تمامی فنون کشت گل در خانه و گلخانه

● در خانه گلکاری کنیم:
امروزه در منازل ، آپارتمانها ، رستورانها و موسسات مختلف ، نگهداری گل و گیاه زینتی مورد توجه و خواست مردم است .اغلب در گوشه و کنار سالن ها ، اطاقها ، دفاترکار ، محلی برای نگهداری گلدان . یا گلهای بریده در نظر گرفته میشود . عموما گلهای بریده را در آب قرار می دهند و گلدانهای زینتی را روی میز پذیرایی ، گوشه و کنار سالنها ، اطاقها و راهروها میگذارند و با این تزئینات منظره جالبی به محل کار و زندگی خود میدهند . با وجودی که در نگهداری این گلها دقت زیاد میشود ، معذالک بعد از چند روز یا چند هفته برگ گیاهان زرد شده و گاهی خود گیاه پژمرده میشود و از بین می رود .مطالب و آگاهی های این بخش ، علاقمندان به گیاهان زینتی و گلها را از نکاتی آگاه میسازد که دانستن آن برای سلامتی و شادابی گلهایشان ضرورت دارد . در یک تعریف اجمالی ، فن گلکاری رشته ای از علم باغبانی است که جنبه های عمل آوردن و پرورش گیاهانی را که بنحوی از گل ، شکل عمومی گیاه و یا میوه آنها از نظر زینتی استفاده میشود ، مورد بحث قرار می دهد .برای آشنایی خوانندگان با فن و هنر گلکاری ، مطالب علمی و عمومی را در دو قسمت جداگانه تحت عناوین : گلکاری عمومی و گلکاری خصوصی مورد بحث قرار می دهیم .
ـ گلکاری عمومی : در این بخش از کلیات بکار بردن اصول علمی برای تربیت و پرورش گیاهان سخن گفته میشود. اطلاعات عمومی در زمینه روشهای کاشت و تکثیر گیاهان ، چگونگی و زمان کشت ، وسایل مورد نیاز باغبانی ، سازگاری گیاه با محیط ، شناسایی شرایط لازم محیط برای کاشت گیاه از قبیل : حرارت ، خاک ، هوا ، زطوبت ، مواد غذایی ، بیماریها و آفات گیاهی و روش های کنترل و مبارزه با بیماری ها و آفات از جمله مسائلی هستند که پرورش دهنده گل باید از آنها مطلع باشد .
ـ گلکاری خصوصی : در این بخش درباره هرگیاه زینتی یا گل مورد نظر از جنبه های بالا بطور جداگانه بحث میکند و بعبارت دیگر در این قسمت روش های بکار بردن مبانی علمی و عملی در طرز کشت و پرورش گیاهان و گلهای مشخصی را مورد بحث قرار می دهد .
▪ موسسات و مراکز پرورش گل و گیاه شامل سه دسته کلی میشوند :
۱) موسسات تولیدی گل و گیاه : این موسسات هرکدام به وسائل تهیه گلها و گیاهان خاصی که پرورش می دهند مجهز هستند . برای مثال : یک موسسه فقط گل اُرکیده عمل می آورد یا موسسه ای گل میخک تهیه می کند . در این موسسات گلخانه ها دارای تجهیزات و وسعت زیاد با دریچه های متعدد برای تهویه میباشند . در مرکز دیگری گیاهان زینتی گرمسیری عمل می آورند که دارای گلخانه هائی با حرارت و رطوبت زیادتریست . همچنین گلخانه هائی برای پیش رس کردن پیازهای گل ، تکثیر نباتات زینتی و تهیه گل بریده از قبیل : رُز ، گلایول و لیس در اختیار دارند . این موسسات به زمین فراوان و آب کافی برای خزانه کاری احتیاج دارند . در این مراکز کارشناسان کار آزموده و کارگران متخصص بدون مشورت مداوم با مدیر موسسه کارهای خود را انجام می دهند . یعنی یکنفر کارگر قابل می داند چه موقع نهال را بکارد ، چه وقت پیوند بزند ، خاک گلدانها را چه موقعی تعویض کند و آبپاشی را چه اندازه و در چه موقع انجام دهد .
۲) موسسات عمومی و شهری : مثل شهرداریها که مسئول اداره پارکهای عمومی ، میدانها ، درختان خیابانها و بلوارها ،سایر مکانهای شهری و عمومی می باشند .این موسسات نیز بنوبه خود از امکانات ضروری برای تکثیر و کاشت و داشت گیاهان و درختان زینتی استفاده می نمایند .
۳) افراد علاقمند : یا به عبارت دیگر آماتورها که در باغ ، باغچه یا محیط بسته خانه و آپارتمان خود گلها را می کارند و نگاهداری می کنند
● گلکاری عمومی
الف) چگونه گیاهان زینتی را در خانه پرورش دهیم ؟
امروزه عمل آوردن گلدانهای گل در منزل یکی از بهترین سرگرمیهاست . گیاهان زینتی مخصوصا در فصل زمستان قسمت عمده تزئینات داخلی منزل را تشکیل میدهند . بعلاوه پرورش نباتات در منزل برای کسانیکه باغی در اختیار ندارند و میخواهند فعالیتهای گلکاری داشته باشند حائز اهمیت است . حتی برای کسانی هم که باغی در اختیار دارند و علاقمند به پرورش گل هستند این موضوع قابل توجه است . با وجودی که منزل برای پرورش و نگهداری گلها محل مناسبی نیست ، معهذا مردم به نگهداری گل در منزل علاقمندند . برای پرورش گیاهان زینتی در منزل باید احتیاجات اصلی آنها و بهترین طرق کشت این قبیل گیاهان را بدانیم . در درجه اول باید گیاهانی را که از نظر برگ یا گل زینتی و قابل نگهداری در منزل هستند بشناسیم و آنها را انتخاب کنیم و طرز سازگاری و تطابق آنها را با شرایط داخل منزل فرا گیریم . در صورت امکان باید مجموعه ای از گیاهان را جمع آوری کنیم که شرایط رشد آنها در منزل با شرایط محلی که طبیعت زندگی می کنند تفاوت نداشته باشد . به عنوان مثال : میزان حرارت در منزل باید طوری تنظیم شود که گیاه شانس زندگی کردن را داشته باشد . اکنون که در بعضی منازل شوفاژ هست باید انواع بخصوصی از گیاهان زینتی را در منزل پرورش داد . اگر برگ فیکوس شما می ریزد و یا برگهای سیکلامن زرد می شود ، نباید فورا آنها را دور ریخت بلکه باید علت آنرا شناخت . برای مثال: اگر بطور مرتب آب سرد به گلدان سیکلامن بدهیم برگهایش خیلی زود زرد میشود . با وجود این مسلم است که بدون دقت و کوشش شما ، هیچگونه عملی تضمین نمی شود .
عمل آوردن گیاهان در گلدان مثل فن آشپزی است . همانطوری که برای تهیه غذای مطبوع باید از اصول مشخصی پیروی کرد ، در پرورش گیاهان هم باید مبانی علم گلکاری را آموخت تا موفقیتی بدست آورد .
ب) سازگاری گیاهان زینتی با محیط داخلی منزل ، باغ و باغچه :
مفهوم سازگاری یا تطابق با محیط عبارت از واکنش مناسب موجود زنده نسبت به شرایط محیطی است . به عنوان مثال : دسته ای از گیاهان با بعضی از شرایط محیطی از قبیل : خاک ، رطوبت ، روشنائی و خشکی هوا سازگارتر و کم توقع ترند و در قبال تغییرات آنها غالبا عکس العمل مناسب دارند .در صورتیکه ارقام دیگر حساس ترند و در صورت تغییرات زیاد شرایط زیستی ، از بین میروند . گلهائیکه پرورش دهندگان به بازار عرضه می کنند ، بدوا از طبیعت جمع آوری شده اند و مهم آنست که ما محیط زیست طبیعی این گیاهان را بشناسیم . البته بسیاری از گلها بتدریج خود را با محیط جدید سازگار می کنند ولی آن کیفیت ومرغوبیت و احتمالا استفاده ای را کع با توجه به شناخت سازگاری با محیط زیست حاصل میشود بدست نمیآورند. پس در درجه اول باید احتیاجات گیاهانی را که میخواهیم در منزل پرورش دهیم بشناسیم . پرورش دهنده باید مطلع باشد که گل ، سیکلامن ، بنفشه آفریقایی ، سرخس ها و آفلاندرا و گیاهان خانواده آناناس که جنگلی هستند ، محیط مرطوب لازم دارند . کاکتوس و سایر نباتات باصطلاح گوشتی ، که بافت ضخیم داشته و بیابانی هستند و در مناطق خشک و گرم و در روشنائی شدید عمل آمده اند ، بهیچ وجه امکان رویش در باغ و باغچه را ندارند ولی احتمالا اگر بخواهند در منزل آنها را نگهداری کنند ، بخصوص در فصل زمستان باید به آنها خیلی کم آب بدهند و آنها را در محل روشن نزدیک پنجره قراردهند ، هرچند دراین مورد استثناهائی وجود دارد . تفکیک گیاهان رطوبت دوست و خشکی پسند بخصوص برای تولید کنندگان و گل فروشان حائز اهمیت است . زیرا در گلخانه ها و مغازه های گل فروشی محیط مرطوب آماده است و نباید این دو نوع نبات باهم نگهداری شوند ( یعنی گیاه رطوبت دوست و گیاه خشکی پسند ) چون بافتهای انواع کاکتوس و نباتات گوشتی در محیط مرطوب نرم می شوند و وضع طبیعی خود را از دست می دهند . بعضی از گلها ، سایه پسندند و بعضی به تغییرات شب و روز حساسند . اگر دسته ای از گلها مثل گل داودی را که مخصوص مناطق جنوبی هستند و در روزهای ۱۲ ساعته گل می کنند ، به مناطق شمالی ببرند ، که در تابستان طول روز به ۱۶ ساعت میرسد ، گل نمیکند . مگر اینکه طول روز کوتاه شود . به عبارت دیگر این دسته از گیاهان در اوائل مهر ، که طول روز کوتاه میشود گل می کنند . در سالهای اخیر هزاران هزار گیاه در اثر عدم آشنایی و مهارت مردم همچنین در اثر عدم سازگاری با محیط در منازل از بین رفته اند ولی با شناسائی گیاهان مقاوم و مهارت در طرز پرورش آنها عده ای از گیاهان زینتی را میتوان در خانه نگهداشت .
