تعاملی که با اوباما دشوارتر می شود

در شرایطی که رقابت های انتخاباتی میان نامزدهای دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در ایالات متحده امریکا بالا می گیرد، راه بردن به نوع نگاه و سیاست این دو حزب در مورد رفتار با جمهوری اسلامی ایران، برای امنیت و منافع ملی کشور ما واجد اهمیت است. بی تردید میان دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در امریکا، در مسائل سیاسی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی و بین المللی اختلاف نظر وجود دارد. خاستگاه این اختلافات تا حدی به فلسفه سیاسی و نوع نگرش این دو حزب به مقوله های قدرت، منافع، حقوق شهروندان و اخلاق سیاسی بازمی گردد اما به ویژه در ارتباط با سیاست های رسمی امریکا در خصوص امنیت و منافع ملی ایالات متحده، اختلاف بنیادین میان این دو حزب به چشم نمی خورد، اختلاف نظر نه در استراتژی، بلکه در روش ها و تاکتیک ها است. کارکردهای حزب جمهوریخواه، در گذشته و حال، با صراحت بیشتری همراه بوده و در رابطه با مسائل اجتماعی و فرهنگی، راه و رسمی محافظه کارانه داشته است. در مقابل، حزب دموکرات از سیاست ها و مواضعی پیچیده تر و سنجیده تر برخوردار است و همواره به حقوق بشر، دموکراسی و آزادی در سیاست های ملی و بین المللی تاکید گذاشته است.
در مورد روابط امریکا و ایران، بر پایه مرور تحولات جاری در ایالات متحده، می توان دریافت مواضع دو حزب جمهوریخواه و دموکرات از یک استراتژی مشترک به ویژه در برابر موضوع هسته یی ایران حکایت می کند. به تازگی اعضای بلندپایه دو حزب دموکرات و جمهوریخواه ائتلافی با نام «اتحاد علیه ایران هسته یی» در چارچوب تشکیل مرکز «سیاستگذاری های دوحزبی» به وجود آورده اند. راهکار این ائتلاف، اعمال فشار افکار عمومی و بین المللی بر جمهوری اسلامی در رابطه با پروژه هسته یی ایران است. این مرکز با اذعان به ناکامی سیاست کنونی امریکا در خصوص ایران خواستار به کارگیری ابزارهای جدید دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی در برابر جمهوری اسلامی شده است. روش پیشنهادی مرکز یادشده به رئیس جمهور آینده امریکا گفت وگو با تهران همراه با افزایش تحریم های اقتصادی بیشتر علیه ایران و همگام با کشورهای اروپایی است.
به نظر می رسد رخدادهای گرجستان و نزدیک شدن مرزهای پیمان ناتو به روسیه و سپر موشکی ایالات متحده در اروپا، گرچه به رقابت همراه با کشمکش سیاسی میان فدراسیون روسیه و امریکا انجامیده اما نظم و آرایش موجود میان این دو کشور را برهم نخواهد زد؛ حداکثر، میدانی بر ای مانورهای سیاسی میان روسیه و امریکا و بهره برداری های متقابل ایجاد می کند. از سوی دیگر بالا رفتن ضریب امنیتی در عراق، خروج تدریجی نیروهای امریکایی از این کشور و روند رو به توافق میان دولتمردان بیشتر به ایران، در صورت عدم توافق مرضی الطرفین میان غرب و جمهوری اسلامی، بازتر خواهد کرد.
در صورتی که اوباما در امریکا به پیروزی برسد و حزب دموکرات برنده انتخابات شود، نوع گفت وگو و تعامل میان ایالات متحده و جمهوری اسلامی دشوارتر خواهد شد؛ زیرا رفتار پیچیده دیپلماسی امریکا در قبال ایران بار سنگینی بر دوش سیاست خارجی ایران خواهد نهاد، به ویژه که مولفه های دموکراسی، حقوق بشر و آزادی ها- که از بن مایه های سیاست دموکرات ها است- بر دشواری ها خواهد افزود.
