وقتی آسمان سبز می شود

ساختمان های بلند و خاکستری، محروم از سایه درختان و اندکی لطافت برای حداقل های زیستن، همه داشته های ما از زندگی مدرن شهری است.
رشد جمعیت شهرنشین و افزایش بهای زمین در شهرها و ناگزیری به آپارتمان نشینی، موجب شد تا آرام آرام، شهرهای ما از شهر باغ ها دور شوند و به مجموعه یی از بلوک ها و سیمان ها تبدیل شوند.تصویر پیش رو، تصویری غریبه نیست. تنها یکی از تصاویری است که هر روز آن را می بینید و بی تفاوت از کنار آن عبور می کنید. پهنه خاکستری خالی و سرد با منظری ناخوشایند، درست در کنار محله نزدیک منطقه مسکونی شما با حالتی غم زده رها شده است. این سقف بتنی، پارکینگ زیرزمینی است که به واحدهای مسکونی آن محله اختصاص داده شده است. سطح بزرگی که می توان با در نظر گرفتن تمهیداتی ساده در زمان طرح و اجرا و حتی پس از آن، نقش فضای سبز را در محل ایفا کند.گاهی بشر تمایل دارد نکات ساده اما بسیار مهم را با نوعی سهل انگاری عامدانه فراموش کند؛ نکاتی همچون اینکه با ساخت هر بنا خواهی نخواهی بخشی از سطح زمین از دست می رود. با یادآوری این نکته که طبیعت تنها متعلق به نسل ما نیست، احیای این فضای از دست رفته نه تنها برای سلامتی محیط زیست و احترام به حقوق نسل های آینده، بلکه برای رفاه خود ما نیز لازم و ضروری به نظر می رسد.مطالعات روانشناسی نشان داده اند اثرات تجدید قواکننده یک منظره طبیعی و سبز، در افزایش ضریب سلامتی افراد نقش بسزایی ایفا می کند، چرا که حواس بیننده را به خود جلب کرده و آگاهی وی را از تمرکز بر مسائل حاشیه یی و مشکلات روزمره و شخصی منحرف می کند.
تجربه نشان می دهد آن دسته از افراد ساکن در نواحی پرجمعیت که دارای گیاهانی در بالکن هستند، نسبت به دسته دیگر که کمتر از گیاهان سبز در فضای مسکونی خود استفاده می کنند، کمتر مستعد ابتلا به بیماری هستند. این امر اگرچه با اکسیژن اضافی تولید شده، تصفیه هوا و کنترل رطوبت توسط گیاهان مرتبط است اما بی ارتباط با اثرات درمانی ناشی از توجه و رسیدگی به گیاهان نیست. تنوع صدا، بو، رنگ و حرکت در گیاهان که شمارش ناپذیر است، می تواند به طور چشمگیری درجه احساس سلامتی و رفاه انسانی را افزایش دهد. در مطالعه یی روی بیماران یک بیمارستان که وضعیت بیماری مشابهی داشته و تحت عمل جراحی یکسانی قرار گرفته بودند، دیده شد گروهی که در اتاق هایی با پنجره یی به سمت فضای سبز بستری بودند، نسبت به گروه دیگر که منظره مقابل پنجره اتاق آنها یک دیوار آجری بود، به مراتب دوران نقاهت کوتاه تری را سپری کرده اند و دچار عوارض جانبی کمتری شدند.
● بام های سبز
ساخت و ساز همیشه دسترسی ما را از زمین و تبدیل آن به فضای سبز و قابل استفاده کاهش می دهد. در این شرایط بخش عمده یی از خاک از دست رفته را به واسطه ساخت و ساز می توان با تبدیل به «بام باغ» ها جبران کرد که راهی آسان و همچنین اقتصادی برای جبران کمبود فضای سبز در شهرها است.ایده باغچه های بامی در حقیقت از ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و در زمان بابلیان (باغ های معلق بابل) شکل گرفته است. در قرن حاضر نخستین معمار که این ایده تقریباً فراموش شده را از نو زنده کرد، «لوکوربوزیه» بود.فرقی نمی کند که ساختمان کوتاه یا بلند، مسکونی یا اداری و دارای سقفی تخت یا منحنی یا شیبدار باشد، هر ساختمانی می تواند دارای بامی سبز باشد.