● طرح دو نوع گلخانه : یک طرفه و دو طرفه
قدم اول تفکیک بین گلخانه ای است که در یک محیط متناسب از لحاظ گرما ، روشنائی و رطوبت عمل آیند و محیط خشک و کم نور اطاقهای منازل و آپارتمان ها برای آنها مناسب نیست . گیاهانی که در منزل نگهداری می شوند باید بتوانند با شرایط داخلی منزل سازگار شوند . ممکن است در منزل بخاری یا شوفاژ باشد و میزان حرارت بالا و پائین برود ، دریچه ها ممکن است باز و بسته شوند یا روشنائی لازم در منزل موجود نباشد . باین ترتیب گیاه با بودن شرایط نا مساعد وضع نا متعادلی پیدا می کند و نیاز به حرارت و رطوبت مناسب گلخانه را دارد . شما نمی توانید به خاطر نگهداری گلدانهای مناسب منزلتان را عوض کنید ولی لا اقل می توانید گلدانهای متناسب برای منزلتان بخرید . در زمستان اگر شما در یک اطاق سرد زندگی می کنید و هنگام شب بخاری یا شوفاژ را خاموش می کنید ، باید نباتات مقاوم به سرما در اطاق داشته باشید . در صورتیکه اطاقتان تاریک است و نور کامل آفتاب ندارید ، از گیاهانی که گل نمی کنند و فقط برگشان زینتی است ، مثل فیلودندرون استفاده کنید . هر گیاهی نیازهای غذائی خود را از طریق ریشه و برگها تامین می کند ، علاوه بر این برگها باید تنفس کنند . بنابراین به هوا احتیاج دارند . ولی از جریان شدید هوا ناراحت می شوند . سرد و گرم شدن ناگهانی محیط ، روشنائی شدید و روشنائی کم همه عواملی هستند که در زندگی گیاه موثرند . در هوای آزاد گیاهان مقاوم خود را برای این گونه شرایط آماده کرده اند . ولی در داخل منزل وقت بیشتری لازم است و برای اینکه احتیاج گیاه تامین شود باید آنچه را که مساعد است فراهم کنید و آنچه مناسب نیست حذف نمائید . گیاه را نباید یک مرتبه و غفلتا از محیط تاریک و سایه دار در روشنائی شدید آفتاب قرار داد . در این صورت برگهای قدیمی و کهنه میسوزند و فاسد می شوند و برگهای جدیدی که با موقعیت و محل جدید سازش دارند روی گیاه رشد می کنند . درباره سازش انواع گیاهان و اکثر برگها که در مقابل نور خیلی شدید قرار گرفته اند مثالهای زیادی میتوان آورد . شما در فصل زمستان گلدان فیکوس و سرخس و غیره را در داخل منزل نگه میدارید . اینها سرسبز و شاداب هستند . ولی در بهار وقتی که درجه حرارت هوا زیاد می شود ، غفلتا آنها را در آفتاب شدید و در هوای آزاد قرار میدهید . این تغییر ناگهانی برگهای کهنه را از بین میبرد .
دلیل این موضوع واضخ است ، زیرا سازش برگها به روشنائی فقط در موقع رشد برگ است . وقتیکه برگ به حد بلوغ رسید ، یعنی کامل شد دیگر سازشی وجود ندارد . در علم گیاه شناسی ، این موضوع ثابت شده است . گیاهانی را که به هوای گلخانه عادت دارند ، نباید غفلتا به محل تاریک و سرد و خشک اطاق ببرید . خوشبختانه تولید کنندگان گل و گل فروشیها به این موضوع توجه دارند و گلدانها را از گلخانه گرم به گلخانه سردتری میبرند تا انساج آنها محکم شود و باین طریق گیاهان نسبتا مقاومی بدست آورند تا در موقع انتقال به منزل صدمه ای نبینند .
● عوامل مهم و موثر در رشد گیاهان خانگی
محیط داخلی بافتهای تشکیل دهنده هر گیاه ، مخصوصا در قسمتهای گل و برگ مداوم بوسیله محیط اطرافش متاثر می شود . عوامل فیزیکی خارجی ، یعنی نور ، حرارت ، رطوبت ، هوا و غیره میزان واکنش های سلولی را تنظیم می کنند . البته به شرطی که این عوامل بصورت متناسب و در حد قابل تحمل و مورد نیاز به گیاه برسند . گیاهان فقط تا موقعی رشد طبیعی و معمولی دارند که هریک از عوامل محیطی در حد متناسب و باصطلاح اُپتیممُم باقی بمانند . هر وقت، هوا ، حرارت ، نور ، رطوبت و آب و مواد غذایی از این حد تجاوز کنند و محدودیتی در رشد طبیعی گیاه ایجاد شود ، گیاه حساسیتی نشان می دهد که نمایش دهنده رشد غیر طبیعی گیاه است .اکنون درباره بعضی عوامل مهم و موثر که در رشد گیاهان خانگی موثر هستند بطور جداگانه به بحث و گفتگو می پردازیم و عوامل موثر دیگر درتغذیه گیاهی را در بخش مواظبت از گلها مطالعه خواهید کرد .
۱) نور : گیاهان برای تهیه غذا به روشنائی احتیاج دارند. نور ممکن است بوسیله اشعه مستقیم خورشید ، یا اینکه بطور غیر مشتقیم بتابد. شدت نور غیر مستقیم ممکن است کم یا زیاد باشد . معمولا در گوشه های اطاق نور بطور غیر مستقیم و بمقدار کم به گیاهان میرسد . اغلب گیاهان گلدار حد اقل نصف روز نور مستقیم خورشید را لازم دارند تا جوانه های گلشان رشد کند و باز شوند مثل گل شب بو . کاکتوس ها و انواع دیگر گیاهان گوشتی نیز به نور مستقیم خورشید نیازمندند. برای اینکه رنگ زیبای کروتون تغییر نکند ، باید آن را در نور مستقیم قرار داد . بطور کلی نور شدید آفتاب بدلیل اینکه از عمل کربن گیری جلوگیری می کند و تعریق را در گیاه افزایش میدهد زیان آور و در نتیجه رشد گیاه به تعویق می افتد . عشقه ، فیلودندرون ، بگونیای برگی ، پیرومیا و دراسنا ، که دارای برگهای زینتی هستند و به همین منظور هم کاشته می شوند باید در نور غیر مستقیم خورشید با شدت زیاد قرار بگیرند . همچنین گیاهان لطیف مثل ، بنفشه آفریقایی نیز نور غیر مستقیم بمقدار زیاد لازم دارند . در گوشه های کم نور اطاق نباید گیاهان گلدار را قرار داد . گیاهان برگی را اگر یک یا دو هفته برای تزئینات در محل کم نور قرار دهند ، باید بعد از این مدت جایشان را عوض کنند و آنها را در محل روشنتری قرار دهند و یا اینکه باید دو دسته گلدان آماده کرد و هر هفته جای آنها را عوض کرد . یعنی یک سری را برای دکوراسیون در محلی که نور کم است و سری دیگری را در محل روشن قرار داد . گیاهان سایه پسند یعنی آنهائی که به نور کم احتیاج دارند مثل ، عبائی و بعضی از سرخس ها و فوتوس را میتوان در نور کم یعنی در گوشه های اطاق قرار داد .
۲) هوا و حرارت : هوای خنک به آن اندازه ای که برای زندگی انسان ضروری است برای گیاهان ضرورت ندارد. معذالک گیاه هم احتیاج به هوا دارد بخصوص که هوا اغلب همراه رطوبت است . حرارت زیاد که هوای مرطوب را از بین میبرد باعث اکثر ناراحتی های گیاه می گردد . لذا تهویه برای گیاهان مورد احتیاج است و بهتر است پنجره ها در قسمت بالای اطاق باشد . باید توجه داشت که هر اندازه گیاه به سقف اطاق نزدیک تر باشد بیشتر متحمل گرما و خشکی میشود .در خانه هائی که خیلی گرم میشود و از بخاری برای گرما استفاده میشود ، بهتر است گلدانها را در کف اطاق بچینند . بطور معمول حرارت اطاق در روز باید معادل ۲۰ درجه سانتیگراد باشد و در شب ۱۵ درجه مناسب است . حرارت های زیاد برای گیاهان مضرند . اختلاف حرارت شب با روز نباید بیشتر از ۵ درجه سانتیگراد باشد .اگر حرارت روز مثلا ۲۵ درجه باشد و در شب یخبندان شود گیاه از بین می رود . مخصوصا گیاهانی که رطوبت دارند صدمه بیشتری خواهند دید. معمولا گیاهانی از قبیل : آویز ، کاغذی درختی ، شاه پسند درختی را در زمستان در اطاقی که حرارت ۷ تا۱۰ درجه سانتیگراد دارد نگاهداری می کنند . باین ترتیب این گیاهان در زمستان استراحت مختصری می کنند و چون حرارت کم است به آب کمتری احتیاج دارند و ریشه هایشان سالم می ماند و نمی پوسد . در بهار و تابستان بعد این گیاهان بیشتر و بهتر گل خواهند داد . گلدانهای مرکبات را که در منزل نگهداری میکنند ، بهتر است در تمام طول مدت زمستان در زیر زمین خنکی که حدود ۷ تا ۸ درجه سانتیگراد حرارت دارد نکهداری کنند و به آنها کم آب بدهند . باین ترتیب موقع بهار گلهایشان نمی ریزد و میوه روی درخت ظاهر میشود . همچنین برای مثال در اطاقهای عیر مسکونی که بخاری یا شوفاژ ندارد و یا اینکه گرما کمتر از ۱۰ درجه سانتیگراد است ، عده کمی از گیاهان که در حال استراحت و خواب هستند بهتر و سالمتر می مانند : مثل عبائی ، نخل زینتی و فیکوس و غیره . حرارت های مناسب برای گیاهان مختلف که در منزل نگهداری می کنند یکنواخت نیستند و باهم تفاوت دارند . مثلا ، آنتوریوم و بنفشه آفریقایی ، گرمای زیادتری نسبت به فیلودندرون لازم دارند . اصولا گیاهان برگی که مبداُ شان از مناطق گرمسیری است حرارت روز باید بالاتر از ۲۵ درجه سانتیگراد و در شب در حدود ۲۰ درجه باشد . اطاقهای ما اغلب در زمستان برای نگهداری گلدانهای گل مناسب نیستند . زیرا زیاد گرم میشوند . زیان این گرما از سرما زیادتر است . بهتر است گیاهان گل دار را مثل ، سیکلامن یا میخک را در اطاق نسبتا خنک نگهداری کنند . باین ترتیب دوام گل زیادتر میشود . در اطاقهائیکه اغلب درزهای پنجره باز هستندو محکم بسته نمی شوند ، گلدانهائیکه نزدیک پنجره قرار گرفته اند در شب های زمستان صدمه می بینند . بهمین دلیل باید گلدانها را در شب از کنار پنجره ها دور کرد و یا بوسیله پرده یا کرکره گلدانها را از سرما محفوظ داشت . حتی الامکان باید سعی کرد که گیاهان در تماس با سرما نباشند . اگر گیاه سرما دید و برگهایش خشن و سفت شد باید آنرا با آب سرد شست تا بتدریج بحالت اولیه برگردد .ولی نباید گیاه را نزدیک بخاری قرار داد . با وجود این ممکن است گیاهی که سرما دیده دوباره بحالت اولی برنگردد . ولی شما کوشش خود را کرده اید .
۳) رطوبت : رطوبت هوا مثل نور و حرارت مورد احتیاج گیاه است. البته فراهم کردن رطوبت در اطاق کار مشکلی است . اکثر گیاهان بغیر از کاکتوس ها و گیاهان باصطلاح گوشتی در هوای گرم و خشک ناراحت میشوند . گاز بخاری ، هوای اطاق را خشک می کند . نباید انتظار داشت که در اطاق رطوبتی معادل گلخانه تهیه کنیم با این وجود با وسائلی میتوان تا حدی رطوبت را تامین کرد . مثلا با گذاشتن کوزه های گلی روی رادیاتور شوفاژ و قرار دادن ظرفی محتوی تورب یا خزه بین گلدانها بشزطی که دائما مرطوب باشد . باید بخاطر داشت که برای گیاهان گرمسیری رطوبت بهتر از حرارت زیاد است . رطوبت دادن به برگ گیاهان خیلی موثراست برای این کار می توان در یک روز گرم تمام گلدانها را از اطاق خارج کرد و با یک دستگاه آب پخش کن برگها را شستشو داد یا در منزل اگر روی مبلها را با پلاستیک بپوشانند میتوانند بهمان ترتیب با تلمبه های دستی روی برگها را خیس کنند . ممکن است گلدان گل را داخل گلدان بزرگتری قرار دهند و میان جدار دو گلدان را با تورب یا خزه مرطوب پر کنند و مجددا در فواصلی تورب یا خزه را مرطوب نمایند ، یا اینکه یک طشت آهنی که شش گلدان یا بیشتر در آن جا می گیرد تهیه کرده و گلدانها را در آن بچینند ، بین گلدانها را با خزه یا تورب مرطوب پر کنند و دائما تورب یا خزه را مرطوب نگهدارند . طریق ساده تر اینکه روی خاک هر گلدانی تورب یا خزه مرطوب قرار دهند. اگر هده ای از گلدانها بطور مجتمع در گوشه ای قرار گیرند رطوبتشان بهتر حفظ میشود . گلدانهای رطوبت دوست مثل ، سیکلامن و بنفشه آفریقایی یا آزاله را در موقعی که حمام میروید در آنجا بگذارید .گلدانهای مذکور را در تمام مدت شب از حمام بیرون نیاورید به این وسیله گلها شاداب خواهند شد . بعضی از گیاهان در شرایط خشکی هوا میتوانند زندگی کنند و حتی بهتر رشد می کنند مانند : عبائی ، سانسوریا و سجافی . بطور کلی گیاهان را نباید نزدیک شوفاژ ، بخاری یا مقابل دهانه کولر و در و پنجره های باز قرار داد . گیاهانی را که رطوبت زیاد لازم دارند در محفظه شیشه ای بنام تراریوم طبق شکل شماره یک می کارند . از این وسیله علاوه بر نگهداری گیاهان گرمسیری بغیر از کاکتوس ها و سایر گیاهان گوشتی میتوان برای تکثیر گیاهان دیگر استفاده کرد . همانطوریکه گفته شد گیاهان رطوبت دوست را مستقیما در تراریوم می کارند .
