چه نیازی است به علی؟

سه دوره جدا از هم و سه فصل کاملاً مشخص، زندگی علی را می سازند؛ عنوان هریک از این فصل ها نیز مشخص است. دوره اول از بعثت پیغمبر اسلام آغاز می شود. علی از آغاز بعثت، همدست و همگام پیغمبر بوده و تا لحظه مرگ پیغمبر همدم و همگام او مانده و پیغمبر در دامن علی جان داده است. در خانه پیغمبر زندگی می کرده که اولین پیام وحی رسیده و پذیرفته است. این دوره بیست و سه سال است (سیزده سال در مکه و ده سال در مدینه). در سیزده سال مکه، اسلام برای استقرار هدفش از نظر فکری و اعلام شعارهای مذهبی اش و ساختن فرد، مبارزه کرده است.
این بحث هنوز هم مطرح است که: در یک نهضت آیا باید اول افراد را ساخت تا جامعه صالح داشته باشیم و یا از همان اول جامعه صالح بسازیم تا افراد سالم داشته باشیم؟ اساساً این بحث به هر دو صورت غلط است؛ زیرا که با افراد غیرصالح چگونه می توان جامعه صالح بنا کرد؟ و از طرفی اگر بخواهیم همه افراد را صالح کنیم، جامعه فاسد هرگز امکان این کار را به ما نخواهد داد؛ زیرا قدرتهای اجتماعی آنجا نایستاده اند تا ما مشغول ساختن فرد فرد انسانها شویم. اما از جهتی دیگر هر دو فکر درست است؛ یعنی در مرحله ای خاص، یک مکتب، یک رهبر و یک پیام آور براساس مکتبش افراد را می سازد. این افراد که براساس این مکتب ساخته و پرورده شده اند، یک گروه متعهد اجتماعی، فکری و انقلابی را تشکیل می دهند. در این مرحله دوره فرد سازی تمام می شود. در مرحله بعد این گروه فکری اجتماعی اعتقادی می توانند جامعه را دگرگون سازند و نظام و هدف و حکومت تازه ای را براساس فکرشان در جامعه استقرار دهند و آنگاه است که جامعه، جامعه سازی خودش را آغاز می کند.
در اسلام دو دوره سیزده ساله مکه و ده ساله مدینه، دو دوره کاملاً حساب شده است. تصادف این هجرت را پدید نیاورده است. سیزده سال اول دوره ای است که اسلام فرد فرد مسلمانان، یعنی انسان درست اندیش و معتقد را می سازد و این اقلیت که مهاجرین هستند، در مدینه مرحله دوم را آغاز می کنند و آن مرحله ساختن یک جامعه درست است. بنابراین در مکتب اسلام، مکه دوره فردسازی و مدینه دوره جامعه سازی است.
در تمام این سالها و در هر دوره، از اولین لحظه بعثت تا لحظه مرگ و پیامبر، علی همدل و همگام او و در شدیدترین مهلکه ها پیشتاز همگان بوده است.این دوره خاص زندگی علی با مرگ پیغمبر پایان می پذیرد. این دوره عنوانی دارد و آن مکتب سازی است؛ یعنی استقرار مکتب در ذهن جامعه و پرورش جامعه براساس مکتب، احیای مکتب و ایجاد ایمان در وجدان زمان و تشکیل یک گروه اعتقادی و در یک کلمه مبارزه به خاطر یک هدف، این فصل اول زندگی علی است. ۲۳ سال اول در زندگی علی، ۲۳ سال مبارزه به خاطر مکتب است.
بلافاصله بعد از مرگ پیغمبر، وضع و جبهه گیری تغییر پیدا می کند، رهبری عوض می شود؛ قدرتها و نیروها و صفهایی که در داخل حزب، خاموش و پنهان نشسته بودند و در این عمومیت مبارزه، خودشان را نشان نمی دادند، روی کار آمدند، جناحها مشخص شد و قدرتهای پنهانی داخلی این حزب نمودار شدند و بعد سکوت علی آغاز شد؛ سکوت به این معنی که نمی تواند فریاد بزند؛ زیرا ناگهان می بیند کسانی که بیست و سه سال در کنارش بودند، نه عکرمه و ابوجهل و ابوسفیان ها، بلکه صمیمی ترین و نزدیکترین یاران خود او و یاران پیغمبر که در بیست و سه سال مبارزه به خاطر مکتب همگام او و پیغمبر بودند، اکنون در برابرش ایستاده اند. مبارزه با اینها به منزله نابود کردن شخصیت های بزرگی است که به هرحال، در شرایط خاص آن روز، حفظ قدرت و وحدت اسلامی در دستهای آنها و در شخصیت آنها تبلور پیدا کرده بود.
