نقش روسیه و آمریکا در بحران قفقاز

با روی کار آمدن ساآکاشویلی که هوادار غرب بوده و در انقلاب گل سرخ در سال ،۲۰۰۳ غربی ها به ویژه آمریکایی ها از آن حمایت می کردند، دامنه اختلاف روسیه و گرجستان توسعه یافت.
ساآکاشویلی مایل بود به وعده های انقلابی و انتخاباتی خود که استقرار تمامیت ارضی گرجستان و بازگرداندن اوستیای جنوبی و آبخازیا به آغوش گرجستان بود، جامه عمل بپوشاند. ولی به سبب عدم موفقیت در این کارها، رئیس جمهور جوان به درگیری های لفظی و سپس دیپلماتیک با روسیه ادامه داد تا جایی که در سال ۲۰۰۶ دیپلمات های روسی را به اتهام جاسوسی دستگیر کردند که سبب قطع مناسبات و روابط دو کشور شد. روسیه مرزهای خود را روی گرجستان بست، جریان گاز ارسالی به گرجستان قطع شد و شهروندان گرجی ساکن در روسیه را دستگیر و از روسیه اخراج کردند. با توجه به آنکه تعداد زیادی از شهروندان گرجی در روسیه ساکن بوده و در آنجا کار می کنند و درآمدهای حاصل از کار خود را برای خانواده های خود در گرجستان ارسال می کنند، این عمل روسیه ضربه سختی به اقتصاد ضعیف گرجستان وارد کرد. از طرفی محصولات گرجی بازار خوبی در روسیه دارند که با تنش در روابط دو کشور نیروی کار و محصولات گرجی بازار خود را در روسیه از دست داده بودند. در پی این اقدامات بحران بزرگی در روابط دو کشور به وجود آمد که گرجستان ناگزیر به تمکین شد. با فشار مردم گرجستان و روسیه و افکار عمومی جهان، رئیس جمهور گرجستان ناگزیر به تحویل دیپلمات های روسی به کشور ثالث شد و روابط به حالت عادی بازگشت. بروز انقلاب رنگی دیگری با کمک گرجستان و غرب در اوکراین معروف به انقلاب نارنجی در سال ۲۰۰۵به وقوع پیوست. قرار گرفتن هر دو کشور در جبهه ای علیه روسیه خشم مسکو را برانگیخت. فعال شدن پیمان گوام با فعالیت بیشتر گرجستان و اوکراین علیه روسیه، مسکو را به عکس العمل واداشت. هرچند زمینه های بحران از پیش آماده بود.
با اختلاف روسیه با غرب در زمینه توسعه ناتو به سوی شرق پیرامون مرزهای غربی و جنوبی روسیه و با اعلام داوطلبی گرجستان برای پیوستن به ناتو، اختلاف دو کشور شدت گرفت. با این وجود روسیه توانست با تکیه بر سلاح انرژی در اروپا، وارد کنندگان عمده و بزرگی چون فرانسه و آلمان را به مخالفت با پیوستن گرجستان و اوکراین در اجلاس بهار سال ۲۰۰۸ ناتو در بخارست وادارد. استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپا ضربه دیگری به مسکو بود که سبب عکس العمل و اعتراض شدید مسکو شد به طوری که کشورهای میزبان(چک و لهستان) را تهدید به حمله موشکی کرد. در این میان گرجستان برای میزبانی سامانه های دفاع موشکی اعلام آمادگی کرده است و آمادگی دوباره خود را برای پیوستن به ناتو با تاکید آمریکا اعلام کرده است.