سیاست جمهوری اسلامی در برابر امریکا با در نظر گرفتن برنامه هسته یی و مواضع کشورهای ۱«۵، آژانس بین المللی انرژی هسته یی و شورای امنیت در قبال آن، مقوله یی بغرنج است که نرمش های بی منطق و تندروی های بی حساب می تواند به یک اندازه برای پیشبرد آن زیان آور باشد. به نظر صاحب این قلم، نوع رابطه و تعامل میان ایران و امریکا، به گونه یی که با پایین آوردن تنش ها و کشمکش ها به ارتقای امنیت ملی و منافع ملی ایران بینجامد، به عوامل گوناگون بستگی دارد. از جمله این عوامل، بازنگری در ادبیات و گفتمان کنونی جمهوری اسلامی از نوع به اصطلاح «انقلابی و تهاجمی» به ادبیات گفتمان واقع بینانه، عینی، علمی و خردگرایانه است؛ گفتمانی که ظرفیت های مفاهمه و درک متقابل را بر مدار استقلال، احترام متقابل و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر به طرفین ارزانی دارد. در مسیر چنین گفتمانی است که می توان از امنیت و منافع ملی مردم ایران دفاع کرد؛ وگرنه دنبال کردن سیاست های متناقض، نسنجیده، تنش آفرین، بهانه ساز و غیرقابل دفاع، به عقب نشینی ها و عامل مهم دیگر، بازسازی گفت وگو و تعامل فعال میان جمهوری اسلامی و کشورهای همسایه به ویژه حوزه خلیج فارس است. در گام بعدی باید روابط ایران و اروپا به دوران پیش از سال ۱۳۸۴ بازگردد، به این معنی که روابط اعتمادآفرین، فعال و تفاهم آمیز و به نسبت گرم آن دوران تجدید شود. از سوی دیگر آرایش جدید سیاسی دیپلماتیک روسیه در برابر امریکا که چیزی جز دفاع روسیه از منافع ملی خویش در برابر زیاده خواهی های ایالات متحده نیست، نباید این توهم را در ایران پدید آورد که از این پس روسیه در کنار ایران خواهد ایستاد و در عمل (نه در حرف) در مجامع بین المللی به ویژه در شورای امنیت، جانب جمهوری اسلامی را خواهد گرفت.
مجموعه بازنگری ها و بازسازی های یادشده، می تواند ایران را در جایگاهی قوی تر و قابل دفاع تر در پیگیری امنیت و منافع ملی خویش قرار دهد، از حجم فشارها و محدودیت ها بکاهد و روند روابط تهران- واشنگتن را به سوی تعادل و بهبود تدریجی سوق دهد.
از یاد نباید برد که پشتوانه اصلی استقلال و سازنده و فعال یک کشور در عرصه مناسبات جهانی، میزان قدرت آن کشور است. این قدرت مولفه های سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی را دربرمی گیرد. کشوری می تواند در جهان امروز از استقلال و منافع خویش دفاع کند و بر سطوح امنیت و منافع ملی خویش بیفزاید که در اداره درون خانه و کاشانه خود موفق باشد.
جمهوری اسلامی ایران هنگامی می تواند خطرها، فشارها و تحریم های موجود را از خود دور سازد که بتواند در بعد داخلی، شاخص های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مثبت و رضایت بخشی در کارنامه خویش ثبت کند؛ شاخص هایی که نشان دهد ایران رو به توسعه همه جانبه، متوازن و پایدار گام برمی دارد. توفیق در چنین راهی نیازمند بسط و ارتقای آزادی، دموکراسی، حقوق بشر، تساهل و مدارا و تکثرگرایی در ایران امروز است. در یک کلام، توفیق در اداره کشور به گونه یی که به توسعه و پیشرفت مداوم دست یابد که برآیند آن رضایت و اعتماد مردم و وحدت ملی است، نمایانگر سطح قدرت آن کشور در بعد داخلی و ملی است. کشورها در جهان امروز فقط با تکیه بر سطح قدرت به دست آورده می تواند در عرصه مناسبات جهانی بازیگری کنند. در ارتباط با روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای مختلف به ویژه جهان توسعه یافته، سطح و حجم قدرت کشور، برخاسته از چگونگی توسعه و پیشرفت آن را نباید از یاد برد.

سیدعلی محمودی
استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : روزنامه اعتماد