جومالی کیزیک

جومالی کیزیک که زندگی روستایی پر عظمت معماری عثمانی را تا به امروز پا برجا نگهداشته در سالهای اخیر علاوه بر ترکیه در تمام جهان شناخته شده است . این روستا علاوه بر ارزشهای فرهنگی با ثروت های طبیعی خود نیز جلب توجه میکند.
● تاریخ :
جومالی کیزیک یکی از مکانهایی است که عثمانی در بورسا برای سکونت انتخاب کرده اند. در این روستا که دارای ۲۷۰ خانه است و بافت خانه های دوره عثمانی را نشان می دهد ۱۸۰ خانه هم اکنون مورد استفاده قرار گرفته و بعضی از آنها تحت حفاظت و بازسازی قرار گرفته است.
در جنوب شرقی اماکن مسکونی جومالی کیزیک و در منطقه ایهلامورجو واقع در دامنه های اولوداغ ، در سال ۱۹۶۹ آثار باقیمانده از یک کلیسا متعلق به دوره یزانس کشف شد. بعضی از قطعات معماری این کلیسا در موزه باستان شناسی بورسانگهداری می شود. حکومت خود مختار عثمانی که در نزدیکی بورسا تشکیل شده بود مدتی پس از تشکیل ، حاکمیت خود را در منطقه اعمال و درسال ۱۳۲۶ بورسا و در سال ۱۳۳۱ نیز با فتح ایزنیک ، حضور قطعی خود را اعلام میدارد. و بدین صورت امکان اسکان عثمانیها را در شهرها و روستاها فراهم می نماید. جومالی کیزیک بعنوان یک روستای اوقافی ساخته شده است . و این ویژگی خود را در معماری خانه و بافت اسکان و شیوه زندگی خود ابراز نموده است .
این ناحیه که در بین دامنه های عمودی شمال اولوداغ و وادی قرار گرفته ، بواسطه همین ویژگی عنوان کیزیک داده شده است . در همین رابطه و جهت جدا سازی روستاها از یکدیگر ، به روستایی که در نزدیکترین نقطه رودخانه قرار دارد کیزیک دره ، به روستای باج وخراج دهنده فیدیه کیزیک و به روستایی که نماز جمعه در آن اقامه میشود و عنوان جومالی کیزیک داده شده است.
● آب و هوا :
زمستانها عموما" بسیار بارانی و در تابستانها نیز بارانی است .
● راه ارتباطی :
در شرق بورسا و از کیلومتر ۱۰ جاده زمینی آنکارا بطرف جنوب یعنی جاده منتهی به دامنه های الوداغ پس از ۳ کیلومتر بهترین نمونه های معماری عثمانی که تا به امروز باقی مانده، به جومالی کیزلیک حفاظت شده میرسیم. به این منطقه از کاراژ مرکزی بوسا با اتوبوسهای شهرداری و مینی بوسها و طی نیم ساعت می توان رسید.
● اماکن دیدنی :
▪ خانه های جومالی کیزیک :
اکثر خانه های جومالی کیزیک سه طبقه است . خانه های فامیل و یاخویشاوند در کنار یکدیگر و با یک همکاری نزدیک زندگی میکنند. تعداد خانه های جومالی کیزیک ۲۷۰ باب است ولی امروزه فقط ۱۸۰ باب خانه قابل استفاده و سکونت است .
در هنگام ساخت خانه ها به محرمیت خانواده توجه خاصی شده است . طبقات اول ، هال و کف آن هماهنگ با پوشش کوچه ها با دیوارهایی از سنگ و چوب محصور شده است. طبقات بالا با پایه های نگهدارنده چوبی و بام آن نیز از سفال است .دیدن داخل خانه از کوچه غیر ممکن است . پنجره طبقات بالا بصورت قفسی و یا بصورت بالکن است . نقشه خانه های جومالی کیزیک اکثر بر دو نوع است . در نوع اول ، با دیوارهای بلند سنگی و دارای باغچه است . از این قسمت بطرف درب خروج و حیاط رفته میشود.