ـ تراریوم : تراریوم ، از یک جعبه چوبی با لبه ای به ارتفاع ۱۵ سانتیمتر تشکیل شده است . در بالای این جعبه قطعه ای شیشه نصب می کنند که بوسیله نوار چسب بهم متصل شده اند و یک شیشه متحرک در روی آن قرار می دهند . این شیشه برای تهویه گیاهان داخل جعبه بکار می رود و هر وقت رطوبت داخل تراریوم ، زیاد شود شیشه بالائی را برمی دارند تا رطوبت تقلیل یابد . ته جعبه ۲ – ۳ سانتیمتر شن درشت یا تیله خرده می ریزند .روی شن یک ورقه نازک زغال خرد شده و روی زغال خرده ها را مخلوطی از سه پنجم تورب و دو پنجم ماسه پر می کنند ( ماسه شسته بدون خاک ) . البته این مخلوط را قبل مرطوب کرده و روی آن خزه مرطوب پهن می کنند . در تراریوم گلهائی نظیر : کروتون – مارنتا – حسن یوسف – عَشَقه و انواع سرخسهای پا کوتاه و بنفشه آفریقایی را می کارند .علاوه بر تراریوم ، در منزلهای جدید اغلب پاسیو موجود است که در آنجا هم گیاهان رطوبت دوست را می کارند . بیشتر اوقات چون ارتفاع پاسیو ، زیاد است و حرارت بطرف بالای آن می رود هم محیط پاسیو خشک می گردد ، هم رطوبت محیطی کم میشود و هم حرارت نزدیک خاک کم است . در این مورد یعنی در موقع کاشت گیاهان در پاسیو ، ممکن است شیشه های سقف را دوجداره کرد و یا پلاستیکی بالای گیاهان کشید و یا اینکه با شیلنگ رطوبت محیطی را بیشتر کرد یعنی روزی یکمرتبه در صبح روی برگهای گیاهان را مرطوب نمود .
● روش کاشتن گل :
در هر کشوری کاشتن گل و پرورش آن بنوعی مخصوص صورت می گیرد و هر باغبان یا کارشناس فنی سلیقه مخصوصی بکار می برد . این تفاوت روشها بستگی به منظور گلکار یا وسایلی را که در اختیار آنهاست دارد . هیچیک از عوامل مانند انتخاب خاک مناسب موثر در پرورش گل نیست . ولی همین عامل در مناطق مختلف غالبا متغیر است .چنانکه انگلیسیها برای گلدانهائیکه در آن به پرورش انواع سرخس می پردازند ، خاکی مخلوط از پوسیده سبزه و چمن و خاک رسی و شنی بکار می برند . در حالی که بلژیکیها برای همین نبات خاک برگ حاصله از پوسیده برگهای بلوط را مصرف مینمایند .که اولی جزء خاکهای سنگین و دومی از خاکهای سبک است .
▪ گلکاری به دو روش کلی انجام میشود :یکی در هوای آزاد . و دیگری در گلدان یا ظروف مختلف .
طبیعی ترین و آسان ترین روش گلکاری ، طریقه اولی است . زیرا نباتاتی که در هوای آزاد کاشته میشوند گلهائی میباشند که بحالت وحشی و صحرائی وجود داشته و بدست بشر به باغات منتقل و تربیت شده اند و مواظبت فراوانی لازم ندارند . بر عکس نباتاتی که در گلدان یا ظروف دیگر کاشته میشوند ، لازمه پرورش آنها دقت زیاد و شناسائی به احوال و روش نگاهداری آنهاست . چون محوطه گلدان محدود است و خاکهائی که در گلدان ریخته میشود پس از مدتی بلا اثر میگردد . باید مواظب خاک و نمو ریشه های نبات بود و بموقع لزوم گلدان یا خاک را عوض کرد ولی امروز روش دوم مخصوصا در گلکاری تجارتی متداول تر و مورد عمل تر است . زیرا برای فروش و نقل و انتقال گلهای کاشته شده در گلدان ، حاضر بوده و خطر از بین رفتن آنهم به مراتب کمتر است . بعنوان مثال : تهیه و فروش اقسام گل سرخ یا میخک های آمریکایی – نخل ها و غیره . بین گلکاری تجارتی و آنچه راکه کارشناسان فن بطور خصوصی برای خود انجام می دهند تفاوت فراوانست . زیرا در گلکاری تجارتی منظور بدست آوردن مقدار زیاد برای عرضه در بازار و ارضاء میل مشتریان است در صورتیکه در گلکاری خصوصی ، خوبی نوع ، زیبائی گل و آنچه مورد توجه و پسند کارشناس است منظور نظر می باشد . و برای این کار و بدست آوردن گلهای عالی باید از خاکهای سبک که دارای مواد غذایی فراوان است استفاده کرده ضمنا برای پرورش آنها از شاسی یا گلخانه کمک گرفت .ـ بدست آوردن جورهای جدید گل : امروزه در فن گلکاری ، بدست آوردن جورهای تازه ، رُل مهمی را بازی می کند . بعضی نباتات به آسانی و خود بخود جور جدیدی را بوجود می آورند . خواه از نظر بزرگی بوته مانند: جعفری فرنگی و خواه از لحاظ رنگ آمیزی گل مانند : داودی هندی . یا از نظر پر پَری که عموما نتیجه تبدیل پرچم به گلبرگ است مانند : گل سرخ و گل کاملیا . ولی بعضی اقسام نباتات بندرت ممکن است جور جدیدی را خود بخود بوجود آورند . در مواردی که خود نبات جور جدیدی را بوجود می آورد ، گلکار باید با دقت آنها را انتخاب و جدا نماید . به این معنی که تخم آنها را گرفته و در محل مخصوصی دور از اقسام قدیمی بکارد ،که از آنها غالبا نباتات جدید و کاملا قابل توجه و کم و بیش قوی بدست می آید . کارشناسان انتخاب جورهای جدید از هر قسم را مداومت می دهند تا از بین آنها یک جور کاملا متمایز و مورد توجه که تا کنون در دسترس نبوده بدست آورند و یکی از صفاتی را که بیشتر گلبازان دوست دارند ، درشتی قابل توجه گلهاست . کارشناسان این فن در سال های اخیر موفق به کشف هورمون هائیکه سبب بزرگی گلها میشوند شده اند و برای عاشقان گل در دسترس عموم گذاشته شده که با مصرف آنها میتوان نتایج قابل ملاحظه بدست آورد .
ـ گلهای پُرپَر و نیمه پُرپَر : گاهی در اثر تعییراتی که در عوامل پرورش گلها داده میشود ، مثل مصرف خاکهای قوی ، بدست آمده و بیشتر اوقات طبیعت با تغییر پرچم گلهای ساده به گلبرگ تولید مینماید . هروقت یک قسمت از پرچمها تبدیل به گلبرگ شود ، گل نیمه پُرپَر و اگر تمام پرچمها تبدیل به گلبرگ شد ، گل پُرپَر کامل درست میشود . طبیعی است که هرچه تعداد پرچمهای گل بیشتر باشد گل آن پُرپَرتر می گردد ( مانند گل سرخ – کاملیا- گل بگونیای تکمه دار و غیره ) . اگر گل فاقد پرچم باشد یا اگر مادگی گل در گلبرگ ها پوشیده شده و به آسانی گرد پرچم به آن نرسد گل باردار نمی شود . در گلهای کم پَر که گَردِ پرچم به آسانی در اثر عوامل طبیعی مانند باد یا حشرات بروی مادگی می نشیند ، بزودی باردار شده و گلبرگ ها پلاسیده ، گل از بین میرود . ولی در گلهای پُرپَر یا نیمه پُرپَر که عمل گشنگیری بواسطه نبودن پرچم صورت نمی گیرد ، دوام بیشتر شده و مدتی لطافت خود را نگه میدارد . بعضی گلها بجای آنکه پرچمشان تبدیل به گلبرگ شده و به این طریق پُرپَر گردند ، جام گل دوتا شده و یکی در دیگری جا می گیرد ( مانند گل پامچال باغی یا خرزهره هندی یا یاس خوشه ای ) یا آنکه کاسه گل تبدیل بجام شده و همان شکل و رنگ را بخود می گیرد ( مانند : گل استکانی پُرپَر).
ـ تکثیر گیاهان زینتی : آسان ترین راه برای داشتن گیاه در منزل خرید آن از گل فروشیها و مراکز پرورش گیاهان میباشد . با این ترتیب همیشه حق انتخاب داشته میتوان بهترین و سالم ترین آنها را تهیه نمود . لیکن اگر خود اقدام به ازدیاد و پرورش گیاهانی که در منزل دارید بنمائید ، با صرف مبلغ ناچیزی بابت گلدان و احتمالا خاک می توانید تعداد فراوانی گل و گیاه از انواع گوناگون تولید کرده حتی به دوستان خود نیز هدیه نمائید . برایز تکثیر گیاهان مختلف از روشهای متنوعی استفاده می شود که بطور اختصار ضمن معرفی هرگیاه در متن کتاب ، ذکری نیز از مناسب ترین روشهای تکثیر بعمل خواهد آمد . از آنجا که نام بردن یک طریق به تنهائی نمی تواند راهنمای مناسبی برای خوانندگان باشد در این مقدمه روشهای مذکور به کمک تصاویر و توضیحات مفصل تر تشریح می گردند تا خوانندگانی که آشنائی کمتری با این امور دارند بتوانند براحتی اقدام به ازدیاد و پرورش گیاهان بنمایند .
الف) تکثیر از راه کاشتن بذر یا تکثیر جنسی : انواعی از گیاهان آپارتمانی و بسیاری از گلهای باغچه از راه کاشتن بذر تکثیر می شوند . برای این منظور ابتداء باید بذر یا تخم سالم در اختیار داشت . فروشگاههای لوازم کشاورزی انواع زیادی از تخم گلهای ایرانی و خارجی را در اختیار دارند که با خرید یک پاکت کوچک از آن بذرها میتوانید دهها گل و گیاه بدست آورید .
ـ در این خصوص ذکر چند مورد ضروری است :
مراحل مختلف کشت و تکثیر از طریق بذر : ابتدا خاک را کاملا صاف میکنیم سپس بذر را میکاریم ، آنگاه روی آنرا با اسپری آب می پاشیم و سپس ورقه نایلونی روی آن میکشیم . پس از سبز شدن خاک را مرطوب کرده نشاء ها را درآورده در گلدان جداگانه ای میکاریم .
