شنبه, ۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 20 April, 2024
مجله ویستا
مدرنیسم و شبه پاتریمونیالیسم در ایران
در نظریه مدرنیسم و شبه پاتریمونیالیسم در ایران جامعه سرمایهداری ـ صنعتی به عنوان وجه غالب فرماسیون مدرنیته ارزیابی شده که متمایز با دو جامعه-تیپ صنعتی و استعماری/ پسا استعماری است. وی وجه اشتراک دو جامعه اخیر را غیرسرمایهداری بودن آنها معرفی کرد و افزود: ویژگی اصلی جوامع سرمایهداری-صنعتی تفکیک دو حوزه اقتصاد و سیاست و جدایی جامعه و دولت است. در اقتصاد سرمایه داری باز، تولید نیروی کار به وجهی ارگانیک از بازتولید سرمایه تبدیل شده و به همین مناسبت اعمال جبر غیراقتصادی (سیاسی)برای به کارگیری نیروی کار و کسب ارزش اضافه بلاموضوع می شود. این امر خود باعث بیرون رانده شدن حاکمیت سیاسی از مناسبات اقتصادی وشکل گیری دولت به معنای اخص کلمه در چنین نظامی می شود.
توفیق افزود: با یک نگاه ابتدایی به جوامعی مثل ایران که من آن را جامعه پسا استعماری مینامم، وجوه تمایز دو ساختار مشخص میشود. این جوامع برخلاف جوامع سرمایهداری، از ابتدا در وابستگی به نظام جهانی وارد مدرنیته میشوند و این وابستگی، خود عاملی برای برونزا شدن نظام اقتصادی است و در نتیجه آن تولید و بازتولید بخش مهمی از نیروی کار نیز خارج از مناسبات سرمایهداری صورت میگیرد. همین امر سبب میشود که برخلاف جوامع سرمایهداری، دستیابی به نیروی کار،به کارگیری جبر غیراقتصادی را الزامآور کند و این به خودی خود نشان میدهد که چرا دولت مدرن در جامعه ایران فاقد ویژگیهای دولت مدرن در جوامع سرمایهداری صنعتی است. همچنین وجود یک نقش داور گونه در چنین دولتی باعث میشود او مدعی سامان دادن جامعه باشد و در نتیجه در جوامعی مانند ایران را میبینیم که با وجود شکلگیری ساختار دولت ـ ملت، تفکیک میان اقتصاد و سیاست، جامعه و دولت در آنها ناقص باقی مانده است.
وی ادامه داد: در چنین ساختاری در واقع جامعه قادر به بیرون راندن دولت از مناسبات اقتصادی و طبقاتی نیست و حاکمیت سیاسی(government) نیز علیرغم آنکه ساختار دولت ـ ملت را میپذیرد، فاقد این توانایی است. در چنین شرایطی دولت (state) عملاً مهمترین نهادی میشود که از طریق آن کسب ثروت و قدرت امکانپذیر است و با شکلگیری دولت ـ ملت، دولت مدرن تنها نهاد موجود در جامعه خواهد شد که قدرت ویژه اعمال جبر را داراست. چنین دولتی از یک سو مدعی حفظ منافع عمومی بوده و از سوی دیگر، حوزه نفوذ و عرصه تاخت و تاز گروهها و عناصر دولتی و غیردولتی برای چنگ اندازی بر بخشهای مختلف این نهاد و به قول امروزی، رانتخواری از این طریق است.
به عقیده دکتر توفیق، در جوامعی مثل ایران به دلیل آنکه تفکیک میان حوزههای اجتماعی ناقص است، چه در گروههای فرودست و پایین جامعه، چه در گروههای فرادست، گرچه با تضادهای طبقاتی به معنای محتوای کلمه روبهرو هستیم اما مفهوم کلاسیک طبقه در چنین جامعهای چندان معنیدار نیست. وی به همین دلیل برای تحلیل ساختار قدرت از مفهوم گروههای استراتژیک استفاده کرد که به گفته او گروههایی هستند متشکل از افرادی که با هدف حفظ و گسترش منابع درآمد و یا منزلت اجتماعی مشترکشان به کنش اجتماعی می پردازند و میتوانند در دل نهادهای مختلف اجتماعییا دولتی شکل گیرند. روابط درونی این گروهها نسبت به شیوه درآمد، عقبه تاریخی و ارزشهای مشترک حاکم میتواند فردگرایانه، حامی پرورانه، کورپوراتیستی یا کولکتیویستی باشد. شکل رژیم سیاسی و سیاست جذب و کنترل گروههای فرودست اجتماعی نسبت به اینکه کدام گروه یا گروههای استراتژیک بر دولت مسلط شوند، میتواند چهره ای پارلمانتاریستی-دمکراتیک، کورپوراتیستی یا پاتریمونیالیستی پیدا کند.
توفیق در تحلیل خود از دولت در عصر پهلوی دو گروه استراتژیک بروکراتها و دربار را مورد توجه ویژه قرار داد. او گفت که گروه بروکراتیک از دل دیوانسالاری مرکزی ایران به وجود آمد. گروه دیوانسالاران مرکزی مهم ترین قربانی دگرگونی نیمه استعماری حاکمیت قاجار بود. ابزارسازی دربار قاجار توسط دولت تزاری و حکومتهای محلی به وسیله انگلیس نقش کارکردی دیوانسالاری مرکزی را بلاموضوع کرد.
