با سپری شدن یکصد سال از انقلاب مشروطیت، رفتار انتخاباتی و نقش روزنامه ها در کارزار سیاسی از چنین دیرینه یی برخوردار است. علاقه افراد متنفذ، احزاب سیاسی، گروه های فشار و صاحبان قدرت، ثروت و حتی بیگانگان به داشتن روزنامه یا نشریه هوادار نشان از تاثیر و نفوذ سیاسی مطبوعات است. از امیرکبیر تا به امروز همواره نام دولتمردان در سمت مدیرمسوول یا سردبیری مطبوعات دیده می شود. این گونه مطبوعات گاه وسیله مبارزه برای دستیابی به قدرت سیاسی و گاه مدافع و حامی و حافظ وضع موجود بوده اند. اما آیا مطبوعات بر نتیجه انتخابات مؤثرند؟ شاید این پرسش هم عمری به همین درازا دارد. اما در اینجا و اکنون زمانه، پاسخ آن را نمی توان به یک بله یا خیر رها کرد. بنابراین فرض های زیر را می توان تصور کرد؛
ویژگی های روزنامه از عوامل مهم در اثربخشی است. عناصری چون شمارگان (تیراژ) روزنامه، میزان استقلال و وابستگی آن یعنی دولتی، تجاری، حزبی و... مستقل بودن، ترکیب سنی و جنسی خوانندگان، پایگاه اجتماعی یا طبقاتی آنها، گستره توزیع آن در سطح ملی، منطقه یی یا بین المللی و منابع مالی، انسانی و اداره و کنترل آن هریک بر شدت و ضعف نقش سیاسی روزنامه مؤثرند. نوع مطالب روزنامه، نحوه بزرگنمایی موضوعات، فراوانی و شبکه توزیع و بالاخره شرایط حاکم بر فضای سیاسی، رسانه یی و اقتصادی کشور را نیز باید بر آنها افزود. حاصل این عوامل و تعاملات و مراودات خوانندگان یا کنشگران سیاسی رفتار سیاسی رای دهندگان را شکل می دهد. در کنار مطبوعات عوامل دیگری از جمله نهادهای خانواده، آموزشی، مذهبی، سیاسی و نظایر این نیز هریک سهمی در شکل گیری رفتار انتخاباتی دارند. بنابراین تبیین نفوذ خالص آن دشوار است.
بعد زمان و شرایط حاکم بر انتشار مطبوعات بر شدت و کیفیت تاثیر نقش متفاوتی دارد. به طور کلی شهروندان یک جامعه در دو سطح کوتاه مدت یعنی در طول دوره مبارزات انتخاباتی که گاه در حد یک یا دو هفته است از مطبوعات به عنوان منبع اطلاعات سیاسی و مرجعی برای راهنمایی در انتخاب خود بهره مند می شوند. این بهره مندی می تواند مستقیم از طریق یافته های خودشان یا به طور غیرمستقیم و از طریق رهبران افکار عمومی باشد. در بعد درازمدت نیز مطبوعات خوانندگان را به مسیر سیاسی حاکم یا متفاوت با آن جهت می دهند. حالت اول بیشتر جنبه احساسی و هیجانی دارد و به همین علت مطبوعات بیشتر از فنون تبلیغات با تکیه بر روش های اقناع و ترغیب سیاسی در مطبوعات استفاده می کنند. در این دوره نبردی جدی بین سواره ها و پیاده ها در عرصه قدرت سیاسی صورت می گیرد که تماشاگران را نیز به صحنه می کشاند. اما در فاصله بین برگزاری دو انتخابات مطبوعات نفوذ عمقی و عقلانی دارند. در این بازه زمانی عواملی چون کارنامه دولتمردان، شکاف بین وعده ها و اقدامات و خلاصه برآیند بین رفتار، کردار و گفتار آنان خواننده را به یک جمع بندی می رساند.