۱) بذری انتخاب نمائید که بر روی پاکت آن تاریخ مصرف درج گردیده و یا اطمینان داشته باشید که کهنه نیست . زیرا به مرور زمان قوه نامیه بذر از دست رفته پس از کاشت نتیجه مطلوب حاصل نمی گردد .
۲) چنانچه بذر را بصورت باز خریداری میکنید ، توجه داشته باشید که امکان آلودگی آن به بیماریهای قارچی زیاد می باشد . لذا بهتر است از نوعی استفاده کنید که قبلا توسط قارچ کش های مناسب ضدعفونی گردیده باشد .
۳) اگر خود بذرگیری می کنید در نظر داشته باشید بذر پاره ای از گلهای خارجی از نوع دورگه و پرورش یافته می باشند که با بذر گیری مجدد ( بدون تلقیح مصنوعی ) گلهای جدید ، ریزتر و نامرغوب تر خواهند بود . بر روی پاکت این گونه محصولات معمولا علامت F۱ یا F۱ Hybrid مشاهده میشود که بمعنی نسل اول دو رگه میباشد .مناسب ترین ترکیب خاک برای بذرپاشی عبارت است از سه قسمت مساوی خاک باغچه ، ماسه ، و پیت . برای این کار لازم است جعبه ای که کف آن منافذی برای خروج آب دارد انتخاب نموده با لایه نازکی سنگ ریزه سطح تحتانی جعبه را بپوشانند . بر روی سنگ ریزه ها خاک مورد نظر را اضافه کرده آنرا خوب بخیسانند .
بذر را چنانچه ریز باشد بطور یکنواخت بر سطح خاک پاشیده و اگر درشت است بفواصل ۵ سانتیمتر از یکدیگر در خاک فرو نموده توسط لایه نازکی از همان خاک روی بذرها را بپوشانند ( در مورد بذرهائیکه خیلی ریز هستند نیازی به پوشش خاک نیست ) . بعد از بذرپاشی روی جعبه یک فطعه شیشه بگذارند تا خاک مرطوب و دم کرده باقی بماند . سپس روی شیشه یک صفحه روزنامه گذاشته جعبه را در جای نسبتا گرمی (۲۴ درجه سانتیگراد برای گیاهان گرمسیری ) قرار دهند تا سبز شدن سریع تر صورت پذیرد و با ظاهر شدن جوانه ها روزنامه را برداشته جعبه را برابر نور اما بدور از تابش مستقیم آفتاب قرار دهند . چنانچه گیاهان سایه دوست باشند جعبه را همچنان بدور از آفتاب نگه دارند . در غیر این صورت پس از اینکه جوانه ها کمی رشد کرده برگهای اصلی آنها ظاهر شد روزانه مدتی آنها را برابر آفتاب قرار داده رفته رفته بر مدت آن بیافزایند . زمانیکه نشاء ها چهار یا شش برگه شدند، بدون آسیب زدن به ریشه نشاء ها را به باغچه یا گلدان منتقل نموده آبیاری نمایند . برای اینکه هنگام جدا کردن نشاء ریشه ها قطع نشوند ، بهتر است خاک جعبه را قبلا خوب خیس کنند . بذر کلیه گیاهان یکسان نمی باشد. لذا کاشتن بعضی انواع احتیاج به انجام برخی کارهای مقدماتی دارد . بعنوان مثال، پاره ای دانه ها را که پوسته ضخیمی دارند لازم است قبل از کاشت مدت ۲۴ ساعت در آب خیساند و یا آن دسته از گلها که بذر یا تخم آنها ( گل نخود ) پوسته ای سخت دارد را بهتر است قبلا توسط چاقوئی تیز ( بدون آسیب زدن به قسمت داخلی ) شکاف داد تا آب به آسانی وارد آن شده عمل نمو ساده تر صورت پذیرد و گیاهانیکه دانه های درشت و سخت شبیه گردو دارند را میتوان با ضربه ملایم چکش ترک داده آنگاه کاشت . بذر گیاهان نواحی مرتفع و سرد یا آن دسته از گیاهانیکه زمستان را میتوانند خارج از منزل و بدون پوشش بگذرانند احتیاج به سپری کردن یکدوره هوای سرد دارند . بذر را با مقداری ماسه و خاک پیت مرطوب مخلوط کرده در یک سینی کم عمق به مدت دو تا چهار ماه در معرض سرمای زمستان قرار می دهند تا بدین وسیله بذر دوره خواب زمستانی را آنطور که در طبیعت میگذراند سپری کرده سپس اقدام به کشت آن مینمایند . چنانچه عمل یخ زدگی در این مدت بصورت متناوب صورت گیرد نتیجه مطلوب تری حاصل خواهد شد . برای کوتاه کردن مدت میتوان بذر را بهمان صورت مدت کمتری ( برحسب نوع گیاه ) یعنی چند هفته در یخچال یا فریزر قرار داد .
ب) تکثیر نباتی یا غیرجنسی : ازدیاد بسیاری از گیاهان از طریق کاشتن بذر مشکل و گاه غیر ممکن است . لذا روشهای دیگری وجود دارد که به مجموعه آنها تکثیرنباتی گفته میشود . معمولی ترین این روشها جدا کردن قسمتی از ساقه ، برگ و یا ریشه و کاشتن آن در خاک است . همچون تکثیر از راه کاشتن بذر ، در این طریقه هم ابتدا باید ، حرارت و رطوبت کافی در نظر گرفته شود سپس قلمه را در خاکی که از مخلوطی به نسبتهای مساوی ، خاک باغچه ، پیت و ماسه نرم ( بدون کود) تشکیل شده قرار داد . از آنجا که قلمه یا قطعه کاشته شده فاقد ریشه است جذب آب در آن بخوبی صورت نگرفته در نتیجه باید دقت شود تا بیش از حد عمل تبخیر در آن صورت نگیرد .
● مراحل مختلف قلمه سبز :
مراحل مختلف قلمه یوگا :باین منظور پس از فرو کردن قلمه ها در خاک باید روی ظرف یا گلدان را با یک قطعه شیشه یا یک ورقه نایلونی بپوشانند . ساقه پاره ای از گیاهان مانند : حسن یوسف براحتی در آب ریشه می دهند که در اینصورت لازم است قبلا انتهای قلمه را به هورمون رشد ریشه ( که متاسفانه در بازار ایران کمتر یافت می شود) آغشته کرده سپس کاشت .تا زمانیکه قلمه ها در زیر سرپوش قرار دارند بندرت به آب احتیاج پیدا می کنند . اما از هنگامیکه سرپوش را برمی دارند لازم است توسط اسپری به گیاه آب بدهند . پس از بوجود آمدن ریشه و رشد مختصر گیاه می توان آنرا ( بدون صدمه زدن به ریشه تازه ) به گلدان یا باغچه منتقل نمود .موقع مناسب برای قلمه زدن ، اواخر زمستان یا اوایل بهار است . زیرا در این زمان فصل رشد گیاه آغاز گشته تمام سال را برای استقرار و استحکام خود وقت دارد .این قاعده عمومیت نداشته پاره ای از گیاهان را تقریبا در هر فصلی میتوان تکثیر کرد .
۱) قلمه زدن ساقه جوان : متداولترین تکثیر نباتی ، ازدیاد از راه قلمه زدن قسمتهای جوان و غیر خَشَبی است . بسیاری از گیاهان مانند : آویز ، حسن یوسف ، شمعدانی ، داودی و غیره براحتی از این طریق تکثیر می یابند . ابتداء به کمک یک تیغ یا چاقوی تیز قطعه ای از ساقه سالم را بطول ۷ – ۸ سانتیمتر ( طوری که ۳ – ۴ جفت برک بر روی آن قرار داشته باشد ) جدا کرده سپس برگهای پائین و شکوفه ها را چیده قلمه را همراه با دو یا سه جفت برگ باقیمانده طوری در خاک فرو می کنند که جفت اول برگهای باقیمانده از سمت پائین مماس با سطح خاک قرار گرفته و بشرحی که قبلا گذشت اطراف گلدان را با پوشش نایلونی پوشانده گلدان را در جای گرم و پُر نوری قرار می دهند .
۲) قلمه زدن ساقه چوبی ( خَشَبی) : این روش معمولا برای ازدیاد درختچه و بوته ها استفاده میشود . طریقه کار شبیه قلمه زدن ساقه جوان است ، با این تفاوت که اولا تعداد بیشتری برگهای ساقه جدا می گردد و ثانیا لازم است قلمه را بصورت مایل در خاک قرار دهید . روی گلدان حاوی قلمه چوبی را نباید پوشاند تا هوای آزاد بیشتری که مورد نیاز است به خاک برسد .استفاده از هورمون ریشه بیشتر برای این گونه قلمه ها بکار می رود .
۳) تکثیر از راه برگ : برحسب نوع گیاه روشهای گوناگونی برای تکثیر از راه برگ وجود دارد . مثلا گیاهانیکه ازدیاد آنها از راه برگ امکان داشته و برگهای بلندی دارند ( زبان مادرشوهر ) را به قطعات کوچک تقسیم کرده هر قطعه را در خاک بکارید . تذکر این نکته ضرورت دارد که گونه ای از گیاه زبان مادر شوهر که حاشیه برگهای آن زرد است را نمی توان از این راه زیاد کرد . بلکه روش تقسیم که بعدا شرح داده خواهد شد برای آن بکار می رود .
ـ تکثیر برگ زبان مادر شوهر -پیرومیا- بگونیا رکس : در بنفشه آفریقایی و پیرومیا ریشه معمولا در انتهای دمبرگ بوجود می آید، بنابراین یک برگ را با دمبرگ جدا کرده آنرا در آب و یا خاک قرار می دهند . پس از مدتی گیاه جدید نمایان خواهد شد . نوع دیگری از گیاهان که برگهای پٌر نقش و نگار و رگبرگهای درشت دارند مانند ، بگونیارکس را از طریق قلمه زدن قطعات کوچک برگ زیاد می کنند توجه شود که در هر قطعه حتما یک رگبرگ وجود داشته باشد و آنها را طوری در خاک فرو کنند که اولا صدمه نبیند و ثانیا نوک رگبرگ در خاک قرار گیرد . زیرا از آن ناحیه است که ریشه بوجود می آید . سپس ظرف را در محل گرمی قرار داده آب مختصری به آن بدهند تا رطوبت اضافی موجب پوسیدگی برگها نگردد .بگونیارکس را بطریق دیگری نیز میشود زیاد کرد و آن با ایجاد بریدگی های کوچک بر روی رگبرگهای سطح زیرین برگ است .برگ بریده شده را بر روی خاک خوابانده روی آن چند قطعه سنگ کوچک قرار دهید تا شکاف ها کاملا با خاک مماس باشند . پس از مدتی در ناحیه شکاف ها از پائین ریشه و از بالا برگ پدید می آید . با رشد گیاهان جوان آنها را با دقت جدا کرده در گلدانهای جداگانه ای می کارند . این روش برای تکثیر گل حریص نیز مناسب است .یکی از گیاهان بسیار محبوب ، نخل مرداب است که نحوه زیاد کردن آن بسیار جالب است . برگ رشد یافته ای را جدا کرده آنرا بصورن واژگون درون ظرف آب قرار می دهند .، بطوریکه محل انشعاب برگها کاملا در آب قرار گیرد .
ـ تکثیر نخل مرداب : با گذشت مدتی حدود ۱۰ – ۱۵ روز ریشه های سفید رنگی در همان ناحیه مشاهده خواهد شد . پس از اینکه برگهای جدید بوجود آمدند و قد آنها به حدود ۷ سانتیمتر رسید با یک قیچی کوچک برگهای کهنه را چیده ( دقت شود جوانه های کوچک زیر این برگها را نچینند ) و دمبرگ قدیمی را نیز جدا کرده گیاه را درون گلدان بکارید .