توفیق همچنین از شکلگیری گروه روشنفکران مدرن از میان دیوانسالاراندر آن سال ها یاد کرد که بر اساس قرائتیباستان گرا از تاریخ ایران که انحطاط و عقب ماندگی کشور را حاصل غلبه دو عنصر اسلام قشری و تورانیسم می دید، به تنظیم ایدئولوژی یا گفتمان مشروطه پرداخت. گرچه روشنفکران-دیوانسالاران بر اساس این گفتمان به هژمونی فرهنگی دست یافتند، اما برای تحقق پروژه سیاسی شان، تاسیس دولت مدرن، ناچار از توسل به رضا خان و ارتش مدرن شدند اما در عمل اتفاق دیگری افتاد و در واقع رضاخان برخلاف نظر ایدئولوژیپردازان بوروکرات وارد تعامل با روحانیت شد وبا تشکیل سلطنت خود را از وابستگی به بوروکراتها و ارتش رهانید.
دکتر توفیق معتقد است: دولت ـ ملت در فرآیند نظمپذیر کردن ساختارهای محلی و تا حدی از طریق سرکوب و خلع سلاح ایلات و عشایر شکل گرفت. وی گفت: ما در تاریخ نگاری از منظر شکلگیری قدرت و ایجاد گسست با قبل به این مقولات نگاه میکنیم و به این مساله نمیپردازیم که در فرآیند دولت ـ ملتسازی بر سر ساختارهای محلی قدرت چه میآید و آنها چه استراتژیهایی برای حفظ منافع و امتیازات خود اتخاذ میکنند. به نظر من ارتش وقتی به استانهای مختلف میرود، فرمانداران و استانداران نظامی پس از یک دوره سرکوب وارد تعامل با ساختارهای قدرت موجود میشوند و در واقع دولت ـ ملت در این مناطق از طریق دولتی کردن دیوانسالاری محلی تحقق می یابد و به این وسیله منافع آنها هم وارد ساخت دولت مدرن میشود.
او تأکید کرد: برخلاف ایدئولوژی حاکم که یک ایدئولوژی بروکراتیک و تمرکزگراست، تحقق دولت مدرن در تعامل با این ساختارهای منطقهگرا و به اصطلاح سنتی شکل میگیرد و دربار و ارتش به صورت غیرمستقیم حامل و حافظ منافع آنها در ساختار قدرت سیاسی می شوند و به یک معنا نقش میانجی را بین گرایش دولت بوروکراتیک و ساختارهای غیرمتمرکز پیدا میکنند اما موضوع آنجاست که در هیچ دورهای از حاکمیت پهلوی، دربار موفق نمیشود این نقش میانجیگری را نهادینه کرده و گفتمان و ایدئولوژی متناسبی با آن پیدا کند. در واقع میتوان گفت در دوران پهلوی با وجود اینکه سلطنت تداوم یافت، اما این حکومت فاقد ایدئولوژی تداوم سلطنت بود و هرگز امکان نهادینه کردن رابطهها در آن به وجود نیامد و در تمام دوران پهلوی علیرغم گرایشهای موجود و تلاشی که برای جذب ساختارهای غیرمتمرکز قدرت میشد، این روند ناموفق باقی ماند.
وی در پایان از بحث خود این گونه نتیجه گرفت: من این ساختار را شبه پاتریمونیالیسم ارزیابی می کنم، نه پاتریمونیالیسم و معتقدم که عدم نهادینه سازی آن شرایط فروپاشی رژیم پهلوی را فراهم آورد.
منبع : انجمن جامعه شناسی ایران
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
اسرائیل ایران اصفهان ایران و اسرائیل انفجار استان اصفهان حمله ایران به اسرائیل گشت ارشاد حجاب ارتش جمهوری اسلامی ایران وعده صادق جنگ ایران و اسرائیل
فراجا طرح نور سیل تهران زلزله هواشناسی قتل فضای مجازی قوه قضاییه سیلاب شهرداری تهران سازمان هواشناسی
بانک مرکزی قیمت خودرو قیمت طلا فرودگاه دولت بازار خودرو خودرو قیمت دلار ایران خودرو حقوق بازنشستگان قیمت سکه تورم
تلویزیون سینمای ایران احسان علیخانی کتاب دفاع مقدس موسیقی تئاتر
اینترنت
رژیم صهیونیستی فلسطین غزه آمریکا جنگ غزه سازمان ملل روسیه امیرعبداللهیان شورای امنیت حماس چین اسراییل
استقلال فوتبال شمس آذر قزوین پرسپولیس باشگاه استقلال لیگ برتر لیگ قهرمانان اروپا صنعت نفت آبادان رئال مادرید بازی بارسلونا لیگ برتر فوتبال ایران
هوش مصنوعی گوگل تلگرام ناسا فناوری سامسونگ ایلان ماسک اپل وزیر ارتباطات عیسی زارع پور
خواب گیاهان دارویی