جناح بندی ها و اختلافات خانوادگی و قدرتهای داخلی در اسلام و در میان مسلمین چنان بافت پیچیده ای درست کرده بود که این شخصیت ها که در برابر علی ایستاده اند، گره این بافت محسوب می شدند و اگر علی به روی آنان شمشیر بکشد، در برابر کسانی شمشیر کشیده که گرچه برای پایمال کردن حق او برخاسته اند، اما نابودکردن آنها یا نابود کردن خودش. هر دو به این وحدت نیروی جوان اسلام و مرکزیت قدرت اسلام در مدینه آسیب می زند و نیرویی که به نام اسلام در مدینه به وجود آمده و بر سر همه قبایل منافق و قدرتهای امپراتوری ستمکار و نظامی ایران و روم سایه خودش را گسترده، از داخل متلاشی خواهد شد. قدرتهای بزرگ خارجی متوجه می شوند که نیروها و رهبران و شخصیت های اصلی این نهضت به جان هم افتاده اند و این بزرگترین عامل برای هجوم به این قدرت و مرکزیت خواهد بود.
وحدت اسلام در دست کسانی است که از این موقعیت برای حفظ مقام خودشان سوءاستفاده کرده اند و بنابراین سکوت علی آغاز می شود. بیست و پنج سال ساکت بودن، این بیست و پنج سال سکوت متأسفانه سکوتی است که هم شیعیان درباره اش سکوت کرده اند و هم محققان اهل سنت و این سکوتها باعث شد که ارزش علی و بزرگترین تجلی علی و شهامت علی و فداکاری علی و حق پرستی او در این سکوتش بر اذهان و افکار مردم روشن نباشد.
این است که امروزه می بینیم حتی پیروانش در این باره که علی به جای پیغمبر در مکه خوابیده، این همه تکرار و تجلیل می کنند؛ در صورتی که درست است که این فداکاری بزرگی است، اما نه برای علی. و حتی درباره اینکه در بزرگ خیبر را از جا کنده و سپر قرار داده، به عنوان سمبل شهامت علی این همه مبالغه می کنند و ارزش و نقش آن را به رخ افکار عمومی می کشند، اما از بزرگترین دوره و سخت ترین رسالت علی که سکوت اوست، سخنی به میان نمی آورند و کاش به میان نیاورند که هرگاه درباره اش صحبت می کنند، بدترین اتهامات را برای توجیه این سکوت به شخصیت و عظمت علی روا می دارند و آن این است که: این سکوت از ترس است! چرا بیعت کرد؟ اگر نمی کرد ،می کشتندش! چرا شمشیر نکشید؟ می ترسید! به زور آورندش و چون به زور آورندش، به خلافت باطل رأی داد!
از آخر سال دهم و اول یازدهم که دوره مکتب تمام می شود و نفاق و اختلاف در داخل جامعه اسلامی بروز می کند، سکوت علی آغاز می شودو این سکوت تا سال ۳۵، یعنی سال انقلاب مردم علیه عثمان و کشته شدن عثمان ادامه دارد. بیست و پنج سال سکوت برای وحدت. در سال ۳۵ انقلابیون به گرد علی جمع می شوند و به خاطر عدالت؛ یعنی همان چیزی که در عثمان نیافتند و علیه او قیام کردند، علی را به حکومت انتخاب می کنند.
دوران حکومت علی پنج سال است. عنوان این دوره از زندگی علی مکتب نیست؛ زیرا همه آن جناحهای منافق و مؤمن، به شعارهای اسلامی و اصول اعتقادی و پایه های اساسی این مکتب معتقدند؛ همه به توحید و نبوت و معاد معتقدند. پس این دوره، دورهٌ استقرار مبارزه برای مکتب نیست.از طرفی، عنوان این دوره دوره سکوت برای وحدت هم نیست؛ زیرا که اکنون علی روی کار است و زمامدار شده است. اقلیت است که باید در برابر همرزم منافق و مصلحت پرست خودش سکوت کند و تحمل کند تا به نفع دشمن مشترک تمام نشود؛ اما اکنون علی به حکومت رسیده است و دیگر بزرگترین رسالتش وحدت نیست، عدالت است. بنابراین تمام شرح حال علی که خوشبختانه جزء جزء حوادثش را می دانید و بارها شنیده اید، به سه دوره تقسیم می شود:
۱) دوره اول بیست و سه سال با پیغمبر برای استقرار مکتب؛
۲) دوره دوم بیست و پنج سال سکوت در برابر جبهه های داخلی مخالف، برای وحدت؛
۳) دوره سوم پنج سال حکومت برای استقرار عدالت.

دکتر علی شریعتی

منبع : روزنامه اطلاعات