آخرین نکته در این مورد تکثیر استروپتوکارپوس است که باید رگبرگ اصلی یکی از برگهای بلند آنرا از وسط و در جهت طول با یک تیغ تیز برید ، طوری که برگ از درازا بدو نیمه تقسیم گردد. سپس از ناحیه بریده شده هر دو قطعه را در خاک بخوابانند .
۴) تکثیر هوائی : تکثیر هوائی یک راه حل مطلوب برای ازدیاد گیاهانیکه بیش از اندازه رشد کرده و برگهای پائین خود را از دست داده اند میباشد .ابتداء ساقه گیاه را با یک چوب تکیه گاه محکم می کنند تا تکان نخورد . سپس در محلی از ساقه که بلافاصله زیر برگ قرار دارد با چاقوی تیز شکافی تا نیمه ساقه بوجود می آورند .
ـ مراحل مختلف تکثیر هوائی دیفن باخیا : در صورت داشتن هورمون ریشه ، شکاف را به مقداری هورمون آغشته کرده داخل و اطراف شکاف را با خزه مرطوب پُر می کنند . پس از آن یک ورقه نایلونی اطراف خزه ها پیچیده بالا و پائین آنرا محکم می نمایند .با ظاهر شدن ریشه ساقه را از پائین محل شکافقطع و گیاه جدید را در گلدان بکارید . این روش را می توان برای گیاهانی نظیر : برگ انجیری ، فیکوس و دیفن باخیا بکار برد .
۵) خواباندن : پیچک ها و گیاهانیکه بسمت پائین آویزان میشوند را می شود از طریق خواباندن زیاد کرد . این روش خصوصا درباره آن دسته از گیاهان که ریشه هوائی می دهند بسیار موفقیت آمیز است . برای این کار یکی از ساقه های بلند را انتخاب کرده ناحیه کوچکی از آنرا پس از کندن پوست و یا دادن شکاف ، بر روی خاک گلدان دیگری که در مجاورت گلدان اول می گذارند خوابانده ، روی آنرا با کمی خاک می پوشانند و برای اینکه شاخه در محل خود تکان نخورد یک قطعه سنگ روی آن قرار می دهند . در سال بعد و پس از پدید آمدن ریشه ها ساقه را از گیاه مادر جدا میکنند .
مراحل مختلف خواباندن پیچک :این طریقه برای تکثیر فیلودندرون ، عَشَقٍه ، پیچ امین الدوله ، یاس سفید و پلی گونوم مناسب است . خواباندن را بصورتی دیگر میتوان درباره گیاهانیکه بچه یا گیاهچه تولید می کنند ، نظیر : گندمی ، توت فرنگی اعمال کرد . گیاهچه ها را در گلدانهای جداگانه گذاشته پس از تشکیل ریشه آنها را از گیاه مادر جدا کنید . راه دیگر ازدیاد گندمی قرار دادن گیاهچه ها در آب است .
۶) تقسیم : تقسیم اغلب در مورد گیاهانی بکار می رود که پایا بوده بصورت کپه ای رشد می کنند مانند : پرسیاوش ، بنفشه آفریقایی و بسیاری گیاهان علفی مناطق مرتفع و سرد . برای تقسیم لازم است زمانی را انتخاب کرد که گیاه پس از گذراندن دوره استراحت رشد مجدد خود را آغاز کرده باشد . گیاه را از گلدان بیرون آورده در امتداد ساقه و برگ ریشه آنرا با دست ( در صورت ضخیم بودن با چاقوی تیز) به دو یا چند قسمت تقسیم کرده بطوریکه در هر قسمت یک جوانه در حال رشد باقی بماند . سپس هر قسمت را درگلدانی جداگانه کاشته تا رشد دوباره از آنها به دقت مراقبت میکنند .
۷) تقسیم ریشه های گوشتی ( ریزوم یا ساقه زیر زمینی ) : آن دسته از بوته های علفی پایا که دارای ریشه های ضخیم و گوشتی هستند را می توان با جدا کردن و کاشتن قطعاتی از ریشه زیاد کرد .
مراحل مختلف تقسیم ریزوم : گیاهان دارای ریزوم یا ساقه زیر زمینی را نیز بهمین ترتیب می توان تکثیر نمود مانند : گل برف( موگه) یا سوسن .
۸) ریشه های غده ای و پیازها : پاره ای ریشه های غده ای یا پیازهای تو پُر را تنها زمانیکه جوانه می زنند میتوان جدا کرده کاشت . دقت شود که در هر قطعه اقلا یک جوانه وجود داشته باشد .
ـ تکثیر پیاز : بعلاوه بر روی محل بریدگی قبل از کاشت مقداری گَردِ قارچ کُش بپاشند تا گیاه احتمالا به بیماری پوسیدگی ریشه مبتلا نگردد .
ـ تقسیم غده : انواعی از بگونیا را که دارای ریشه های غده ای است می توان باین روش زیاد کرد . از آنجا که ریشه های کوکب فاقد چشمک هستند بهتر است طوری بریده شوند که قسمتی از ساقه نیز همراه آن باقی بماند . بسیاری از پیازها یا پیازهای تو پُر مانند گلایل تولید پیازچه هائی در اطراف خود می نمایند . به منظور تکثیر آنها را جدا کرده جداگانه میکارند . این پیازچه ها زمانیکه گل نمی دهند در واقع به ذخیره سازی مواد نشاسته ای مورد نیاز خود مشغول هستند . در مواردی ممکن است پیازچه در قسمت های هوائی گیاه مانند ساقه ظاهر شود مانند انواعی از گل سوسن .
ـ جعبه تکثیر :تکثیر بسیاری از گیاهان احتیاج به تامین گرما برای بذر یا قلمه دارد .باین منظور وسائلی ساخته شده است که به آن جعبه تکثیر می گویند . اساس ساختمان این جعبه که طرحهای مختلفی از آن وجود دارد به این صورت است که در کف یک جعبه چوبی یا پلاستیکی چند دسته سیم الکتریکی یا ( المنت) عبور داده روی آنها را با لایه هائی از ماسه نرم و پیت می پوشانند . برای تکمیل دستگاه میتوان یک رشته سیم در حاشیه فوقانی جعبه کشید تا هوای جعبه را نیز در صورت لزوم گرم کند . با اضافه کردن دو ترموستات براحتی میشود درجه حرارت دلخواه را که میتواند بین ۱۵ – ۲۷ درجه سانتیگراد متغیر باشد تنظیم نمود . این مجموعه علمی توسط سایت ماکزیمم تکنیک تهیه شده است .روشهای دیگری برای تامین گرما و رطوبت هنگام تکثیر وجود دارد که ساده ترین آنها پوشاندن گلدان حاوی بذر یا قلمه با پوشش نایلونی شفاف یا قرار دادن یک حباب شیشه ای بر روی گلدان است . این کار را می شود قدری کاملتر کرده جعبه یا سینی حاوی گلدانهای قلمه ها را بر روی رادیاتور شوفاژ نیمه گرم و یا چند رشته سیم گرم قرار داد . بهر حال با استفاده از چنین روشها میتوان موفقیت بیشتری در ازدیاد گیاهان خود داشت .
▪ ادوات و لوازم کار : برای گلکاری و سبزیکاری در خانه ، با توجه به وسعت عملیات ، به تمام و یا تعدادی از لوازم و ادوات مشروحه زیر نیاز می باشد :
۱) بیل و کج بیل .
۲) کُلَنگ.
۳) شن کِش
۴) فُرقان چرخ دار .
۵) سَرَند .
۶) ماله چوبی .
۷) وجین کُنِ دستی .
۸) بیلچه.
۹) ماله خط انداز .
۱۰) میخ نشاء کُن .
۱۱) ریسمان .
۱۲) متر .
۱۳) چاقوی پیوند زنی .
۱۴) قیچی باغبانی .
۱۵) داس باغبانی .
۱۶) اَرِه .
۱۷) آب پاش .
۱۸) زَنبِه .
۱۹) تعدادی میخ چوبی .
۲۰) قیچی چمن زنی .
۲۱) نشاء کُن.
۲۲) پمپ گردپاش .
۲۳) پمپ سمپاش .
۲۴) ماشین چمن زنی .
۲۵) شیلنگ لاستیکی برای آبیاری .
۲۶) گلدان : به اندازه های مختلف برای کاشتن ، قلمه زدن ، جابجا کردن گل ( استکانی – فرنگی –خیاری –لب شتری –دسته دار ) .
ـ بیل ، کج بیل و کلنگ : کلنگ ، برای کندن زمین و بیل ، برای زیر و رو کردن خاک و همچنین در زمینهای نرم و سست برای کندن زمین بکار برده می شوند .
ـ شن کش : برای جدا کردن نُخاله ، قلوه سنگ ، قطعات درشت شاخ و برگ و اضافات موجود در زمین بکار می رود و گاهی هم بمنظور تسطیح زمین از آن استفاده میشود .
ـ فرقان چرخدار : برای جابجا نمودن خاک ، کود ، نهالها ، اشیاء و لوازم کار در زمین استفاده میشود .
ـ سَرَند : از سرند ، برای یک دست نمودن خاک استفاده میشود ، بنحوی که خاک ، ماسه ، شن و خاک برگ پوسیده به نسبت مناسب مخلوط شود و نخاله ها و قطعات درشت سنگ ، شاخ و برگ ، پلاستیک و دیگر زوائد مانند : شیشه شکسته و ... را از خاک جدا نمود .
ـ ماله چوبی : از ماله چوبی ، برای تسطیح زمین و همچنین زیر خاک کردن بذر استفاده میشود .
ـ وجین کُنِ دستی : از وجین کن ، برای خارج کردن و از بین بردن علفهای هرز در زمین استفاده می شود . باین ترتیب که پس از کاشت و سبز شدن گیاهان ممکن است در میان آنها علفهای هرز سبز شده رشد نمایند و موجب کُندی رشد و یا از بین رفتن گیاه مورد نظر گردند . لذا بایستی با وجین کُن تمام علفهای هرز را از ریشه درآورد و از زمین خارج ساخت .
ـ بیلچه : همانگونه که از نام آن مشخص می گردد به معنی ، بیل کوچک میباشد و همه مردم با آن آشنا هستند . از آن برای درآوردن بوته از خزانه ، و کاشتن در محل اصلی و جابجا نمودن گلها ، سبزیها و ریختن خاک و کود در گلدان استفاده میشود .
ـ ماله خط انداز : از این وسیله برای کاشتن بصورت خطی ( ردیفی ) استفاده می کنند و با کشیدن آن برروی زمین آماده شده ، ضمن ایجاد شیارهای موازی و مناسب برای بذر کاری ، زمین را نیز تسطیح می نمایند .
ـ میخ نشاء کُن : از این وسیله بمنظور کاشتن بوته های جوان و یا قرار دادن قلمه گلها استفاده میشود ، که با فشار دادن آن در زمین حفراتی ایجاد می کنند تا بوته و یا قلمه را در آن بنشانند.
ـ ریسمان : بمنظور تقسیم بندی زمین و مشخص کردن خطوط مستقیم درزمین بکار میرود .
ـ متر : برای اندازه گیری طول و عرض قطعات در تقسیم بندی زمین بکار می رود .
ـ چاقوی پیوند زنی : همانگونه که از نام آن مشخص می شود در باغبانی بمنظور تهیه قلمه گلها و پیوند زنی استفاده میشود .
ـ قیچی باغبانی : این وسیله نیز در باغبانی مصرف دارد ، همچنین در موقع جابجا کردن بوته ها بمنظور اصلاح ریشه های شکسته و زخمی استفاده میشود .
ـ داس باغبانی : برای قطع کردن ریشه علفهای هرز و همچنین خرد کردن خاک زیر آنها که در اطراف ریشه گیاه مورد نظر قرار دارند بکار میرود ، در عمل یک نوع وجین کن نیز میباشد .
