سرطان روده بزرگ، خاموش و مرگبار

سرطان روده بزرگ به‌ عنوان یک بیماری شایع و در عین حال قابل پیشگیری، همواره توجه مراکز سلامت و بهداشتی سراسر دنیا را به‌ خود جلب کرده‌است.
این سرطان دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان‌ها را به‌ خود اختصاص داده است. اکثر موارد، سرطان روده در کشورهای غربی تحت عنوان سرطان روده‌ای منفرد و بعد از ۵۰ سالگی بروز می ‌کند.
در سال‌های اخیر در کشور ما آمارهای به دست آمده از سرطان روده نشان می ‌دهد که حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد موارد این سرطان در سنین پایین‌تر از ۵۰ سال بوده و سابقه خانوادگی از نظر وجود سرطان‌های غیر روده‌ای و همچنین روده‌ای در بین افراد مبتلا بیشتر است و این خود مؤید وجود الگوی اپیدمیولوژی متفاوت با کشورهای غربی می باشد.
توجه ویژه کشورهای غربی به امر بیماریابی و پیشگیری از سرطان روده، باعث کاهش چشمگیر میزان مرگ و میر بر اثر سرطان روده در این کشورها شده است. از هر ۱۸ نفر یک نفر به سرطان روده مبتلا شده و نیمی از افراد مبتلا در نتیجه بیماری از بین می ‌روند.
طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۸۷۵ هزار مورد جدید به بیماران اضافه می‌ شود.
این سرطان، مقام چهارم را در بین انواع سرطان ها و مقام دوم را در بین سرطان‌های دستگاه گوارش (بعد از معده) دارد. این سرطان در زنان در رتبه سوم و در مردان در رتبه پنجم قرار گرفته است. آمارها نشان می ‌دهد، شیوع بیماری در کشور ما رو به افزایش است و به‌ عنوان یکی از مهم ترین سرطان‌ها در هر دو جنس مطرح می باشد.
● انواع سرطان های روده
سرطان روده بزرگ را می ‌توان به سه نوع تقسیم کرد:
▪ نوع منفرد (Sporadic):
که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد سرطان روده را تشکیل می‌ دهد. در این نوع سرطان، سابقه مشخصی در بستگان بیمار از نظر ابتلا به سرطان روده و یا سایر سرطان‌های مرتبط وجود ندارد و فرد به ‌صورت اسپورادیک (موارد تک گیر) به بیماری دچار می شود. این فرم اغلب در افراد بالای سن۵۰ سال مشاهده می‌ شود.
در این نوع سرطان، سن و عوامل محیطی نقش مهم تری نسبت به عوامل ژنتیکی ایفا می‌ کنند. غربالگری برای این نوع سرطان از سن ۵۰ سالگی در تمامی افراد شروع می ‌شود که این غربالگری نقش عمده‌ای در شناسایی بیماران در مراحل اولیه بیماری و کاهش میزان مرگ و میر آن داشته است.
▪ نوع ارثی :
حدود ۵ تا ۱۰درصد از سرطان‌ها را تشکیل می ‌دهد که در این فرم ژن فرد، نقش بسیار مهمی در ابتلای وی به بیماری ایفا می ‌کند. شایع‌ترین سندرم ارثی شناخته شده سندرم لینچ ((Lynch syndrome است که دو نوع آن وجود دارد:
ـ سندرم لینچ یک :
معمولاً در فامیل فرد بیمار، سرطان روده شایع است.
ـ سندرم لینچ دو :
علاوه بر سرطان روده، تومور تیروئید، رحم، تخمدان و سینه در افراد فامیل شایع است که تا ۸۰ درصد این افراد به سرطان دچار می ‌شوند.
▪ نوع خانوادگی:
امروزه مشخص شده که سرطان روده در بعضی خانواده‌ها بیش از حد طبیعی مشاهده می‌ شود. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژی، میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل درجه یک بیمار، به ۶/۱ تا ۸ برابر افزایش می ‌یابد. در حال حاضر اخذ شرح حال و تاریخچه فامیلی از اقدامات بسیار مؤثر برای تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل است. این نوع از سرطان‌ها در حدود ۱۰ تا۲۰ درصد کل موارد سرطان روده را شامل می‌ شود.
● علائم بالینی و میزان بقا
اکثر تومورهای روده تا مراحل پیشرفته بدون علامت هستند و حتی علائم دیررس آن برای این بیماری اختصاصی نیست و ممکن است در سایر بیماری‌های روده نیز مشاهده شوند. اغلب بیماران مبتلا به سرطان با علائم خونریزی و درد شکم و تغییر در اجابت مزاج مراجعه می ‌کنند. از آنجا که علائم بر اساس محل تومور تفاوت دارد، باید به این نکته توجه شود که اغلب تومورهای قسمت چپ با درد، خونریزی، اسهال، دل پیچه و نفخ همراه هستند، در حالی که تومورهای قسمت راست روده، اغلب بی‌سر و صداتر و با ضعف، بی‌حالی، کم خونی و لاغری تظاهر پیدا می ‌کنند.
میزان بقای عمر بیماران شدیداً به مرحله پیشرفت بیماری بستگی دارد. متأسفانه ۴۵ درصد بیماران در زمان تشخیص، در مرحله ۳ یا ۴ بیماری هستند که شانس زنده ماندن ۵ ساله این افراد زیر ۵۰ درصد است، حال آنکه اگر بیماری در مرحله یک تشخیص داده شود، احتمال نجات فرد تا ۹۵ درصد بالا می‌ رود. این امر اهمیت تشخیص زودرس بیماری را بیش از پیش روشن می کند.
علاوه بر مرحله بیماری، محل قرار گرفتن تومور نیز در میزان بقای بیمار تأثیرگذار است. تومور انتهای روده بدترین پیش آگهی را دارد حال آنکه معمولاً پیش آگهی موارد درگیری ناحیه روده عرضی بهتر است. وجود مایع شکمی نیز اغلب با پیش آگهی پایین همراه است.
در سال‌های اخیر، پس از چندین دهه سیر صعودی این بیماری در کشورهای غربی، اکنون به ‌تدریج شیوع و مرگ و میر آن رو به کاهش گذاشته است و مهم ترین دلیل آن غربالگری با استفاده از تست‌های ژنتیک و برداشتن پولیپ‌ها، تشخیص زودرس و دقیق‌تر و درمان‌های مؤثرتر بوده است.
بدین ترتیب اهمیت غربالگری و تست های ژنتیک در پیشگیری و تشخیص زودرس بیماری و در نهایت افزایش طول عمر بیماران مشخص می ‌شود.

نویسنده: دکتر سید رضا فاطمی- فوق تخصص گوارش و کبد
رضا ساعی شاهی