چند خطای کوچک

ترجمه جدید جلد اول «سرمایه» به قلم کارل مارکس در دسترس علاقه‌مندان قرارگرفته است؛ خسته نباشید و تبریک به مترجم (جناب آقای حسن مرتضوی) و نشر آگه. ترجمه با اقبال علاقه‌مندان، خریداران و «سرمایه»‌شناسان روبه‌رو شده است. از این انتظار طبیعی که بگذریم، گذشته از استقبالی که از جانب برخی روشنفکران از این برگردان به عمل آمده، تاکنون یک بررسی، مقابله یا نقدی که فراتر از اظهار تایید و بیان امتنان فراتر رفته باشد، در نشریه‌ها دیده نشده است؛ امری که ظاهرا نشان رضامندی یا تلقی بی‌کم و کاست از ترجمه یا بدیهی انگاشتن این اثر به فارسی است. ازآنجا که تجربه و سنت در مورد این‌گونه کارهای بزرگ بنایش بر آن است، که ترجمه ضمن آنکه نسبت به سلف (ترجمه ایرج اسکندری) خود گامی اصلاحی (یا تصحیحی) به پیش است، طبیعی است که به نوبه خود لزوما به معنای آخرین سخنی نیست که در ترجمه «سرمایه» می‌تواند گفته شده باشد.
و با باور به اینکه هر مقابله و سنجش جزئی نیز در این رهگذر ممکن مفید ثمر باشد، و کار انجام گرفته را از تابوی سکوت مصلحت‌آمیز برهاند، ملاحظات زیرحاصل مقابله دو جزء (۱و۲) فصل اول ـ روی هم ۱۳ صفحه ـ جلد اول «سرمایه» (‌Karl marx, Das Kapial ,Kritik der politischen Oekonomie, Erster Band,Dietz Verlag Berlin,۱۹۵۹- صص۵۱-۳۹) با ترجمه کنونی (کارل مارکس، سرمایه، نقدی براقتصاد سیاسی، ترجمه حسن مرتضوی، جلدیکم) است، که به محضر خوانندگان و علاقه‌مندان این اثر تقدیم می‌شود، که در نهایت در باب صحت و سقم آن خود آنان داوری خواهند کرد، اضافه کند که اختلاف‌های ترجمانی از لحاظ کیفیت و اهمیت معنایی دسته‌بندی نشده است؛ بیشتر همچنان که ضمن حرکت از ص ۳۹ تا ص۵۱ به چشم این خواننده (م. عبادیان) خورده است، یادداشت و به کوتاهی بحث شده است. تاکید شود که این ملاحظات و ذکر تفاوت‌های بین اصل و ترجمه موجب انحراف کیفی از متن نشده است، بلکه رفع‌شان بیشتر به دقت و ظرافت ترجمه خواهد افزود (در این مقابله نخست کلمه عبارت مورد مکث ذکر می‌شود؛ سپس جمله عبارتی که مورد اصلاحی در متن اصل و ترجمه به کار رفته ذکر می‌شوند. در نقل، اول شماره صفحه و سپس شماره سطر یا پاراگراف پس از خط مورب آورده شده است). : zunaechst ص ۳۹/ سطر ۱۱ (بیشتر به معنی، در وهله نخست، تا، پیش ازهمه، ص۶۵/ سطر۷؛ «پیش از همه» القای تقدم مکانی می‌کند؛ حاصل اینکه: کالا، در وهله نخست، شیئی است خارجی،...
«مسئله در اینجا آن نیز نیست که چگونه شیء نیاز انسان را بر می‌آورد» ۳۹/۱۵؛ «چگونگی برآورده شدن نیازهای انسانی هم در اینجا بی‌اهمیت است»۶۵/۹ ؛
«از این‌رو یافتن مقیاس‌های اجتماعی» ص۳۹/۴۰؛ «ابداع مقیاس‌های اجتماعی...» ۶۵/۳سطر به آخر صفحه؛ «[این سودمندی] مشروط به خواص پیکر کالاست، بدون این پیکر وجود ندارد». ۴۰/۷؛ «این سودمندی ناشی از خواص پیکر کالاست...» ص ۶۶/۳.
Gut (جنس و حتی نزدیک به کالاست «لذا یک ارزش مصرف یا جنس است»۴۰/۹؛ «ارزش مصرفی یا شیء مفید به شمار می‌آید» ۶۶/۴.
«این معادله چه می‌گوید؟»۴۱/۱۹؛ «معنای این تساوی چیست؟»؛ ۶۷/۱۰؛
«بنابراین هردو با مورد سوم برابرند، درخود و برای خود، نه این نه آن دیگری است» ۴۱/۱۹؛ «آنها هردو با چیزسومی نیز برابرند، که در خود و برای خود چیز دیگری است.» ۶۷/۱۳؛
«یک مثال ساده هندسی می‌تواند این را مجسم کند»، ۴۱/۲۴؛ «یک مثال از هندسه مقدماتی مطلب را روشن می‌کند»۶۷/۱۳؛ « از پیکر (فیگور) مرئیش» ۴۱/۲۸؛ «با شکل ظاهری‌اش»۶۷/۱۷؛
Eigenschaft (خاصیت، تعین): «یک خاصیت تولیدات کار» ۴۲/۱۱؛ «یک ویژگی باقی می‌ماند و آن این است که جملگی محصول کار هستند» ص۶۸/ سطر۵-۴، جملگی درمتن آلمانی نیست؛