ـ اَرِه : برای قطع کردن شاخه های بزرگ و یا خشک در باغبانی بکار می رود .
ـ آبپاش : در زمانی که بذر کاشته میشود و ابتدای سبز شدن آن چون ریشه ندارد و در زمین استوار نگردیده ، اگر از لوله فشار آب برای آبیاری استفاده شود تمام بذرها شسته خواهند شد . لذا از آبپاش برای آبیاری آن استفاده می گردد .
ــ زَنبِه : بمنظور جابجا کردن خاک ، کود ، نشاء ها و نهالها در نقاطی که امکان استفاده از فرقان چرخدار نباشد استفاده میشود .
ـ میخ چوبی : در زمانی که میخواهند زمین را قسمت بندی نمایند با فروکردن میخ ها در زمین و بستن ریسمان به آنها بنحو مطلوب زمین را تقسیم بندی می کنند .
ـ قیچی چمن زنی : برای چیدن چمن های حاشیه ها بکار می رود .
ـ نشاء کُن : برای سوراخ کردن سریع و مناسب زمین برای کاشت پیازها و یا نشاء ها استفاده میشود .
ـ پمپ گردپاش: برای گردپاشی و قارچ کشی از آن استفاده میشود .
ـ پمپ سمپاش : همانطور که از نامش پیداست برای سمپاشی گیاهان استفاده یشود .
ـ ماشین چمن زنی : برای کوتاه کردن چمنها استفاده میشود .
ـ شیلنگ لاستیکی : برای آبیاری از آن استفاده میشود .
ـ گلدان : برای کاشتن گیاهان ، قلمه ها ، پاجوش ها ، و غیره بکار میرود .
● پرورش گیاهان در آب :
پرورش نباتات زینتی در آب : اگر زمین و فضای لازم را برای کاشت گیاهان مورد علاقه خود در اختیار ندارید ، میتوانید تعداد زیادی از گیاهان را در آب پرورش بدهید . پرورش گیاه درآب این حُسن را دارد که خود شاهد رشد و نمو گیاه از پشت شیشه آب هستید. یک گیاه که در گلدان و خاک است فقط یک گلدان معمولی است . ولی وقتی در آب میروید ، شبیه یک گلدان با شاخه های گل بُریده میباشد . با این تفاوت که هم عمر گیاه در آب طولانی است و هم ریشه های گیاه دیده میشوند . حتی میتوان در یک شیشه نسبتا بزرگ چند گیاه متفاوت را قرار داد . عمل آوردن گیاه در آب بنظر مشکل میرسد ولی اینطور نیست .گیاهان مختلفی وجود دارند که میتوانند در آب معمولی و خالص و یا آبی که محتوی مواد غذائی است رشد و نمو نمایند . پرورش گیاه در محلول مواد غذائی که " هیدروپونیک " نامیده میشود یک سیستم پیچیده تری است که ما از آن در اینجا صحبت نمی کنیم و فقط راجع به پرورش گیاه زینتی در آب " یا باغبانی بدون خاک " صحبت می کنیم که ساده ترین روش پرورش گیاهان زینتی و آپارتمانی میباشد . ممکن است این سئوال پیش بیآید که چطور گیاهان میتوانند در آب رشد کنند ، در حالیکه همیشه متخصصین و اهل فن ، ما را از زیاد آب دادن گیاه برحذر داشته اند . البته این سئوال پیش خواهد آمد که چطور گیاهی بعلت زیاد آب دادن از بین میرود و اکنون گفته میشود که گیاهان میتوانند در آب پرورش یابند ؟!.دلیل این گفته متناقض نقش اکسیژن است . زیرا هوای موجود در خلل و فرج خاک در اطراف ریشه است که محیط را برای رشد باکتریهای موجود در خاک فراهم میکند و در صورت عدم وجود اکسیژن در اثر آب زیادی ایجاد خفگی در گیاه میشود . زمانیکه اکسیژن در خاک وجود داشته باشد برای گیاه محیط مساعدی وجود دارد . در صورتیکه در کشت آبی اکسیژن در اطراف ریشه ها بحد وفور وجود داشته و محیط برای رشد باکتریها مساعد نیست .وقتی یک گیاه در آب خالص رشد نمی کند ، باین معنی است که کلیه مواد غذائی مورد نیاز بعلت محروم شدن از خاک در دسترس گیاه قرار نمی گیرد . بنابراین در کشت آبی بایستی محلولهای غذائی بآن اضافه شود . مواد غذائی اصلی و ضروری گیاه عبارتند از : ازت ، فسفر ، پتاس و مقداری از مواد معدنی دیگر که به عناصر قلیل موسوم می باشند . ین مواد را میتوان در فروشگاههای ویژه فروش بذر و سموم و کودهای شیمیائی و ادوات کشاورزی و باغبانی برای رشد گیاه خریداری نمود . یک خاک خوب معمولا حاوی مواد غذائی لازم میباشد وگیاهی که در حاک است مواد غذائی را جذب میکند . آب مواد را حل میکند و بوسیله ریشه ها جذب گیاه میشوند . گیاه به خاک محتاج نیست بلکه به مواد غذائی و آبی که در داخل خاک است نیاز دارد . حال ببینیم چه گیاهانی امتحان خود را در کشت آبی داده اند و قابل پرورش در آب می باشند .
۱) برگ بیدی
۲) بنفشه آفریقایی
۳) بگونیا رِکس
۴) حُسن یوسف
۵) دراسنای برگ قرمز
۶) پنجه کلاغی
۷) آویز
۸) فتوس
۹) برگ انجیری
۱۰) گیاه آلومینیوم
۱۱) عَشَقِه
بهتر است برای موفق شدن ، نکاتی را در مورد پرورش گیاه در آب رعایت کنید . متخصصین بر این عقیده اند که اگر ظرف کشت آبی از شیشه رنگی باشد بهتر است . ولی در ظروف شیشه ای بی رنگ نیز میتوان به نتیجه رسید . منتها برای اینکه قارچ در مقابل روشنایی تولید نشود دور شیشه را با کاغذ تیره رنگی میپوشانند . ظرف و یا شیشه را بهتر است قبل از استفاده کاملا شسته و ماهی یکبار آب شیشه را تعویض و شیشه و خود گیاه را تمیز نمایند.
ـ کشت دانه آوکا در آب : داخل ظرف را میتوانند با سنگ ریزه هائی پُر کنند به شرط اینکه قبلا آنها را شسته باشند .ظروف شیشه ای براحتی تمیز میشوند، همچنین قیمت آنها ارزان بوده و فرمهای جالبی از آنها را میتوان تهیه کرد .اگر قصد دارند گیاهی را در آب پرورش بدهند ، آنرا از داخل خاک خارج کرده ، سپس بمنظور جلوگیری از انتقال احتمالی باکتری و قارچ موجود در خاک بهتر است آنرا بشویند .این گیاه پرورشی میتواند فقط یک قلمه باشد و خود این قلمه ریشه خواهد داد .در مورد پرورش گیاه در آب بایستی مقدار زیادی صبر و حوصله بخرج داد و به گیاه فرصت داده شود که به محیط جدید عادت کرده و پس از مدتی حد اقل یکماه شروع به دادن ریشه و سپس جوانه و برگهای جدید بنماید . قسمتی از آب موجود ظرف کشت ، تبخیر میشود و هربار بهتر است مقداری آب وِلَرم به آن اضافه نمایند .اگر کلُر آب زیاد است بهتر است آب را یک شبانه روز به کناری بگذارند تا کلُر آن خارج شود. سطح آب در ظرف کشت باید متناسب با نوع گیاه و گنجایش ظرف باشد ، بطوریکه جذب هوا ، بسهولت انجام پذیرد . برای اینکه گیاهان بتوانند در آب رشد نمایند باید آب ظرف کشت هرچند روز تعویض گردد . زیرا تا زمانیکه آب تازه باشد امکان رشد جُلبَکها و باکتریها وجود نداشته و گیاه بخوبی رشد میکند . برای جلوگیری از فساد سریع آب از زعال نیز می توان استفاده کرد ، برای اینکه زغال در آب شناور نباشد قبل از استفاده چند روز آنرا در آب میگذارند تا خیس بخورد. این عمل از یکطرف باعث تمیز شدن گرد و خاک زغال شده و از طرف دیگر ازکثیف کردن آب جلوگیری میکند .گیاهی که در آب پرورش می یابد مثل کشت گیاهان در خاک به نور احتیاج دارد . از اینجهت بسته به نوع گیاه ، باید مکان مناسب آنرا در داخل آپارتمان بدقت انتخاب نمایند .
گیاهان سوخ دار، تکمه دار، با ریشه گوشتی ، همگی از گیاهان ماندنی میباشند که ریشه های زیر زمینی آنها به اشکال مختلف و متفاوت است.
گاهی سوخ دار مانند : گل لاله و سنبل و نرگس .
گاهی تکمه دار مانند: بگونیای تکمه دار .
و بعضی اوقات با ریشه گوشتی مانند : آلاله یا زنبق و غیره .
سوخها یا تکمه ها و ریشه های گوشتی، در گیاه برای بقاء و ازدیاد آن گیاه موقعیکه قسمتهای هوائی آن ( برگ و ساقه ) از بین میرود بکار می آید و مخزنی برای نگهداری مواد غذائی مورد لزوم بوته ای است که سال بعد باید از آن بروید. ( هرچند که تفاوت زیادی بین ریشه های گوشتی این گیاهان وجود دارد ولی باغبانان و گلکاران ایرانی این گیاهان را گلهای پیازی نامیده و سوخ ، تکمه یا غدد ریشه را هم پیاز می نامند. مانند: پیاز سنبل، بگونیای پیازی، پیاز کوکب ) ساختمان سوخها بسته به جنس هرگیاه متفاوت است. چنانچه سوخ گل سنبل مانند پیاز معمولی خوراکی چند پوست روی آنرا پوشانده و سوخ زنبق دشتی و گل خورشیدی، فلس فلس و سوخ لاله، زعفران، گلایول، یک تکه و گوشتی و سخت میباشند. ریشه های گوشتی نیز از این تغییر برکنار نیستند . مثلا ریشه آلاله بشکل پنجه و ریشه زنبق ساقه مغز دار و گوشتی و ریشه گل کوکب و اختر مرکب از غدد گوشتی مانند: سیب زمینی درشتی می باشند.این گیاهان عموما بواسطه گلهای زیبا که غالبا درشت و با اشکال مخصوص بخود آنهاست . همچنین رنگهای زنده و جالب ، مورد توجه خاص دوستداران گل می باشند. دسته ای از آنها فصل بهار و دسته دیگر تابستان و پائیز گل می دهند . چنانچه با در نظر گرفتن فصل گلریزان این گیاهان مخلوط بهم روی تپه گل یا حاشیه بکارند ، مناظر زیبائی را بوجود می آورند . سوخ بعضی از این گلها مانند نرگس و سنبل را میتوان روی ظرف مخصوص که بجای خاک آب در آنها می ریزند سبز کرده و از گلشان برای تزئین اطاقها و سالونها و غیره استفاده نمود . ضمنا اگر گلخانه در اختیار باشد برای آنکه زودتر و خارج از فصل گلهائی از این گیاهان داشته باشیم میتوان آنها را در گلخانه با هوای گرمی که دارد وادار کرد زودتر گل کند .
ـ کاشتن گیاهان پیازی در باغچه : برای درست کردن باغچه یا حاشیه یا تپه گلهای بهاره که بتوان از اواسط اسفند تا اواخر خرداد آنها را همیشه پُر گل نگهداشت، گلهای زعفران ، سنبل ، نرگس ، لاله، را روی آنها می کارند . گل زعفران ، قبل از سایر گلها یعنی از نیمه اسفند تا اوائل فروردین گل داده پس از آن نرگس و سنبل و سپس لاله های پیش رس و اخر از همه لاله های دیر رس به گل می نشینند. بنابراین اگر این گلها بترتتیب داخل هم کاشته شود باغچه یا تپه گل زیبائی را بوجود می آورد که گلهای متنوع و زیبای آن چشمگیر میباشد .
