چشم به راه جوانان هستیم

از آن سالهایی که شاعر سرود: «می خواستم شعری برای جنگ بگویم»
زمان زیادی گذشته است. حالا جنگ تمام شده و شاعر رفته است، اما نه از یاد ما. و ما باز هم در دلتنگی های فراوانمان او را زمزمه می کنیم:
«من با دو چشم مات خودم دیدم
که کودکی زترس خطر تند می دوید
اما سری نداشت»
و فراموش نمی کنیم شاعر را و جنگ را که چون درختانی در جانمان ریشه دوانده اند. در روزهایی که هنوز هم می توان با تنفس در هوای آنها بوی "شهید" را حس کرد. با سیدضیاءالدین شفیعی در این باره گفتگو کردیم. شفیعی دبیری هفدهمین کنگره شعر دفاع مقدس را بر عهده دارد، او خود از شاعران و منتقدانی است که سالها حضور درکنگره های شعر دفاع مقدس را در کارنامه اش دارد. کتابهای «من مرگ را او خطاب می کنم»، «خیال های شهری»، «شرح خواب های گمشده»، «رؤیای هشتم»، «سکوت آزاد است»، «برگونه های ماه»، «اردیبهشت های فراوان گذشته اند» و... هم ازآثار چاپ شده او در قالب کتاب است.
شفیعی متولد سال ۱۳۴۴ در مشهد است .
▪ اگر موافق باشید با این سؤال شروع کنیم که اصولاً هدف از برگزاری کنگره های شعر دفاع مقدس چه بوده است؟
ـ هدف آغازین از راه اندازی کنگره های شعر دفاع مقدس ایجاد فضایی مناسب برای ارائه آثاری بوده است که در طول هر سال با موضوع دفاع مقدس خلق می شد و بعد از این هدف، قاعدتاً فراهم آوردن شرایطی که بتوان این آثار را حمایت کرد و در گسترش این آثار کوشید و این مجموعه کارها باعث به وجود آوردن یک فضای حرفه ای مناسب برای شعر دفاع مقدس شود. این هدف اولیه برگزارکنندگان کنگره شعر دفاع مقدس بود که در حال حاضر هم وجود دارد و دنبال می شود.
▪ شما اعتقاد دارید، به واسطه این کنگره ها باید تولید اثر شود و یا مثل آقای کاکایی که در گفتگویی گفته اند معتقدید که به جای تولید اثر باید به باز خوانی آثار بپردازیم؟
ـ شدیداً و قویاً معتقدم که خلق شعر دفاع مقدس ادامه دارد، آن هم به این دلایل: اول، فضای دفاع مقدس دامنه قابل توجهی از سرنوشت و تاریخ سرزمین ما را به خود اختصاص داده است. دوم، دامنه این دفاع تاثیرات قابل توجهی بر اجتماع و زندگی ما گذاشته است. آثار و باقیاتی که از زمان جنگ اعم از خانواده شهدا و رزمندگانی که هنوز در قید حیاتند و با مسائل و مشکلاتی دست و پنجه نرم می کنند کم نیست و بنابر این لزوم شعر گفتن درباره دفاع مقدس هنوز وجود دارد و نمی توان آن را تمام شده دانست.اگر جنگ تمام شده است اتفاقات پیرامون جنگ هنوز وجود دارد و ما هم آنها را می بینیم و هر کدام از این دیدنها می تواند بهانه خلق شعر باشد. اما در این میان نباید یک نکته را فراموش کرد و آن هم این مساله است که اصرار و تکیه بیش از حد برتکرار مضامین و نگاه ها و فضا هایی که در طول دو دهه گذشته بر شعردفاع مقدس ما حاکم بوده و شعرها از آن منظر سروده شده بی مورد است. باید این فضاها و نگاه ها را وسعت داد و به نگاه نسل امروز و زاویه دید آنها درباره شعر دفاع مقدس فرصت داد تا ابراز وجود کنند و شعر های آنها را شنید. می دانیم که شاعران نسل جوان برادران نسل گذشته شعر دفاع مقدس هستند و دیروز و امروز شعر ما را ساخته و می سازند و نباید فراموش کرد که نگاه و فضای حاکم بر شعر این برادران با آنچه از آن به نام شعر گذشته دفاع مقدس یاد می کنیم، تفاوتهایی دارند و البته شنیدنی و خواندنی است و بسیاری از این اشعار هم به همان اندازه آثار پیشین تاثیر گذار و ارزشمند است.