بنابراین محتوای مطبوعات در این مدت که در کشور ما چهار سال فاصله است بر تصمیم رای دهندگان موثر می افتد. میزان اثربخشی و تعداد این دسته از خوانندگان را نمی توان یکسان فرض کرد ولی سهم افراد مصمم معمولاً بیش از نصف رای دهندگان است. به همین علت می توان گفت مبارزات انتخاباتی از طریق مطبوعات از فردای اعلام نتایج انتخابات قبلی و معرفی برنده یا برندگان آغاز می شود. مطبوعات در هر جامعه یی به یکی از سه دسته زیر تقسیم می شوند؛ آینده گرایان، راویان و حامیان وضع موجود و گذشته گرایان. تغییر در رفتار سیاسی مردم معمولاً تابعی از موضع گیری های دو دسته اول و آخر است. دسته دیگر مطبوعاتی است که صرفاً حامی وضع موجودند و هیچ گونه تغییری را برنمی تابند. بنابراین اینها چندان نقشی در جابه جایی عرصه قدرت نخواهند داشت. در جهان سیاست نیز چنین دسته بندی دیده می شود و با توجه به مسائل و مشکلات جامعه و نوع نسخه های سیاسی که از سوی دولتمردان و بدیل آنان ارائه می شود طیفی از نیروها صف آرایی می کنند. ناگفته نماند که کارزار سیاسی نیز همواره نابرابر است. معمولاً دولت های حاکم از برتری نسبی بیشتری برخوردارند.
از تعیین زمان انتخابات گرفته تا تعیین صلاحیت نامزدها و قوانین و مقررات حاکم بر رسانه ها و مواردی مشابه این قدرت و نفوذ مطبوعات مهار می شود. جهت گیری افکار عمومی در کارزار انتخابات همواره مورد توجه سیاستمداران قرار دارد.
روزنامه نگاران در این دوره یا حالتی پارتیزانی به خود می گیرند یا نقش ساده میانجی را عهده دار می شوند. آنها به هر حال هرگز در دو نقش سیاستمدار و روزنامه نگار به طور همزمان ظاهر نمی شوند. قدرت مطبوعات باید در خدمت افکار عمومی قرار گیرد. حالت سومی را نیز می توان تصور کرد. آنها که در حرفه روزنامه نگاری کار می کنند گاه نقش ستاره ها را پیدا می کنند. به همین علت گاه لباس نمایندگی مردم را در مجلس قانونگذاری نیز بر تن می کنند.
بر این موارد می توان مقررات حاکم بر تبلیغات انتخابات را هم افزود. برای مثال ممنوعیت چاپ پوستر رنگی نامزدها می تواند چاپ نیم صفحه یی یا تمام صفحه یی تصویر وی را در روزنامه به دنبال داشته باشد. نظام ارتباطی و رسانه یی در هر کشور و شرایط همزیستی آنها در ارزیابی نهایی وزن مطبوعات را تعیین می کند. در دنیای رقابتی رسانه یی و جهانی شده ارتباطات و فرهنگ، درک جهت گیری افکار عمومی یا شناخت عوامل موثر بر آن کاری بسیار دشوار است. اما آنچه هنوز قابل دفاع است نقش مطبوعات در شکل گیری درازمدت افکار عمومی و پایداری و ثبات باورها و نظرات نشات گرفته از محتوای سیاسی آنها است. مطبوعات بر نتایج انتخابات هر دوره اثر می گذارد. این تاثیرات در یکی از این چهار حالت رخ می دهد؛ افزایش یا کاهش شدت جهت گیری نسبت به فرد یا حزبی و تغییر به جهت مخالف و حالت های بی تفاوت و بی طرف در رفتار رای دهندگان که در ترکیب نتایج آرا و مقایسه روند تاریخی رفتار انتخاباتی می توان مشاهده کرد.

دکتر حسین افخمی
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه

منبع : روزنامه اعتماد