ـ کاشتن پیازها در گلدان : تهیه گلدانهای گل برای تزئین سالنها و اطاقها و دفاتر کار با گیاهان سوخ دار از آسانترین و معمولی ترین گلهای گلدانی است . مخصوصا بعلت پیش رس بودن گل آنها که اوائل بهار و ایام عید خواهان زیاد دارد . سوخ گیاهان را به نسبت درشتی و ریزی در هر گلدان یک تا چهار دانه باید کاشت . بعنوان مثال : برای هر گلدان ۱۰ سانتیمتری یک عدد سوخ سنبل ، سه تا چهار سوخ نرگس و یک تا چهار دانه سوخ لاله بسته نوع آن می کارند . قبل از آنکه در گلدان ها خاک بریزند ، بایستی سوراخ ته گلدان را با چند تکه تیله شکسته پوشاند تا آب زائد به آسانی از ته گلدان خارج شود . سپس با مخلوطی از خاک برگ پوسیده و کود دامی پوسیده و شن که قبلا حاضر کرده اند گلدانها را تا نیمه خاک گیری کرده با دست خاک را فشرده صاف کنند و پیاز را روی خاک قرار داده روی آن و اطرافش را تا یک سانتیمتر به لبه گلدان مانده خاک ریخته به آرامی بفشارند ، آنگاه گلدانها را آب بدهند .
ـ تکثیر گیاهان پیازی : زمانیکه گیاهان سوخ دار در حال استراحت هستند ، از بغل سوخهای اصلی ، سوخ های کوچکی بیرون می آید و کم کم بزرگ میشوند . با جدا کردن و کاشتن آنها به تکثیر این گیاهان اقدام میشود که در زمان معرفی هریک از گلهای پیازی چگونگی آن توضیح داده خواهد شد.
طرق مواظبت از پیازهای گیاهان :عموما گیاهان پیازی چند ماه از سال را در حال استراحت بسر می برند . این موقع سوخ ها عاری از ریشه و ساقه و برگ می شوند . همین زمان برای زیاد کردن یا جابجا کردن یا انتقال پیازها به نقاط دیگر زمان مناسبی خواهد بود .آن دسته از این گیاهان را که بهار گل می دهند ، تابستان در حال استراحت بوده ، پائیز آنها را از نو می کارند ( سنبل ، نرگس ، لاله ، زعفران و غیره ) دسته دیگر که تابستان یا پائیز گل میدهند زمستان استراحت می کند ( گلایول ) که سوخ آنها را بهار می کارند . غالب سوخ ها و پیازها را می توان زمان استراحت بیرون آورده خشک کرده و چند ماه خارج از زمین در محل هواگیر و خشک نگهداری کرده یا به نقاط دیگر منتقل کرد . ولی برای زنبق دشتی این کار عملی نیست زیرا فلسهای سوخ آن از خشکی صدمه دیده بزودی خراب شده از بین می رود .
▪ چگونه پیاز را گلدار کنیم ؟: پیش رس کردن پیازها طرز عمل خاصی دارد . این عمل مشتمل بر انتخاب پیاز پیش رس از نظر سلامت ، رنگ ، تهیه خاک ، انتخاب محل خنک ، کاشت و بلاخره مراقبت تا موقع گل کردن است . برای انجام عملیات مزبور ، موارد زیر باید ذعایت شود :
۱) پیاز : پیازهای خریداری شده باید رسیده ، سفت و سنگین باشد . پیاز نباید مریض و معیوب باشد و مشخصات رنگ گل باید برای خریدار معین باشد . پیاز مخصوص باغچه غیر از پیازی است که در گلدان می کارند . پیازهای گلدانی باید طبیعتا پیش رس باشد و قبلا اعمالی روی آن انجام داده باشند .
۲) خاک : خاک گلدان عبارت از تورب و ماسه یا خاک برگ پوسیده و ماسه به نسبت مساوی است . خاکی که قبلا در آن پیاز کشت شده است نباید مورد استفاده مجدد قرار گیرد . باغداران گاهی برای پیاز لاله و سنبل و نرگس ، یک قسمت رس هم اضافه مینمایند و برای آماریلیس ، حتما یک قسمت رس اضافه می کنند . چون پیاز خود برای گل کردن به اندازه کافی مواد غذائی دارد . مسئله کود دادن به آن زیاد مهم نیست .
۳) گلدان : گلدان ممکن است از جنس رس ، سرامیک یا پلاستیک باشد . بلندی گلدان حد اقل باید در حدود ۱۲ سانتیمتر باشد . طرز عمل از کاشت پیاز تا گل دار کردن آن : طرز عمل آوردن انواع مختلف پیازها مختصری باهم فرق دارد . اگر ما بخواهیم برای یکایک آنها توضیح دهیم بحث مفصلی خواهد شد . بنابراین در اینجا فقط راجع به پیش رس کردن لاله بحث می کنیم . تمام انواع لاله ها به سرما مقاوم هستند و می توان آنها را در پائیز حوالی مهر و آبان در باغچه کاشت و از گل آنها در بهار استفاده نمود . معهذا اگر بخواهند پیاز لاله را پیش رس کنند ، باید پیازها را در مهرماه و آبان ماه در گلدان بکارند . مخلوط خاک همان است که در بالا گفته شد . به این ترتیب که در ته گلدان تیله گذاشته و خاک لازم را میریزند و چهار پیاز در آن میکارند و نوک پیازها باید خارج از خاک باشند . تولید کنندگان گل فقط یک پیاز لاله را در گلدان نشائی می کارند . معمولا در موقع کاشت ذور پیاز را ماسه می ریزند تا رطوبت اضافی به آن صدمه نزند .محیط پیاز لاله برای پیش رس کردن ۱۱ – ۱۲ سانتیمتر و وزنش در حدود ۳۵ – ۴۰ گرم باید باشد .
● پرنده بهشتی : Strelizia
نام علمی این گیاه از نام ملکه شارلوت مکلامبورگ استرلیتز همسر ژرژ سوم پادشاه انگلستان گرفته شده است .این جنس که از گیاهان خانواده موز Musacees است در تمام دنیا فقط دارای پنج گونه دائمی همیشه سبز می باشد که فقط یک گونه آن به نام پرنده بهشتی رژینه S.reginae در باغبانی استفاده می شود و چهار گونه دیگر به صورت وحشی میباشند . گونه مورد نظر بومی جنوب آفریقا ( کاپ) است . بلندی آن در حدود یک متر می رسد . این گونه دارای برگهای نسبتا روشن ، چرمی و تخم مرغی شکل که بر روی دمبرگی به طول ۴۵ سانتیمتر قرار می گیرند . گل آذین آن به طول ۱۵ سانتیمتر در بهار در انتهای ساقه گل دهنده به طول یک متر تا یک متر و نیم ظاهر میشود . این مجموعه علمی توسط سایت ماکزیمم تکنیک تهیه شده است . گل آذین شامل اسپات سبز با با رگه های ارغوانی و قایق مانند است که در هنگام باز شدن گلها به صورت افقی درآمده و در آن ۴ – ۱۰ گل قرار می گیرد .گل ها دارای کاسه نارنجی و جام آبی رنگ بوده و روی هم رفته شباهت به سر پرندگان پیدا می کند . از این رو در زبان انگلیسیBird of paradise و فرانسه Oiseau du paradis بنام پرنده بهشتی نامیده می شود . معمولا گل ها بتدریج باز می شوند و بیشتر به صورت گل بریده در گل فروشیها به فروش می رسد . ولی می توان خود گیاه را در گلدان های بزرگ در آپارتمان پرورش داد .در گلخانه بر اثر فورساژ میتوان در تمام فصول آن را گلدار کرد .
اقسام مشهور این گونه عبارتند از:
۱) پرنده بهشتی پرولیفرا S.Prolifera : دمبرگها در این گونه بسیار دراز بوده و گل آذین دارای دو اسپات است .
۲) پرنده بهشتی پومیلا S.Pumila : گیاه کوتاه و گل ها دارای کاسبرگ هایی به رنگ نارنجی تند می باشند .
▪ مراقبت های لازم :
۱) نور : این گیاه به نور زیاد ( تابش مستقیم خورشید ) احتیاج دارد . بنابراین چنانچه در آپارتمان پرورش داده می شود باید آن را نزدیک پنجره جنوبی که فاقد پرده است قرار داد . ولی چون در تابستان شدت نور زیاد است باید آن را در جلو پنجره جنوبی که پرده داشته باشد و یا کمی دورتر از پنجره جای داد .
۲) حرارت : درجه حرارت مناسب برای گیاه بین ۱۶ – ۱۹ درجه سانتیگراد است و درجه حرارت کم تر از ۳- و بیش از ۳۰+ را تحمل نکرده و از بین میرود .
۳) آبیاری : در هوای معتدل هفته ای دو روز باید آبیاری شود ولی در هنگام استراحت گیاه که از اواسط تیرماه تا اواخر مردادماه است باید آبیاری را بکلی قطع کرد و یا به ندرت انجام داد .
۴) نوع خاک : خاک باید قوی ( دارای کود حیوانی « پودر گوشت و غیره ) و کمی ماسه ای باشد . برای زود به گل نشاندن گیاه باید در مردادماه زمین را به عمق ۸۰ سانتیمتر شخم زده و به آن کود حیوانی اضافه کرد . اسیدیته مناسب برای گیاه در حدود ۷ – ۸ میباشد .
۵) کود : میتوان از کودهای مختلف موجود در بازار طبق دستورالعمل هریک که معمولا در روی جعبه نوشته شده است استفاده کرد . ولی بهترین کود ، مخلوطی از ۱۰۰ گرم نیترات پتاسیم ۱۰۰ گرم فسفات کلسیم و ۲۰۰ گرم سولفات آمونیم میباشد که به مقدار ۲ گرم در لیتر ، هر هفته یک بار از فروردین تا مهرماه باید به گیاه داده شود .
▪ روش کشت و ازدیاد : یکی از روش های تکثیر این گیاه کشت بذر آن است . ولی برای بدست آوردن بذر باید به تلقیح مصنوعی اقدام کرد . معمولا هر گل آذین در حدود ۵۰ دانه ایجاد می کند . عمل کشت معمولا در بهار در حرارت ۱۸ – ۲۱ درجه سانتیگراد صورت می گیرد . رویش دانه نامنظم و ۳ تا ۵ ماه طول می کشد . در سال اول گیاه ضعیف میماند و بهتر است آن را به گلدان منتقل کرده و در گلخانه نگاهداری کرد . ولی در سال دوم و یا سوم میتوان آن را به محل مورد نظر انتقال داد . این گیاهان جدید در سال چهارم پاجوش تولید کرده و در سال ششم یا هفتم گل می دهند .
روش دیگر تکثیر ، تقسیم بوته است . که از بهار تا تابستان میتوان انجام داد . پایه های حاصل به کندی رشد می کنند و پس از دو یا سه سال گل می دهند وبه نوبه خود دو سال پس از تکثیر ایجاد پاجوش می کنند . معمولا روی پایه های جوان سه ساله ۶ – ۱۰ گل آذین به وجود می آید و در صورتی که در پایه های مسن ممکن است تا ۵۰ گل آذین ظاهر شود .
