بزرگ شدن در سال‌های سخت

رمان «زمانی برای بزرگ شدن» از جمله آثار منتشره در حوزه ادبیات پایداری است که از زمان انتشار تا به حال بارها تجدیدچاپ شده و در جشنواره های متعدد ادبی هم مورد توجه داوران و منتقدان ادبی قرار گرفته است. این کتاب در تقسیم بندی گروه سنی مخاطبان در ردیف آثار منتشره برای گروه سنی نوجوان و جوان قرار می گیرد.
رمان «زمانی برای بزرگ شدن» نخستین بار در سال ۱۳۷۶ توسط نشر صریر در تهران چاپ و منتشر شد. سه سال بعد انتشارات «هزار برگ»هم آن را به چاپ رساند. این کتاب یکی از آثار شاخص این نویسنده به شمار می رود، مومنی سال های بعد به ادبیات بزرگسالان روی آورد و کتاب های موفقی مانند در کمین گل سرخ (روایتی از زندگی شهید سپهبد علی صیاد شیرازی) را نوشت که از جمله کتاب های نقره ای شرکت انتشارات سوره مهر است و بارها توسط همین ناشر تجدیدچاپ شده است. برهمین اساس انتشارات سوره مهر به تازگی رمان «زمانی برای بزرگ شدن» این نویسنده را هم با طراحی و شکل جدید راهی بازار کتاب ایران کرده است.
براساس تقسیم بندی ناشر، «زمانی برای بزرگ شدن» در ردیف کتاب های طلایی این ناشر قرار گرفته است. (کتاب های طلایی به کتاب های جایزه گرفته ناشر اتلاق می شود. کتاب های نقره ای هم آثاری هستند که از تجدید چاپ بالایی برخوردارند) به هرحال کتاب زمانی برای بزرگ شدن اثر قابل توجهی است که تاکنون جوایزی مانند: جایزه بهترین کتاب از جشنواره ادبیات دفاع مقدس، کتاب برگزیده جشنواره بیست سال ادبیات دفاع مقدس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کتاب برگزیده جشنواره کتاب سال شهید حبیب غنی پور و کتاب برگزیده مجامع ادبی و فرهنگی را کسب کرده و توسط ناشران مختلف تجدید چاپ واز سوی مخاطبان گوناگون مورد استقبال قرار گرفته است. داستان این رمان سرگذشت نوجوان ۱۶ ساله ای به نام محمود زرندی است که همراه با گروهی از هم سن و سال هایش از یک محله جنوبی در تهران به مناطق جنگی اعزام می شوند.
اکثر آنها با دست کاری شناسنامه های خود و بدون اطلاع و رضایت والدینشان به جبهه ها می روند. البته بعد از اعزامشان خانواده های آنها سعی می کنند با این موضوع کنار بیایند. در جبهه، وقایع و رویدادهایی اتفاق می افتد که باعث تحول فکری شخصیت های نوجوان داستان می شود.
به عبارت دیگر، همان طور که از عنوان کتاب برمی آید، مقطع زمانی حضور این نوجوانان در جبهه ها، به یک دوره تحول فکری عمیق در زندگی آنها تبدیل می شود. اتفاقات منحصر به فردی که در جبهه ها به وقوع می پیوندد، به بلوغ زودرس شخصیتی آنها منجر و یک دوره سیر تکاملی در شخصیت شان را شکل می دهد.
نویسنده سعی کرده داستان موردنظر را به شکل واضح و بدون پیچیدگی های ممکن پیش ببرد. اطلاعات لازم به موقع در اختیار مخاطب قرار داده شده و هرجا که لازم بوده نویسنده توضیحات موردنیاز راجع به حوادث و شخصیت ها را به خوانندگان آثارش داده است. موضوع انتخابی نویسنده، در وهله اول به شدت ساده و تکراری به نظر می رسد، اما رفته رفته همین قضیه تبدیل به یک ماجرای پرکشمکش می شود. حضور رزمندگان کم سن و سال در جبهه ها، موضوع تازه ای برای مخاطبان و کتابخوان های ایرانی محسوب نمی شود. همچنین تحول شخصیتی آنها هم در این روند، تقریبا امری طبیعی است. پس در چنین شرایطی محسن مومنی در مقام یک نویسنده که چنین موضوعی را برای بستر و فضای داستانش انتخاب کرده، نمی تواند امیدوار باشد که اثرش از گره های لازم داستانی برخوردار باشد و کشمکش در طرح قصه ایجاد شود.