▪ آقای کاکایی درآن گفتگو جمله ای دیگر هم دارند که عین آن را می خوانم و دوست دارم نظر شما را هم بدانم. می گویند «من اکیداً با حرکت های سازماندهی شده برای تولید شعر مقاومت مخالفم.» آیا کنگره همین کار را به نحوی انجام نمی دهد؟
ـ البته همان طور که گفتید، این ها دیدگاه ها و نقل قول های دوست ارجمند و با تجربه ام آقای کاکایی است نه من، اگر چیزی را جایی گفتم و یا نظری دادم، حاضرم درباره آن حرف بزنم.
▪ برای من این اظهارنظر کنجکاوی ایجاد کرد، چون آقای کاکایی خودشان دبیر این کنگره ها بودند و سالهای سال در این گونه حرکتها حضوری پررنگ و جدی داشتند و ازطرفی شما هم وضعیتی مشابه این را داشته اید و به همین دلیل دوست دارم اگر ممکن است نظر شما را هم بشنوم.
ـ من کنگره های شعر را حرکتی سازمان دهی شده برای تولید شعر نمی دانم که اگر کنگره شعر دفاع مقدس از چنین قدرتی برخوردار بود، خیلی خوب بود، اما می دانیم از چنین ابزار و قدرتی بهره مند نبوده است. کنگره های شعر، تالارهایی هستند برای نمایش آثار خلق شده، ولی جریان یا ابزار و یا قدرتی برای خلق شعر نیست.
▪ این کنگره ها به شکل غیرمستقیم هم جریان ساز خلق شعر دفاع مقدس نبوده اند؟
ـ چرا به این صورت بوده است، اما اینکه خود بتواند به خلق آثار دفاع مقدس بپردازد خیر. فکر کنید مثلا کنگره شعر دفاع مقدس بخواهد از امسال جریانی را راه بیندازد؛ به نظر من این امکان وجود ندارد، کما اینکه ما در حال حاضر هم می بینیم که در شعر جوان، فضاهایی وجود دارد که آن فضاها شاید موافق طبع برگزارکنندگان کنگره های شعر دفاع مقدس نباشد، اما وجود دارند. ما می دانیم که باید این فضاها را هم داشته باشیم. البته این موضوع نشان از این دارد که کنگره این حرکت ها را جهت دهی نکرده است.
▪ اما باز هم می شود گفت یک دلیل برای تولید شعر دفاع مقدس بوده است، اگر نگوییم همه دلایل؟
ـ همان طور که از یک سو دلیلی برای بعضی ها بوده است که شعر با موضوع دفاع مقدس بگویند و سرودن دراین نوع را جدی بگیرند از سوی دیگر دلیلی هم بوده است برای گروه بیشتری در جهت تولید نکردن یا مغایر این فضا تولید کردن! یعنی اگر واقع بینانه نگاه بکنیم می بینیم این هر دو حرکت وجود دارد و به حیات خود ادامه می دهد، اما من اتفاقا معتقدم چیزی که درکنگره ها مورد غفلت قرار گرفته بهره بردن از همان فضاهایی است که فضاهای طبق معمول و طبق عرف دو دهه گذشته شعردفاع مقدس نبوده است. اما هم مضامین، متاثر از فضای دفاع مقدس بوده است و هم شاعران این آثار برادران دیروز و پریروز شعر دفاع مقدس بوده اند، البته با زبان، نگاه و منظری متفاوت. و می دانیم زبان و بیان این گونه شعر در چهار پنج سال اخیر بسیار بسیار زیاد شده است، گرچه کنگره تاکنون کمتر فرصت و امکان پذیرش نگاه آنها را داشته است.
▪ چرا؟ مشکل را کجا می دانید و اگر این اتفاق رخ ندهد، ممکن است چه صدماتی متوجه کنگره های شعر دفاع مقدس و شعردفاع مقدس ما باشد؟
ـ عادت به شنیدن و اهمیت دادن به نگاه ها و زبانها و بیان های سنتی باعت بروز چنین خلایی شده است. شاید هم عدم شناخت، شاید هم توهم بی تعهدی در آثار اخیر.