ورودی خانه در این صورت مستقیما" با کوچه مرتبط نمی باشد. در خانه های نوع دوم ، محوطه بیرونی وجود ندارد.از درب کوچه مستقیما" به حیاط وارد میشود.بروی درب بیرونی ، چوبهای مشبک عمودی ، بدون شیشه و یک محوطه روشنایی و تهویه وجود دارد. از محوطه حیاط به هال داخلی ، اصطبل ، انبارها و پلکان ها رفته میشود. دربهای ورودی اصلی معمولا" دو لنگه است . این دربها که معمولا" از چوب گردو ساخته شده اند در چهار چوبی از آهن و میخ های سر پهن قرار دارند. دستگیره دربها نیز آهنی است. علت دولنگه ساخته شدن دربها این است که تولیدات و ادوات کشاورزی به سهولت به داخل حمل شود.
حیاط ورودی که خواه از محوطه خارجی و خواه بطور مستقیم از کوچه به آن وارد شود با دیرکهای چوبی بسیار مستحکمی احاطه شده است . این دیرکها ، پایه طبقات بالا را تشکیل می دهند . کف آن با سنگهای صاف و پهن پوشیده شده است .
قسمت حیاط، مکانی است که خانه های جومالی کیزیک بیشتر از قسمتهای دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.محصولات تولیدی بطور موقت در این قسمت انبار میشوند . در همین قسمت نیز جدا سازی و تمیز میشوند. پوست شاه بلوطها را در اینجا جداکرده و گره ها در اینجا ساخته میشود. لوازم و مصالح گرمایی زمستان نیز در این قسمت توسط دستان هنرمند اهالی بطور منظم احتکار می شود. اگر سطح حیاط مرتفع باشد یک طبقه فرعی ساخته شده و لوازمی که می باید برای مدت طولانی نگهداری شود در آنجا انبار می شود.
در هال داخلی پس از حیاط ، در تنورهای نان و بورک پخته می شود. در قایقهای چوبی که اصطلاحا" شرابخانه نامیده میشود آب انگورها گرفته میشود و شیره آنها در دیگها جوشانده می شود. لباسها در این مکان شسته شده و خشک می شوند . آغل حیوانات کوچک نیز در این مکان قرار دارد . در طبقه همکف که اکثر کارها در آنجا انجام می شود ، انبارها ، آشپزخانه ، توالت ، اصطبل ، مرغداری ، اجاق و تنور قرار دارد . طبقه اول که ارتفاع آن کم است ، بخش زمستانی است . در این طبقه اتاقهای خواب ، سالن نشیمن ، حمام و اجاق قرار دارد.
طبقه دوم بخش تابستانی است . در این طبقه نیز اتاقها کنار هم ، ایوان ، نیمکت و تخت ها قرار دارد. در طبقه بالا ، اتاق بزرگ مشرف بر کوچه است . در بین این اتاقها و حیاط ایوان ها قرار دارند .
اتاقهایی که به روی برجستگی ها و در طبقات اول و دوم ساخته شده ویژگی دیگر این خانه ها است . کف خانه ها با خشت و تخته های چوبی که بروی آنها نصب شده پوشانیده شده است . خانه ها با اجاق ها گرم میشوند . بعضی از این اجاقها بسیار زیبا ساخته شده اند .
پشت بامها با سفال پوشیده شده است . بامها عموما" دارای چهار شیب و گاهی اوقات نیز دارای دو شیب است. ریشه های آن نیز غالبا" به بیرون آویزان است .
مصالح مورد استفاده در خانه های جومالی کیزیک سنگ ، درخت و خشت است . در دیوارها و در بین سقف های چوبی که اصطلاحا" بغدادی نامیده میشود خشت دیده میشود. خانه ها با رنگهای زرد ، سفید ، بنفش و آبی رنگ آمیزی شده اند. قسمتهای چوبی عموما" بدون رنگ است . در کرانه رودخانه دلی چای واقع در قسمت شمالی روستا ، گورستانی متروکه وجود دارد که سنگ قبرهای بسیاری متعلق به دوران عثمانی است. مسجد چوبی روستا ، از دوردستها جلب توجه میکند. دیرکهای چوبی ، سرستونها و کمر و دست نوشته های این منطقه بسیار زیبا است.