او برای غلبه براین وضعیت، موضوع دیگری را در طرح داستان گنجانده که توسعه آن به شکل مطلوب می تواند، طرح را از کشمکش لازم برخوردار کند. راهکار نویسنده برای شرایط جدید، آوردن موضوع منافقین به فضای داستان است. محمود به عنوان شخصیت اول و اصلی داستان، در مرور خاطرات خود به برادرش مسعود هم فکر می کند که به حلقه منافقین پیوسته و همین موضوع باعث سرشکستگی خانواده او شده است. همچنین در مرور خاطرات شخصیت اول داستان، خواننده متوجه می شود پدر او از افراد متعهد محلی بوده که بعد از ماجرای مسعود از بیشتر فعالیت های اجتماعی دست کشیده و خانه نشین شده است. محمود با درک این موضوع، حالا به جبهه ها آمده است تا به این وسیله بخشی از اعتبار از دست رفته خانواده را به جایگاه اولیه اش بازگرداند. بنابراین شخصیت اول داستان علاوه بر انگیزه های دینی و میهنی که آمده است از آب و خاک سرزمین خود و آرمان هایش دفاع کند، برای بازگرداندن آبرو و حیثیت از دست رفته خانواده اش هم مصمم است ارادت خود به دین و میهن اش را به اثبات برساند. طرح این موضوع، در وهله اول نوعی نگاه تازه به مضمون آشنای دفاع مقدس می دهد، اما گره افکنی نویسنده برای ایجاد کشمکش در داستان، درست از همین زاویه شروع می شود، شخصیت نوجوان داستان که سعی می کند موضوع برادرش مسعود را از نگاه دیگران دور نگه دارد، با پدیده ای به نام حضور مخفیانه منافقین در بین رزمندگان مواجه می شود که هرگاه فرصتی به دست آوردند، صدمات جبران ناپذیری را به نیروهای مدافع در جبهه ها وارد می کنند. بنابراین فرماندهان محورها و پایگاه ها و مسوولان نظامی همواره می کوشند که از نفوذ افراد منافقین در میان رزمندگان مدافع مرزها جلوگیری کنند. در چنین شرایطی اطلاع فرماندهان و مسوولان نظامی حاضر در جبهه ها از موقعیت خانوادگی محمود می تواند به بدبینی آنها نسبت به وی منجر شود که در آن صورت او باید به پشت جبهه ها منتقل و یا ممکن است مدت ها تحت بازجویی قرار گیرد تا بی گناهی خود در این زمینه را ثابت کند. بنابراین تاجای ممکن او سعی می کند این موضوع برملا نشود.
اما موقعیت هایی در این میان پیش می آید که او مجبور می شود اطلاعات خود در مورد منافقین را با مسوولان جبهه ها در میان بگذارد تا آنها به کمک اطلاعاتی که ازا و می گیرند بتوانند مانع از عملیات های جاسوسی منافقین بشوند. البته محمود اطلاعات خود را به طور غیر مستقیم در اختیار مسوولان قرار می دهد.
همین موضوع هراس از برملا شدن یک راز که می تواند منجر به تغییر نگاه دیگران نسبت به شخصیت اصلی داستان شود، یک نوع احساس بیم در مقابل دیگران در وجود شخصیت محمود ایجاد می کند. این مساله به تنهایی می تواند مخاطب را تا پایان داستان همراه نویسنده نگه دارد. وقتی نویسنده از این مساله خیالش راحت می شود، به فکر تثبیت محتوایی اثر می افتد،یعنی لایه های پنهانی در داستان گنجانده شده که وقتی مخاطب داستان را می خواند متوجه آن نمی شود، اما در پایان کتاب هنگامی که سیر روایی داستان را در ذهنش مرور می کند. متوجه هماهنگی بین اجزای داستان و ارتباط آنها با مفهوم و پیام قصه می شود که همانا قدرت ایجاد تحولات فکری و شخصیتی در افراد کم سن و سال آن هم در کوتاه ترین زمان ممکن در عرصه های دفاع مقدس است. بنابراین در پایان کتاب، نویسنده به نوعی به هدفش می رسد و مخاطب هم در این راه بدون دستاورد نمی ماند. زمانی برای بزرگ شدن، عرصه ای برای نمایش ظرفیت های مقاطعی از تاریخ است که در آن رشد تحولات فکری از رشد جسمی افراد یک جامعه پیشی می گیرد.

علی الله سلیمی

منبع : روزنامه جوان