▪ بعد از شانزده دوره برگزاری کنگره شعر دفاع مقدس چه نکته یا نکاتی را می بینید که در این کنگره ها مورد غفلت قرار گرفته است؟
ـ من امسال دو ماجرا را در برگزاری کنگره پی گیری می کنم و امیدوارم برکاتی از رهگذر این توجه به کنگره برسد. اول به شکل جدی به دنبال این هستیم که شعر شاعران نسل سوم و چهارم در کنگره حضوری جدی داشته باشد و در داوریها هم به خوبی دیده شوند، چون احساس می شود در دوره های قبل اگر این آثار داوری می شد، نگاه داوران و فضای حاکم برداوری طوری بود که آثاراین عزیزان به مرحله نهایی نمی رسید. امسال سعی می کنیم که آثار این جوانها دیده شود و اگر ظرفیتهای لازم را دارا بود، به مراحل نهایی هم راه پیدا کنند و این امکان به وجود بیاید که شعر دفاع مقدس، برادران جدید خود را بشناسد و با آنها ارتباط برقرار کند. این یکی از اتفاقات مهم خواهد بود که به آن توجه می شود این موضوع در تمام برنامه های کنگره مورد توجه قرار خواهد گرفت. از تشکیل هیات داوران و انتخاب چهره های متفاوت نسبت به همه سالهای گذشته تا به وجود آوردن همین فضا و رویه در جشنواره های استانی که خاستگاه و سرچشمه های اصلی کنگره هستند.
نکته دیگراین است که در سالهای دفاع مقدس به واسطه حضور ملموس جنگ و لوازم آن در زندگی و آثار شاعران، محتوای حماسی در کلیت شعر جنگ، فراوانی بیشتری داشت و به همین دلیل هم آقایان شاعر امکان حضور بیشتر و ارائه اثر در کنگره را داشتند و داوران و سیاستگذاران کنگره هم آقایان بودند. درطول سالهای اخیر به واسطه فاصله گرفتن از سالهای دفاع مقدس، دور شدن از آن فضای حماسی، نوستالژیک شدن فضای دفاع مقدس و رسیدن به یک فضای عاطفی در شعر، حضور خانمها در شعر دفاع مقدس بیشتر شده است و آثار بیشتری از این عزیزان را در کنگره ها می بینیم. بنابراین امسال فضایی فراهم می شود که این شاعران، هم نمایندگان خوبی در بخش داوری آثار داشته باشند که شامل ۳۰ درصد داوران می شود و برگزیدگانی ازاین عزیزان هم خواهیم داشت.
▪ آقای شفیعی، چه فکری برای حضورجدی تر ادبیات کودک در کنگره امسال شده است؟ چون معمولا حضور این ادبیات درکنگره تاکنون به دعوت از یکی دو شاعر سرشناس کودک دراین کنگره ها خلاصه می شد؟
ـ شعر کودک دفاع مقدس مقوله ای است که باید به آن توجه شود و در این امر هم شکی نیست، اما من به شخصه معتقدم که اگر بخواهیم به تفکیک مخاطبان شعر به این هنر بپردازیم، مسیر درستی را انتخاب نکرده ایم، همان طورکه کودکان ونوجوانان گروهی از مخاطبان شعر هستند، چه بسا که گروه های دیگری هم در میان مخاطبان هستند که جمعیت بیشتری را شامل می شوند و باید آنها را هم جدی گرفت. بنابراین معتقدم شعر کودک ونوجوان باید رقابت بکند و خودش را بالا بکشد. ما هیچ اثری را بدون داوری نمی گذاریم اگر اثری به دبیرخانه کنگره برسد، حتما توسط متخصص همان نوع شعر بررسی می شود. اما اینکه از آغاز بخواهیم یک فضای جداگانه ای را برای شعر کودک دفاع مقدس درنظر بگیریم، این به نظر من درست نیست.
