درجستجوی حرفی از جنس زمان درباره حال و آینده سینمای دفاع مقدس

آیا سینمای دفاع مقدس زنده می ماند؟ این سئوال، دغدغه ای است که بیش از ۱۰ سال بخشی از دل مشغولی هنرمندان متعهد و دوستداران هنر اصیل بوده است و هنوز هم ادامه دارد. چه، حرکت سینمای ایران در یک دهه اخیر به نحوی بوده است که هر آینه، احتمال مرگ این ژانر می رفته است. در این سه سال اخیر هم اگرچه به واسطه برخی حمایت ها و تلاش ها، بر تعداد فیلم های دفاع مقدس حاضر در جشنواره ها و پرده سینماها افزوده شده است، اما همچنان سینمای دفاع مقدس، یکی از ضعیف ترین و مظلوم ترین جریان های سینمایی ایران محسوب می شود. بسیاری از اهالی سینمای دفاع مقدس، دیگر در این حوزه فعال نیستند. غالب کارهایی هم که می شود، یا قادر به ادای حق مطلب نیستند، یا تکرار مکرراتند. گویاتر از همه این که، جشنواره ای به نام سینمای دفاع مقدس، تعطیل شده است. آخرین دوره آن هم که بیش از دو سال از برگزاری اش می گذرد، از حد جشنواره ای در شأن نام دفاع مقدس پایین تر بود.
تجربه ۳۰ ساله انقلاب اسلامی در عرصه فرهنگ و هنر، موید آن است که پویایی سینمای ما، بستگی کاملی به حال و روز سینمای دفاع مقدس دارد. هر زمان که این گونه در شرایط بالندگی بوده، سینمای ایران رو به جلو حرکت کرده و هر موقع که به رکود رسیده، تمام ارگان های بدنه سینمای ما ضعف کرده اند. حتی از نظر جذب مخاطب هم، اکثر فیلم های پرمخاطب ایرانی، جنگی و دفاع مقدس هستند.
سینمای امروز ایران نیز، بیش از هر زمان به ژانر دفاع مقدس نیازمند است. این گزاره از آن جهت قابل تایید است که این هنر- صنعت در حال حاضر، هدفی به نام ملی شدن دارد؛ تلاش برای دست یابی به مطلوب هایی چون سینمای فاخر، سینمای ملی، سینمای معناگرا و... در چند سال اخیر در میان گفتارها و سخنرانی های مدیران فرهنگی و سینمایی کشورمان بسیار شنیده شده است. اصلی ترین بستر و جریانی که به محقق شدن این آرزوها کمک می کند، تقویت شکل اصیل سینمای دفاع مقدس است. به عبارتی این گونه سینمایی، قلب تپنده سینمای ماست که هرچه بهتر کار کند، خون سینما بهتر حرکت می کند و اندام های آن با سرعت بیشتری رشد و تکامل می یابند.
با توجه به این که سینمای دفاع مقدس، دارای خاصیت فراژانری یا کلان ژانری است، تنها قالبی است که قابلیت پوشش تمام نیازهای سینمای کشورمان را داراست. اما چون سینما و جامعه دارای رابطه متقابلی هستند؛ یعنی هم سینما بر جامعه تاثیر می گذارد و هم جامعه بر سینما، همان طور که سینما به توجه جامعه نیاز دارد تا زنده بماند، جامعه نیز محتاج این است که سینما به نیازها و ضروریاتش عنایت داشته باشد. سینمای دفاع مقدس زمانی می تواند پویاتر باشد که به نیازهای روز جامعه، گفتمان های جاری درآن و ابتلائات اجتماعی و سیاسی روز واکنش نشان دهد.
محبوب ترین وپرطرفدارترین فیلم دفاع مقدس «آژانس شیشه ای»است. فیلمی که در زمان خودش با انتقادات و واکنش های منفی نیز روبرو گردید. اما با گذشت زمان ارزش آن بیشتر شد و طرفدارانش گسترش بیشتری یافتند. تا حدی که عده ای ده ها بار آن را تماشا کرده اند و هر بار نیز برای قهرمانش - حاج کاظم- گریسته اند. می توان این اثر را الگوترین فیلم برای سینمای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و به طور کلی جمهوری اسلامی ایران دانست. فیلمی که با داشتن دغدغه آرمان هاو مبانی انقلاب و نظام، به نقد صریح مسئولین می پردازد. در همان حال که معترض است، اما دلخوشی بدخواهان کشور را نیز فراهم نمی کند. از همه مهم تر، علی رغم این که در مکان شهری و در زمان پس از جنگ روایت می شود، اما یک فیلم کامل دفاع مقدس محسوب می شود. چون اساساً دفاع مقدس، محسور در یک زمان و مکان خاص نیست. تا زمانی که جریان مهاجم باطل وجود داشته باشد، دفاع مقدس نیز ادامه خواهد داشت. بنابراین سینمای دفاع مقدس نیز، محدود به آن هشت سال نمی شود.
«آژانس شیشه ای» دارای دو ویژگی مهم است که موجب ماندگاری آن شده در زمان تولید و نمایش حرفی تازه داشت و به مسائل روز و مبتلا به جامعه می پرداخت. پس برای پیشرفت سینمای دفاع مقدس، باید این ویژگی ها بیش از پیش به آن تزریق شود. یعنی باید حرفی تازه و از جنس زمان داشته باشد.
اتفاقاً امروز در شرایط اجتماعی خاصی هستیم که سینمای دفاع مقدس می تواند هم موضوعات بسیار بکر و خوبی را صید کند و هم با چاشنی قراردادن ارزش ها و فرهنگ نابی که از آن بهره گرفته است، اثر مثبت بگذارد. جامعه ایران از یک طرف با چالش ها و مسائل گوناگون اجتماعی و فرهنگی روبروست، از طرف دیگر با گفتمان صلح و عدالت به تقابل با این مسایل، چه در داخل و چه در خارج مشغول است. سینمای ایران نیز می تواند با تقویت و توجه بیشتر به ژانر دفاع مقدس، نقش تاریخی و اجتماعی مؤثرتری را در این زمینه ایفا کند.
در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که سینمای دفاع مقدس، سینمای جنگ و نمایش پررنگ سلاح ها و کشت و کشتار نیست. بلکه سینمای ستایش انسان کامل و ژانر صلح طلبی و عدالت خواهی است. سینمای دفاع مقدس باید به ترسیم این شعر زیبا و نغز مرحوم قیصر امین پور بپردازد:
شهیدی که برخاک می خفت
سرانگشت در خون خود می زد و می نوشت
دو سه حرف بر سنگ:
«به امید پیروزی واقعی
نه در جنگ،
که بر جنگ!»

آرش فهیم

منبع : روزنامه کیهان