● گل یاس چمپا : Jasminum
گل یاس چمپا ، درختچه ای است رونده که ابتدا بشکل بوته است و بعد رونده میشود و با هرس میتوان آنرا کوتاه نگه داشت . ساقه ای نازک و سبز رنگ دارد ، برگچه هائی مرکب به تعداد ۵ تا ۷ عدد . گلهای آن سفید و گاهی خارج گلبرگها صورتی رنگ است . این درختچه در زمستان سرمای چند درجه زیر صفر را تحمل می کند ، ولی در گرمای بالای ۵ درجه سانتیگراد بهتر رشد می کند . یاس چمپا ، دارای برگهای ظریف و گلی زیبا است و عطر زیادی دارد . ولی در منزل خوب نمی ماند ، زیرا این گیاه به روشنایی زیاد احتیاج دارد . بنابراین باید ایام زیادی از سال را در هوای آزاد و روشنائی کامل قرار داشته باشد . در تابستان مختصری به درختچه سایه می دهند تا گلها از گزند نور بیش از حد محافظت شوند . اگر شرایط مناسب برای گلدان یاس در نظر گرفته نشود ، یعنی مدت زیادی در اطاق و محل تاریک بماند « بسیاری از برگها و همچنین شاخه های آن قهوه ای رنگ شده از بین میرود . یاس چمپا ، از خرداد تا مهرماه گل دارد . بعد از اتمام گل و همچنین قبل از شروع رشد ، باید یک هرس قوی روی بوته انجام گیرد . اگر بخواهیم در زمستان گلدانهای یاس چمپای ما در خانه گل داشته باشند ، باید در ماه خرداد خاک گلدان ها را عوض کنیم . در شهریور ماه جوانه های گل در بعضی برگها ظاهر می شود و آخر همین ماه باید گلدانها را به داخل منزل ببریم و در روشن ترین نقطه قرار دهیم . البته در حرارت ۲۰ درجه .بهترین گل چمپا در دی یا بهمن بدست می آید .اگر درجه حرارت بالاتر از ۲۰ درجه سانتیگراد باشد ، رطوبت محیطی نیز مورد نیاز است .
▪ تکثیر :ازدیاد این درختچه ، بوسیله قلمه سبز ، در خرداد ماه انجام می شود .
● گل سنبل : Hyacinthus Orientalis
سنبل گیاهی است که از زمانهای قدیم کاشتن آن متداول بوده است . این گیاه از خانواده سوسنیها و پیازی ، به بلندی ۱۵ تا۲۰ سانتیمتر و گل های زودرس آن بشکل خوشه انتهای ساقه گوشتی معمولا از نیمه اسفند تا فروردین باز میشود و به رنگهای سفید ، قرمز ، آبی ، بنفش ، صورتی و زرد و غیره است .این گیاه را در آپارتمان می توان درون پیت ، ماسه و یا آب پرورش داد .برای نگهداری آن در آب به گلدانهای مخصوصی نیاز دارد که دارای دهانه ای گشاد و گلوگاهی باریک باشند ، بقسمی که آب ریشه ها را فرا گرفته و مماس با انتهای پیاز گل باشد.سنبل ، در تاریکی مطلق ریشه تولید میکند . بنابراین بهتر است بدین منظور پیاز را در قفسه آشپزخانه گذارده و حرارتی معادل ۹ – ۱۱ درجه سانتیگراد برای آن فراهم نمود . پیازهائیکه در شن خوابانده شده اند را لازم است با گلدان در نقطه ای از باغچه که از خطر یخبندان محفوظ باشد دفن نمود .برای اینکه بیرون آوردن گلدان از خاک در زمستان آسان شود می توان قبلا پوششی اطراف گلدان قرار داد . زمانی سنبل را به روشنائی آورید که جوانه ها آنقدر برجسته شده باشند که بشود آنها را با دست لمس کرد . هیچگاه گیاه را در مکانی که خیلی گرم باشد قرار ندهید . هرچه می توانید بر روی برگها آب بپاشید تا شادابی خود را حفظ کنند . برای نگهداری سنبل در منزل پیازهای پرورش یافته مخصوص مورد نیاز است که معمولا پس از یکبار گل دادن غیر قابل استفاده میشوند مگر اینکه در خاک مناسبی رشد کرده باشند که در این صورت هم ممکن است پیازچه ها دوسال طول بکشد تا گل بدهند . در کشور هلند مخصوصا نواحی هارلم مزارع بزرگی از سنبل و لاله کاشته می شود، برتری ای که این کشور بر سایر کشورها دارد و گلهای سنبل آنجا در عالم معروف شده بواسطه وجود سه عامل اصلی : مواظبت ، دقت و منطقه مساعد از نظر جوی و زمین حاصلخیز آنست که چنین عوامل مساعدی کمتر در یک جا جمع میشود . بخصوص در ایران که هوای خشک و آفتاب سوزان و روشنائی زیاد آن چندان مساعد برای پرورش سنبل بشکل سنبل هلند نیست . در هلند تقریبا پنج هزار هکتار زمین که پنجاه میلیون متر مربع میشود برای کاشتن سنبل و لاله تخصیص داده شده که منظره زیبا و فریبنده آن همه ساله عده زیادی را برای تماشا به آن کشور میکشاند .این زمینها اصولا از شنهای نرم کنار دریا که مملو از نرمه صدفهای دریائی است تشکیل شده و بدست گلکاران مقدار کود گاو یا تورب پوسیده با آن مخلوط میشود . زیرا بهترین خاک برای پرورش سنبل باید مخلوطی از دو سوم شن و یک سوم مواد پوسیده مغذی باشد .چون سطح این مزارع پست تر تز دریاست همیشه چند دسیمتر زیر زمین آب وجود دارد که در نتیجه خاک مزارع را مرطوب نگه میدارد .با این ترتیب حتی تابستان هم مزارع سنبل هلند احتیاجی به آبیاری ندارد .تمام این مزارع را به قطعات مربع مستطیل تقسیم کرده ، اطراف آنرا پرچین های تازه از نی کاشته و محصور ساخته اند تا سنبل ها و لاله ها از صدمه بادهای کنار دریا مصون بمانند . با این ترتیب است که همه ساله میلیونها پیاز سنبل و لاله یا گل آنها از هلند به تمام نقاط جهان صادر میشود .
▪ گیاه سنبل را اصولا به سه دسته تقسیم می کنند :
۱) سنبل هلندی H.Orientalis
۲) سنبل ولایتی یا پاریسی H.O.Pronncialis
۳) سنبل رومی H.O.Olbulus.
وجه تمایز سنبل هلندی با دو قسم دیگر ، پهنا و حجم خوشه گل آنست و دانه های گل روی خوشه کاملا چسبیده و نزدیک به یکدیگر میباشند .
ـ سنبل هلندی دارای دو جور : پرپر و کم پر میباشد . ولی خوشه گل کم پر قوی تر و بیشتر از جور پرپر برای تهیه گل پیش رس مستعد میباشد . خوشه گل سنبل هلندی پرپر کوچک تر و دانه های گل آن هم ریزتراست . سنبل ولایتی همان سنبل های ایرانی است که از قدیم در ایران برای ایام نوروز می کاشته اند و پیازهایآنرا غالبا از مازندران می آورند . خوشه گل های آن تنبل و تنک که بین دانه های گل فاصله زیاد دارد گرچه این قسم سنبل به زیبائی سنبل هلندی نیست ولی چون پیازهای آن کاملا روستائی و سالیان متمادی در زمین باقی مانده خود بخود زیاد شده همه ساله بهار بوته های قوی و پر پشتی از آن بیرون آمده و گل ریزان میکند ، برای باغهای روستائی ، کنار چمن زارها ، گل بهاری مناسبی است . رنگ گلهای این قسم که هم پرپر و هم کم پر است قفائی روشن یا سیر میباشد . بوته سنبل رومی کوچک تر و خوشه گلش که از هر بوته بیشتر از یکی بیرون نمی آید خیلی کوچک و تنک ولی معطر و خوشبو است ، رنگ گلهایش سفید و زودتر از سنبل هلندی باز می شود .
ـ روش کاشت و تکثیر : گل سنبل را با کاشتن پیازهای کوچک که پس از یک عمل مختصر روی پیاز اصلی تولید میشود زیاد می کنند . تعداد این پیازچه ها به نسبت جور آن کم و زیاد می باشد . برای اینکه از یک پیاز سنبل بخواهند پیازهای کوچک گرفته آنرا زیاد کنند ، باید یک ماه قبل از موقع کاشتن ته پیاز را بشکل مخروط کوچکی با چاقو در آورده یا آنرا بشکل صلیب شکاف داده بگذارند جای برش خوب بخشکد . آنوقت آن پیاز را در عمق کمتری از پیازهای دیگر که برای گل آن می کارند بکارند . پیازهای سنبل را به نسبت استفاده ای که از گلش میبرند بطرق مختلف میکارند . چنانچه برای گل چیده و زیاد کردن آنها را در هوای آزاد روی زمین و برای تزئین اطاقها و سالون در گلدان یا ظروف آب میکارند . بهترین فصل برای کاشتن پیازهای سنبل در گلدان یا ظروف آب ماه آبان و آذر است . اگر بخواهند زودتر از فروردین از گل سنبل استفاده کنند باید گلدانهای ۱۰ سانتیمتری را با خاک خیلی سبک و مملو از مواد پوسیده باین ترتیب : ۵ قسمت خاک رسی و شنی ۳ قسمت کود کاملا پوسیده و ۲ قسمت ماسه شسته پس از آنکه قبلا کف گلدان را برای زه کشی و رد شدن آّب زائد آن حاضر کرده باشند پر کرده بعد پیاز سنبل را بطوری در گلدان بگذارند که تمام پیاز در خاک باشد . این گلدانها را پس از آب دادن در زمین فرو می کنند ، حرارت زمین سبب می شود که پس از یک تا یک ماه و نیم پیازها کاملا ریشه کرده و جوانه برگها نوک پیاز پدیدار شود ، آنوقت گلدانها را بیرون آورده زیر شاسی یا توی گلخانه معتدل میگذارند تا نمو کرده و گلهای آن باز شود . به نسبت گرمای گلخانه گلها زودتر یا دیرتر شروع بباز شدن می کنند . برای کاشتن پیاز سنبل در آب فقط گذاردن پیاز روی ظروف مملو از آب که در آن مقدار کمی خاکه ذغال ریخته باشند کافی نیست بلکه باید آنها را مواظبت کنند که قبل از بیرون آمدن برگهای گیاه پیازها کاملا ریشه های خود را در آب منتشر کرده باشند . برای این کار بطوریکه قبلا گفته شد بهتر است روی هر پیاز کلاهک کاغذی گذاشته شود تا روشنائی کمتری به نوک پیازها برسد . در نتیجه دیرتر سبزه آن نمو می کند . ضمنا مواظبت نمایند همیشه آب ظرف به اندازه باشد که سطح آب مماس با ته پیاز بوده و فقط ریشه گیاه در آب بماند . برای کاشتن سنبل در هوای آزاد روی زمین نکته قابل توجه وجود خاک سالم و سبک است و اگر خاک زمین مساعد نباشد باید قبلا آنرا اصلاح کرده بعد ماه آبان و آذر پیازها را به عمق ۱۵ سانتیمتر و اگر در آن منطقه سرمای زمستان سخت و ممکن است در چنین عمقی رطوبت زیاد نفوذ کرده یخ بزند ، پیازها را عمیق تر بکارند . پس از آنکه گلهای سنبل تمام شد باید نیمی از برگهای آنرا بریده و ماه خرداد و تیر که برگ های باقیمانده زرد شده و خشکید پیازها را از زمین خارج کرده پس از آنکه چند روز در معرض هوا گذارده و رطوبت آنرا گرفتند آنها را در انبار یا اطاق خشک و تاریک برای کاشتن سال بعد نگهداری نمایند .
ـ تکثیر :زیاد کردن گل سنبل به روش جدا کردن پیازچه ها بترتیبی که در بالا اشاره شده انجام می گیرد .

فرزین نجفی پور

منبع : شرکت آب و طراحی فرزین