● مساجد :
▪ مسجد جومالی کیزیک :
چون کتیبه آن پیدا نشده بنا بر این تاریخ ساخت و سازنده آن مشخص نشده است لیکن بنظر می رسد که در ۳۰۰ سال قبل ساخته شده باشد. از سوی دیگر با توجه به آثار باقیمانده ، انجام تعمیرات کلی آن در سال ۱۹۱۶ قطعی است. در بین سالهای ۵۵-۱۹۵۰ از قسمت شرق و غرب توسعه یافته و به شکل امروزی درآمده است. سقف چوبی آن تعویض شده است . محراب اصلی آن نیز که در جنوب غربی بود بسته شده و محراب فصلی ساخته شده است.
● حمام و چشمه ها :
▪ حمام جومالی کیزیک :
قسمت رختکن حمام در سمت درب جنوب شرقی حمام است. از درب دیگر نیز به آتشدان وارد میشود . این قسمت به آب انبار مربع شکل توسعه یافته و قسمت شمال - جنوب متصل است . در قسمت آتشدان یک محفظه پوشیده شده از آجر وجود دارد.
قسمتهای ولرم ، گرم ، آب انبار و اصلاح خانه آن اصلی بوده ، رختکن ، آتشدان و توالت بعدها ساخته شده است.
▪ چشمه زکیه خاتون :
در قشمت زیر پلکان جبهه شرقی مسجد قرار داشته و عرض آن ۱۰/۲ متر و عمق آن ۶۰/۱ متر و در ارتفاع ۸۵/۱ متر می باشد.
کناره سنگ آئینه که از سنگ مرمر سفید بعرض ۱۰/۱ متر ، ارتفاع ۵۳/۰ متر و ضخامت ۱۲/۰ ساخته شده از پلاستر و روی آن دارای رف می باشد. گوشه های آن نیم کمری و در یک سطر به زبان عثمانی عبارت " وقف صاحب الخیرات و حسنات زکیه خاتون است. سال ۱۹۱۷" نوشته شده است.
● سایر اماکن دیدنی :
▪ چنارهای تاریخی :
در مدخل ورودی روستا و در میدان محله اغرک ۲ درخت چنار وجود دارد. قطر یکی ای این چنارها که جوان تر است ۴ متر است . بروی تنه آن دوایر بسیاری که حاصل تصادفات با آن است دیده میشود . بویژه محل تصادف کامیونها دارای زخمهای عمیقی است .
تنه به دو شاخه تقسیم شده و آنها نیز ۹ شاخه شده اند. بعضی از شاخه ها بواسطه باد و یا برف شکسته شده اند. چنار جوانتر دارای شاخ و برگ فراوان و متراکم بوده و با آب فراوان جومالی کیزیک آبیاری میشود.
قطر تنه چنار دیگر ۶ متر است . خطوط بوجود آمده بروی تنه بسیار جالب است . تنه این چنار نیز ابتدا به ۲ شاخه و سپس به ۱۲ شاخه تقسیم و بالا رفته است . بعضی از شاخه ها بعلت سنگینی برفها شکسته شده است. یک شاخه جوان با تکیه بر یک شاخه پیر با آن پیوند خورده و بالا رفته است.
این چنار نیز دارای برگهای بزرگ و سبز بوده و با آب فراوان آبیاری می شود.
اطراف تنه این چنارها با سنگهای سفید صحرایی محصور شده است .
● موزه ها :
▪ موزه Etnografy و خانه هنر جومالی کیزلیک :
قطعات متعلق به قرون ۱۸ ، ۱۹ و ۲۰ که از سوی مردم به این موزه هدیه شده به نمایش گذاشته شده است.آثار موجود در سالن ، به دیوارها تکیه داده شده اند و نیز در یک ویترین که در وسط سالن قرار دارد به نمایش در آمده اند.
در محوطه بیرونی موزه ، درشکه های اسبی ، شرابخانه ( قایق آب گیری انگور) هاون سنگی ، ظروف آبخوری حیوانات و سر ستون قرار دارد. قایق و سرستون از ۲ کیلومتری جنوب روستا از منطقه کارانجاک به این موزه آورده شده است.
در این موزه همچنین لوازم خانه ، لوازم روشنایی و گرمایی ، لوازم آشپزخانه ، آلات و ادوات کشاورزی ، سلاح ها ، لوازم فنی ، ادوات شکار ، وسائط حمل و نقل و سواری وجود دارد.
▪ بدون دیدن برنگرد
ـ بدون دیدن خانه های جومالی کیزیک برنگردید.

منبع : سایت سفارت ترکیه