▪ بگذارید سؤال بعد را این طور مطرح کنم که به نظر شما مردم ما چه قدر شعر دفاع مقدس را می خوانند؟
ـ ببینید یکی دیگر از دردهایی که درباره شعر دفاع مقدس وجود دارد، این است که ما در کنگره های پیشین گاهی سرگرم به شکل برگزاری کنگره شده ایم و این باعث شده ما از هدف کنگره دور بشویم. در دوره های آغازین کنگره شعر دفاع مقدس، کنگره ها در میان مردم برگزار می شد، اما گاهی مسائلی مثل ظرفیت سالن و امکانات و لوازم دیگر باعث شده کنگره در جایی برگزارشود که مردم و مخاطبان مثلا به علت بعد مسافت و یا به هر دلیل دیگر، نتوانند ازکنگره بهره مند شوند و این باعث ایجاد فاصله بین شعر دفاع مقدس و مخاطبانش شده است. امسال با فکرهایی که شده است سعی کرده ایم این مشکل رفع شود. چند روز پیش سفری به بندر عباس داشتم که امسال کنگره در آنجا برگزار می شود و سعی ما بر آن بوده است که کنگره در میان مردم و درکنار مردم برگزار شود.
▪ در بخش کتاب و چاپ آثار کنگره و برای اینکه خواننده این آثار تنها شاعران نباشند و مردم هم این آثار را بخوانند چه تدبیری شده است؟
ـ برای رسیدن به این مهم می توان مسیر های مختلفی را طی کرد، از جمله کم حجم کردن کتابها که باعث بالا بردن قدرت خرید مردم شود. دادن کتابها به پخش هایی که دامنه پخش وسیعی دارند و... از دیگر کارهایی است که می توان انجام داد تا آثار چاپ شده به دست عامه مردم هم برسد، ولی شما می دانید که از دو سال پیش وجوه اجرایی و وجوه علمی کنگره از یکدیگر جدا شده است. من وجوهی که مربوط به قسمت علمی کنگره است را پی گیری می کنم، حال آنکه سیاستگذاری در بخش کتاب بیشتر در مدیریت اجرایی دنبال می شود. البته وجوه اجرایی هم با هماهنگی بنده دنبال می شود. درشورای سیاستگذاری درمورد این موارد هم دغدغه هایم راگفته ام.
▪ شما در گفتگویی فرموده اید آرامش و وفاق مهمترین اهداف هفدهمین کنگره دفاع مقدس است در این باره توضیحی دارید؟
ـ فکر می کنم در دوره های گذشته که این کنگره برگزار می شد، بعضی از موضع گیریهای رسانه ای و برخی از سیاستهای رسانه ای سبب شده است که حتی برخی از حرفهای حق درباره کنگره شنیده نشود. اعتقاد دارم کنگره شعر دفاع مقدس میراث ایام دفاع مقدس است. تابلو آن هم تابلوی شعر دفاع مقدس است و می دانیم در زمان جنگ دستاورد های مهم و پر اهمیت درسایه وفاق اتفاق افتاد نه درسایه هیاهو. در کنگره نواقص فراوانی وجود دارد. احتمالا بعضی از اهداف دچار کج تابی هایی شده است، اما این ها را نمی شود با هیاهو حل کرد، بلکه باید با وفاق و همدلی حل کرد؛ با طرح سؤالاتی از همین جنس سؤالات امروز شما. از همین مسیرها باید کار را به سرانجام رساند در غیر این صورت این تابلو و این چراغ دچار فتور و فترت خواهد شد. باید دور همدیگر جمع شویم و بضاعتهای فراوانی را که دوستان شاعر دارند به خدمت بگیریم و برادران شعر دفاع مقدس را به کمک این شعر فرا بخوانیم.
▪ سؤالات من تمام شده است، اگر حرف خاصی مانده که گفتن آن لازم است بفرمایید.
ـ کنگره هفدهم کنگره ای است برای شنیدن شعر هایی از نسل امروز؛ متعهد به اهداف دفاع مقدس اگر چه با نگاه و زبان و دیدگاه متفاوت. ما باید صدای برادران پرشور و جوان شعر دفاع مقدس را بشنویم- چون نابرادران تریبونهای فراوانی برای فریاد زدن دارند- این تریبونها و آنها به هم کمک می کنند نواقص شعر دفاع مقدس در مسیر برادری با دفاع مقدس برطرف شود نه در مسیر نابرادریها و هیاهوها.

عباسعلی سپاهی یونسی

منبع : روزنامه قدس