۶۸/ اول پاراگراف ۴(ترجمه): به معنای اخص کلمه زیادی است؛ حال چگونه کمیت(مقدار) ارزش‌ها آن را بسنجیم؟» ۴۳/۱۱؛ «پس چگونه مقدار این ارزش سنجیده می‌شود؟» ۶۸/ سطر۴ از پایین صفحه؛ «نیروهای کار فردی» ۴۳/۲۵؛ «از بسیار نیروی کارمنفرد» ۶۹/۶ ؛ in der Tat (درعمل)۴۳/ سطر ۴ از پایین ص. ؛ «در حقیقت» ۶۹/۱۴؛ نیز در۷۰/ سطر ۲ (ترجمه) زیادی است.
ueberhaupt (به طورکلی): «آنها به‌طور کلی نمی‌توانستند به عنوان کالا دربرابر یکدیگر قرار گیرند» ۴۶/۲۲؛ «مطلقا نمی‌توانستند به عنوان کالا در برابر هم قرار گیرند.» ۷۱/ سطر آخر صفحه؛
Charakter (خصلت؛ کاراکتر نوعی خصیصه است، جمع بسته می‌شود؛ سرشت- بیشتر معطوف به ذات امر یا شخص است. خصلت مبادله، ذاتی یک محصول نیست، زاییده شرایط اجتماعی-تاریخی است. ارزش مصرف درطبیعت/ سرشت محصول کار اجتماعی است. مبادله نیز نوعی مصرف غیر مستقیم را وساطت می‌کند، در نهایت به نوعی مصرف می‌انجامد.» (کاراکتر، به کرات در جای جای متن همین چند صفحه به چشم می‌خورد).
darstellen (مجسم کردن، تجسم است)؛ بازنمایی ترجمه دقیق این واژه نیست، یکی از مترادف‌های تکمیلی آن است؛(این واژه نیز به دفعات درهمین صفحات آمده است. ) براین حساب:
● خصلت دوگانی کار متجسم /متبلور در کالاها
کالا در وهله اول همچون یک پدیده دوگانی – ارزش مصرف و مبادله - بر ما نمود. بعدا دیده شد که کار نیز به میزانی که در ارزش بیان می‌شود، دیگر همان خصوصیت‌هایی را ندارد که به عنوان فراورنده ارزش‌های مصرف از آن برخوردار بود. این خصلت دوگانی نهفته در کار را برای نخستین‌بار من انتقادی اثبات کرده‌ام. از آنجا که این نکته (نقطه) محوری در فهم اقتصاد سیاسی است، لازم است در این مناسبت دقیق‌تر توضیح شود.
Entwicklung (توسعه، تطور- همخوان با معنی development در زبان انگلیسی؛ مبین رشد و پیشرفت امر است. در متن مراد از آن نه کمال‌یابی یا پرورش یافتن است)g Sie ist Verausgabung einfacher Arbeitskraft…,ohne besodere Entwicklun {کار} صرف کردن نیروی کار ساده است...، بدون توسعه خاص ‌۴۹/۹؛ «کار انسان عبارت است از صرف کردن نیروی کار ساده،... بدون آنکه آنکه پرورش خاصی یافته باشد» ( ص. ۷۴/۶-۷ ترجمه)؛ Reduktion (فروکاهی، تعدیل، تحویل)Der Vereinfachung halber gilt und im Folgenden jede Art Arbeitskraft, unmittelbar fuer einfache Arbeitskraft ,wodurch nur die Muehe der Reduktion erspart wird. ) به خاطر ساده کردن امر، قرار ما براین است که از این پس هرنوع نیروی کار را بی‌واسطه نیروی کار ساده تلقی کنیم تا بدین وسیله فقط از زحمت فروکاهی در امان بمانیم (ص۴۹/ پایان پاراگراف)؛ «برای ساده کردن مطلب، از این پس هر نوع نیروی کار را مستقیما نیروی کار ساده تلقی خواهیم کرد ؛ تا از این طریق خود را از دردسر تبدیل نسبت‌ها خلاص کنیم. » ص ۷۴/ پایان پاراگراف اول ترجمه؛ - Dort handelt es sich um das Wie und Was der Arbeit, hier um ihr Wieviel,ihre Zeit آنجا بحث بر محور چگونه و چه کار، دراینجا برمحور چقدر، دوام زمانی آن است»، ۵۰/۲۰؛ »در مورد ارزش مصرفی، بحث برسر «چگونه»، و «کدام» کاراست؛ در مورد ارزش، «چقدر» و «چه مدت» مطرح است، ۷۵/۱۳-۱۴ («و» در ترجمه تغییر معنی بار می‌آورد)؛ ۵۱-۵۰ gegensaetzliche(به معنی متضاد است، متناقض نیست: یعنی کارکرد مصرف، کارکرد مبادله را نقض نمی‌کند، بلکه خصلت دوگانی کالای واحد است): Diese gegensaetzliche Bewwegung entspringt aus dem zwieschlaechtige Charakter der Arbeit(«این حرکت متضاد ناشی از خصلت دوگانی کار است»} ۵۰/۵۱؛ «این حرکت متناقض ناشی از سرشت دوگانه کار است»، ۷۵/۲۸.

محمود عبادیان
عنوان این نوشته به انتخاب روزنامه است.
سرمایه: نقدی بر اقتصاد سیاسی (جلد اول)
کارل مارکس
ترجمه: حسن مرتضوی
نشر آگه
۱۳۸۷
شمارگان: ۲۲۰۰ نسخه

منبع : روزنامه کارگزاران