عوامل موثر در انتخاب کودهای شیمیائی

چند عامل وجود دارد که می توان در هنگام انتخاب کود شیمیائی یا سایر مواد اصلاح کننده خاک از قبیل آهک و کود حیوانی در نظر گرفت
۱) دسترسی :دسترسی یکی از مهمترین عوامل در انتخاب کودهای شیمیائی می باشد. حمل کودهای شیمیائی از مناطق دور و نزدیک به منطقه موجب محدودیت در انتخاب کودهای شیمیائی می شود. مواد آلی اصلاح کننده خاک نظیر کودهای حیوانی، خرده های چوب و غیره در منطقه به مقدار زیاد وجود دارد اما مشکل در تهیه و حمل و توزیع آنها، موجب محدودیت در کاربرد مواد آلی می گردد.
۲) مقدار عنصر غذایی : انواع زیادی کودهای شیمیایی با مقادیر مختلف عنصر غذایی وجود دارد . مقدار عناصر کود شیمیایی را آنالیز کود می گویند. روی تمام بسته بندی کودها آنالیز کود نوشته شده است و به صورت درصد ازت ( N )، درصد فسفر پنتوکسید ( P۲o۵ )، درصد اکسید پتاسیم ( K۲o ) نشان داده اند. برای تبدیل %P۲O۵ به %P ،%P۲O۵ را در عدد ۴۴/۰ ضرب کنید . برای تبدیل %K۲o۵ به %K ،%K۲o را در عدد ۸۳/۰ ضرب کنید. کارخانه هادر بسیاری از کودها ، یک عنصر غذایی را با غلظت بالا می سازند. به عنوان مثال اوره بطور تقریبی ۴۵% ازت و سوپر فسفات تریپل ۴۶% P۲o۵ دارد. با این وجود سایر کودها بیش از یک عنصر غذایی نظیر فسفات دامونیوم ( ۱۸% ازت و ۴۶% P۲۰۵ ) و سولفات آمونیوم ( ۲۱% ازت و ۲۳% گوگرد ) دارند. مخلوط کودها ترکیبی از چند منبع عناصر غذایی هستند که آنالیز مطلوب را تولید می کنند. برای مثال موز کاران به کودهایی با نسبت بالا پتاسیم نیاز دارند و بنابراین یک مخلوط کود برای این کشاورزان تولید می شود که آنالیز آن ۲۲-۵-۱۰ می باشد. با توجه به هزینه خرید، نیاز گیاهان و شرایط محیطی اقدام به انتخاب کودهای شیمیائی می کنند.
۳) فراهمی عنصر غذایی و واکنش شیمیائی : خواص مواد اصلاح کننده خاک و کودها که بر سرعت فراهمی عناصر غذایی برای گیاه و سرعت واکنش ماده اصلاحی در خاک تاثیر می گذارند عبارتند از :
الف) حل پذیری کود- مواد شیمیائی کمپلکس مثل مواد اصلاح کننده آلی از ترکیبات ساده نظیر املاح کود ،کمتر قابل حل هستند و در اثر فعالیت بیولوژیکی تجزیه می شوند. در پیشرفت های اخیر کودهای شیمیائی با سرعت رها سازی کند یا کنترل شده نیز تولید گردید. این نوع کودها عناصر غذایی را در طول زمان رها می سازند چون کود را معمولا با ماده ای پوشش می دهند که در خاک به آهستگی تجریه می شود. قابلیت حل کود نیز زمانی مهم می باشد که کود در ترکیب با سیستم های آبیاری یابا کاربرد آفتکش بکار روند. تزریق کود به داخل سیستم های آبیاری با کودهای بسیار قابل حل صورت می گیرد . بسیاری از منابع کود فسفاته خیلی قابل حل نیستند و اغلب لازم است از سایر روش های مصرف علاوه بر آبیاری استفاده شود. سنگ آهک ها نیز خیلی کم قابل حل هستند و واکنش آنها با خاک ممکن است چندین ماه طول بکشد.
ب) اندازه و شکل دانه کود – دانه های کوچکتر معمولا سریع تر قابل حل هستند و بنابراین قابلیت جذب آنها برای گیاه بیشتر می باشد. بهر حال اشکال گرانوله ممکن است از اشکال پودری بواسطه اثرات باد و روش مصرف، کاربرد آسانتری داشته باشند. اندازه متفاوت دانه های چند منبع کود در مخلوط کودها می تواند منجر به مشکل جدا شدن دانه ها در کیسه کود و کاهش یکنواختی کاربرد کود گردد. برای اجتناب از این مشکل از گرانول هایی استفاده می شود که همه عناصر غذایی کود را با هم دارند.
۴) تشکیل اسید ، باز یا خنثی – کاربرد کودهای دارای آمونیوم نظیر سولفات آمونیوم می تواند باعث افزایش اسیدیته خاک شود. سایر کودها مانند سولفات پتاسیم روی PH خاک اثری ندارند. کودی مانند نیترات پتاسیم می تواند اسیدیته خاک را کاهش دهد. اختلاف در اثر این کودها روی PH خاک ناشی از واکنش های شیمیایی مختلف می باشد که هنگام کاربرد در خاک دستخوش تغییر می شوند. چند ماده اصلاح کننده خاک در وهله اول جهت تنظیم PH خاک بکار می روند از قبیل آهک، اکسید کلسیم برای افزایش PH و از عنصر گوگرد ،سولفات آمونیوم ،سولفات آهن و اسید سولفوریک برای کاهش PH خاک استفاده می کنند.
۵) شاخص نمک – کودهای شیمیایی اثرات متفاوتی در افزایش غلظت نمک در محلول خاک دارند. غلظت زیاد نمک می تواند به گیاهان آسیب بزند، مخصوصا وقتی که گیاهان در مرحله گیاهچه باشند. قرار دادن کود بطور مستقیم نزدیک به بذور در هنگام کاشت می تواند منجر به کاهش جوانه زنی یا رشد اولیه شود. با قراردادن کود در فاصله کمی از بذر یا گیاهچه می توان از این خسارت نمک اجتناب نمود. بطور کلی کودها با آنالیز بالا کمتر از کودهایی با آنالیز پائین خسارت نمک را دارند چون از این نوع کودها در هنگام مصرف به مقدار کمتری که همان مقدار عناصر غدایی را دارد لازم می باشد. بعلاوه کودهای ازته و پتاسیم بطور کلی شاخص نمک خیلی بالاتری در مقایسه با کودهای فسفاته دارند.
۶) هزینه و سهولت تهیه – عامل محدود کننده اصلی در استفاده از کودها اغلب هزینه می باشد. هزینه حمل کودها به مناطق کشاورزی موجب افزایش قیمت کودهای شیمیائی می شود. بهر حال بسیاری از کشاورزان بیشتر در سهولت کاربرد کودها مشکل دارند. بطور کلی کودهای اختصاصی نظیر کودهایی با رها سازی کندو بسیار قابل حل گران تر از سایر کودها هستند.

فرزین نجفی پور

منبع : شرکت آب و طراحی فرزین