● علل حمله روسیه
با حمله ناگهانی گرجستان به مواضع پاسداران صلح مستقر در تسخینوالی در ۸ آگوست سال ،۲۰۰۸ جنگ بین گرجستان و جدایی طلبان اوستی از یک سو و سربازان پاسدار صلح روسی از سوی دیگر درگرفت. این عملیات گرجستان ضربه ای سنگین به شرایط شکننده اوستیای جنوبی بود که منجر به دخالت روسیه شد. گرجی ها در آغاز حمله، موفق شدند با وارد کردن تلفاتی به نیروهای پاسدار صلح و جدایی طلبان اوستی و انهدام شهر، تسخینوالی را به تصرف در آورند. روز بعد یگان های ارتش ۵۸ روسیه برای کمک به پاسداران صلح وارد منطقه شدند. با حمله روسیه به اوستیای جنوبی و آتش شدید توپخانه ای و تانک های روسی، سربازان گرجی مقاومت خود را از دست داده و با دادن تلفاتی ناگزیر به عقب نشینی شدند و شهر تسخینوالی به تصرف روسیه درآمد. اما روسیه اعلام کرد قصد تجاوز به گرجستان را ندارد و این عملیات صرفا برای کمک به نیروهای پاسدار صلح روسی و شهروندان روسی ساکن در اوستیای جنوبی صورت گرفته است. عملیات سریع روسیه در اوستیای شمالی غیرمنتظره و دور از انتظار گرجی ها بود. ارتش گرجستان هرگز تصور نمی کرد روسیه چنین عکس العمل شدیدی از خود نشان دهد. این نکته نشان دهنده اشتباه گرجستان در محاسبه ضدحمله روسی بود.
● نتایج جنگ
این جنگ سبب کشته شدن ۱۵ سرباز و زخمی شدن ۳۰ سرباز پاسدار صلح روسی در آغاز حمله گرجی ها و کشته شدن حدود دو هزار غیرنظامی شد. بنابر ادعای ارتش گرجستان، در این عملیات حدود ۱۰۰ نفر از نیروهای گرجی نیز کشته شدند. با آغاز درگیری ها، موج پناهندگان به سوی شمال، به اوستیای شمالی در فدراسیون روسیه به حرکت درآمد. حدود ۳۰ هزار نفر از اوستیای جنوبی به اوستیای شمالی پناه آورده اند. باید یاد آور شد که تعداد زیادی از پناهندگان اوستیای جنوبی در آغاز درگیری های دهه ۹۰ نیز همچنان در اوستیای شمالی زندگی می کنند. گرجستان ناگزیر به فراخواندن دو هزار سرباز گرجی مستقر در نیروهای ائتلاف در عراق شده است تا برای کمک به ارتش گرجستان به میهن بازگردند. علاوه بر مشکلات اقتصادی و بیکاری که فشار زیادی بر اقتصاد ناتوان گرجستان وارد می کند، گرجستان با مشکلات جدیدی مواجه شده که ناشی از این شرایط است. این موارد به مخالفان حکومت بهانه می دهد که فشار خود را بر دولت ساکاشویلی افزایش داده و در راه سرنگونی آن متحد شوند.
● مراکز مورد حمله روسیه
روسیه علاوه بر حمله به تسخینوالی و بازپس گیری آن حملات نظامی خود را به مناطق همجوار گسترش داد. پایگاه هوایی وازیانی در تفلیس و کارخانه مونتاژ سوخو در تفلیس از جمله اهداف نظامی بود که روسیه بدان ها دست زده است. شهر گوری در شمال غرب تفلیس و در نزدیکی تسخینوالی به عنوان پشتیبانی عملیاتی و محل استقرار نیروهای گرجی، هدف حملات هوایی روسیه قرار داشته است. بندر پوتی گرجستان در ساحل دریای سیاه برای جلوگیری از دریافت کمک های ارسالی از سوی دریا منهدم شده است. محاصره دریایی گرجستان توسط نیروی دریایی روسیه نیز بنا به ادعای گرجی ها از سوی روسیه اعمال شده است.
● آینده مناقشات قفقاز
سوالی که در ذهن بسیاری از کارشناسان و سیاستمداران پیش می آید این است که آینده این مناقشه چیست ؟در این مورد باید یادآور شد عوامل و بازیگران متعددی در این عرصه به ایفای نقش می پردازند. آنچه مسلم است این است که روسیه با توانمندی و اقتدار بیشتری نسبت به گذشته در حال ایفای نقش است. حل مساله چچن و فرونشاندن تقریبی بحران در قفقاز شمالی و انجام اصلاحات اقتصادی و بهبود نسبی اوضاع اقتصادی شهروندان روسی و مبارزه با مافیای گسترده روسیه و انهدام باندهای تبهکار و ثبات سیاسی و اقتصادی به روسیه این امکان را داده است که بتواند در عرصه بین الملل تاثیرگذار باشد. روسیه به عنوان قدرت هسته ای قدرتمند و عضو دارای حق وتو شورای امنیت که خود درگیر مناقشه است، به آمریکا این امکان را نخواهد داد که در امور او دخالتی تاثیرگذار داشته باشد. به ویژه آنکه آمریکا در حمله و اشغال نظامی افغانستان و عراق خود پرونده ای سیاه دارد و نمی تواند مانع عملیات روسیه در رفع تهدیدات امنیتی در مرزهای خود شود. ورود آمریکا به عرصه مناقشه می تواند سبب طولانی شدن حل مناقشه شود.