بام باغ ها علاوه بر زیبایی و ایجاد محیطی دلپذیر برای زندگی و کار، به بهبود کیفیت هوا به خصوص در نواحی پرجمعیت کمک می کنند. گیاهان چه روی زمین کاشته شده باشند، چه روی دیوارها یا بام یک ساختمان، قادر هستند علاوه بر جذب گرد و غبار، تولید اکسیژن و خنک کردن شهر در ماه های گرم تابستان (به دلیل خاصیت تبخیر) به گسترش نمای سبز و فضایی طبیعی کمک کنند. بررسی ها نشان داده اند سایه اندازی روی سطوح خارجی بنا، از عایق بندی های داخلی موثرتر است. یکی از راه های سایه اندازی استفاده از گیاهان است. بام های سبز پتانسیل آن را دارند که به عنوان عایق حرارتی برای بنا عمل کنند چرا که از تبادل حرارت سقف با محیط بیرون جلوگیری می کنند.
این ویژگی می تواند با استفاده از یک لایه خاک متخلخل و انتخاب گیاهانی از گونه پهن برگ ها افزایش یابد. در حقیقت پوشش سبز روی بام از هرز رفت حرارت داخل ساختمان در فصول سرد جلوگیری کرده و مانع بازتاب گرما به همسایگی در فصول گرم می شود، همچنین با ممانعت از جذب گرما توسط سطح وسیع سقف در تابستان، انرژی کمتری برای خنک نگه داشتن فضای داخل صرف می شود.بر اساس مشاهدات انجام شده، فضا هایی که در زیر یک بام سبز واقع می شوند حداقل ۳ ، ۴ درجه سانتیگراد از بیرون خنک ترند.
در یک روز گرم تابستانی، درجه حرارت یک سقف معمولی می تواند تا ۶۰ ، ۸۰ درجه سانتیگراد افزایش یابد، اما دمای همین سقف وقتی با چمن پوشیده شده باشد، از ۲۵ درجه سانتیگراد بالاتر نخواهد رفت.یک لایه زیرسازی ۲۰سانتیمتری با پوشش چمن (حدود ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر) برابر با عایق پشم شیشه به ضخامت ۱۵ سانتیمتر کارایی دارد. آشکار است با داشتن بامی سبز در هزینه های مربوط به صرفه جویی در مصرف انرژی هم کاسته می شود. باغ بام ها به عنوان عایق صوتی هم عمل می کنند. در سطوح سخت بازتاب صدا شدیدتر است در حالی که با وجود یک سطح نرم از گیاهان در حال رویش، صدا جذب می شود. همچنین دارای اثرات سودمندی برای سازه ساختمان است و با جلوگیری از تابش مستقیم اشعه فرابنفش مانع از نوسانات شدید دمایی می شود. تخمین زده می شود بام های سبز طول عمری دو برابر بیشتر از بام های متداول دارند.از طرف دیگر و با توجه به اینکه به طور معمول دسترسی به بام محدودتر است، یک باغ روی بام، از امنیت بیشتری نسبت به یک باغ در روی زمین برخوردار است و کمتر ممکن است گیاهان کاشته شده توسط افراد بی توجه لگدمال یا چیده شوند.
امروزه در بسیاری از کشورهای جهان گروه های متخصص بسیاری برای ساخت و اجرای این گونه بام ها فعالیت می کنند و تحقیقات گسترده یی در مورد نوع پوشش گیاهی مناسب روی سقف در مناطق اقلیمی مختلف صورت می گیرد. چه خوب است که صرفاً منتظر بهره برداری از نتایج تلاش دیگران نبوده و در این زمینه به طور جدی تر به جلو گام برداریم. وقتی بدانیم بر فراز سرمان بامی سبز گسترده شده است، بدون تردید حس بهتری خواهیم داشت. شگفت انگیز است که با وجود مزایای بسیار و تنها با توهم سود اقتصادی، بسیاری موارد از جمله حسی سبز را از خود و نسل خود دریغ می کنیم. احداث شهرک های جدید در حاشیه شهر های بزرگ همچون تهران و مهم تر از آن فاقد هویت بودن این شهرک ها، نیازمند جذابیت ها و تازگی هایی است تا برای ساکنان ایجاد جذابیت کند. بهره گیری از بام های سبز با رعایت اصول شاید بتواند حداقل یکی از مسائل اجتماعی و فرهنگی شهرک های اقماری را کاهش دهد. شهرک های سرد و بی روحی که حکم خوابگاه را برای ساکنانش بازی می کند و می تواند با داشتن آسمانی سبز، شهری متفاوت باشد.

آمیتیس فلاح امیرشاهی
کارشناس ارشد معماری

منبع : روزنامه اعتماد