ایالات متحده آمریکا خواستار توقف جنگ و بازگشت مناقشه به موقعیت قبل از درگیری است. سفر وزیر خارجه آمریکا به تفلیس اگرچه برای حمایت از گرجستان اعلام شده است، ولی می توان حدس زد که بیشتر برای راضی کردن گرجستان برای توقف جنگ صورت گرفت.
دستور جرج بوش به وزارت دفاع آمریکا برای انجام عملیات امداد رسانی و کمک های بشر دوستانه و درخواست از روسیه برای فراهم کردن امکان کمک رسانی به حادثه دیدگان نشان می دهد که آمریکا قصد رویارویی با روسیه را ندارد. مصوبه دومای دولتی روسیه مبنی بر شناسایی استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا و سپس تایید آن از سوی شورای فدراسیون روسیه، موجب حیرت غرب شد. متعاقب آن دیمیتری مدودوف رئیس جمهور فدراسیون روسیه در ۵ شهریور ۱۳۸۷ حکم به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی و آبخازی از سوی روسیه را امضا کرد. رئیس جمهور در این روز طی سخنرانی تلویزیونی گفت با در نظر داشتن اعلام آزادانه اراده مردم اوستیا و آبخازی، با ملاک قرار دادن آیین نامه سازمان ملل متحد، بیانیه مصوبه سال ۱۹۷۰ درباره اصول قوانین بین الملل در رابطه با روابط دوستانه بین کشورها، صورت مجلس هلسینکی سازمان امنیت و همکاری اروپا مصوبه سال ۱۹۷۵ و سایر اسناد پایه بین المللی، من حکم به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی و استقلال آبخازی از سوی فدراسیون روسیه را امضا کردم. به گفته وی روسیه سایر کشورها را فرا می خواند که از این الگو پیروی کنند.
رئیس جمهور گفت این انتخابی دشوار است، اما این تنها امکان برای حفظ جان مردم است. با این اقدام روسیه روابط روسیه با غرب به تیرگی گراییده است. اجلاس اضطراری اتحادیه اروپا در روز ۱۱ شهریور ماه نتوانست به جمع بندی یکدستی نائل شود. تهدید به اخراج روسیه از گروه جی ۸ نیز نمی تواند بر عزم روسیه خللی وارد کند.
در شورای امنیت هم با وجود چندین نشست امکان صدور قطعنامه ای کارساز علیه روسیه به جهت جایگاه روسیه در این شورا به عنوان یکی از پنج عضو دائم و دارای حق وتو فراهم نشده است. از سوی دیگر آمریکا خود با حمله نظامی گسترده به افغانستان در ۲۰۰۱ و اشغال نظامی عراق در ۲۰۰۳ و شناسایی استقلال یکجانبه کوزوو در آغاز سال ،۲۰۰۸ به اندازه کافی بهانه به دست روسیه برای جنگ با گرجستان داده است. به زعم روسیه اگر آمریکا می تواند تهدیدات امنیت ملی و حیاتی خود را در فراسوی اقیانوس ها با حمله و تهاجم نظامی برطرف کند، طبیعی است که روسیه در کنار مرزهای جنوبی خود به طریق اولی می تواند از این حق برخوردار شود. بدین ترتیب با رویه هایی که آمریکا در پیش گرفته و روسیه بدان تاسی می جوید، نظام بین الملل تبدیل به نظام زورمدارانه ای شده است که کشورهای کوچک سهم کوچکی از استقلال را دارا هستند. این نظم باید دگرگون شود.

منبع: ایراس

منبع : روزنامه جوان