ترجمه کتاب درس های نبرد ایران و عراق اثر آنتونی کردزمن (بخش اول)

جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید.در این جنگ بی سابقه در جهان سوم ، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریبا همه قدرتهای سیاسی دنیا در کشمکشهای سیاسی و یا نبردهای روی داده در خلیج، سهیم بودند.
در حالیکه در ابتدا این جنگ بر سر تصاحب خاک روی داد،اما ما در آن شاهد نبردهای دریایی ، بمبارانهای استراتژیک ،استفاده از موشکهای سطح به سطح،تسلیحات شیمیایی ،عملیتهای تروریستی واستفاده از نیروهای سرسپرده نیز بودیم.
همانطور که در این کتاب توضیح داده می شود ایران وعراق بر سر انعقاد پیمان صلح اتفاق نظر داشتند و پس از یک سال سرانجام این کار انجام گردید.به هرترتیب ، هنوز هم راهی وجود ندارد که پیش بینی نماییم این دو ملت بر سر همجواری خود به اتفاق نظری همه جانبه دست یافته اند ویا این صلح وثبات کنونی ،تا چه زمانی به طول خواهد انجامید. (((کتاب واسه۲۰۰۲ بوده زمان صدام ))) جنگ ایران و عراق تهدید کننده آغاز یکی از نبردهای ساختاری ای بود که نتیجه یک نبرد به آغاز نبردی دیگر می انجامید و بین هردو نبرد ما شاهد "جنگی سرد" بودیم.
همانطور که از نبردی با چنین وسعت و پیچیدگی می توان انتظار داشت ، این جنگ درسها و عبرتهای زیادی در بخشهای استراتژی ،تاکتیک، فرماندهی و کنترل، عملیات، و تکنولوژی برجای گذاشت. در این نبرد طولانی، دامنه گسترده ای از انواع سلاحهای پیشرفته غربی و روسی مورد استفاده و رویارویی قرار گرفت .همچنین نیروهای دریایی دولتهای غربی ، موشکهای سطح به سطح با برد زیاد و حجم انبوهی از سلاح های سمی نیز در آن به کار گرفته شد. و بیش از هرجنگ دیگری در این سالها ، ما با هشدارهایی در مورد هزینه های هنگفت بهره گیری از سلاحهای پیشرفته و تکنولوژی های نوین نظامی از سوی طرفهای درگیر در یک جنگ روبرو شدیم.
▪ هزینه و گستردگی نبرد:
ارائه عددی به عنوان هزینه های تخمینی واقعی جنگ ایران و عراق، تقریبا غیرممکن است. چراکه علاوه بر خسارات این نبرد برای ایران و عراق و تاثیر آن بر فرایند توسعه سیاسی و اقتصادی آتی دو طرف ، کشورهای همسایه آنان نیز مجبور شدند به جای سرمایه گذاری بر روی اقتصاد و نیازهای مردم خود به سوی یک مسابقه تسلیحاتی روی بیاورند.و به هرحال این موضوع روشن است که پس از جنگ جهانی دوم، این نبرد در کنار دو جنگ ویتنام و کره، به عنوان خونین ترین و طولانی ترین نبردهای نیم قرن اخیر محسوب گردیده و یکی از هولناک ترین جنگهای فرسایشی عصر مدرن بوده است.
آثار مخرب جنگ ایران و عراق بر مردم آنها ، هرگز همانند جنگ افغاستان نبوده است. همانطور که جنگ اعرالب و اسراییل نشان داد ،هیچ همبستگی ثابتی میان تعداد انبوه سلاحهای پیشرفته بکار گرفته شده و خسارتهای نظامی و انسانی وجود ندارد.در واقع ، این مطلب غیر منتظره به نظر می رسد که تعداد تلفات این جنگ کمی بیش از نصف نلفات انسانی شورش پل پوت در کامبوج برای بدست گرفتن کامل قدرت بوده است. هرچند این تلفات برای دو طرف جنگ بسیار تراژیک و غم انگیز بوده است.
اگرچه هیچ تخمین و گزارش دقیق و قابل اتکایی در مورد تعداد تلفات انسانی و خسارات اقتصادی این جنگ وجود ندارد ،این موضوع کاملا قطعی است که در این نبرد صدها هزار انسان جان باختند، یک میلیون نفر زخمی شدند وبیش از ۸۰۰۰۰نفر به اسارت درآمدند.در این جنگ بین ۵۰۰۰۰۰تا ۱۰۰۰۰۰۰نفر کشته شدندو بین ۱۰۰۰۰۰۰تا ۲۰۰۰۰۰۰نفر زخمی ومعلول شدند.(جدول۱)۲۵۰۰۰۰۰آواره و ۲۰۰ میلیارد دلار خسارت نیز از دیگر خسارات این جنگ می باشد.
سایر تخمین ها نشان می دهد که خسارات مادی این جنگ حتی بیشتر از این مقدار می باشد.یک عدد تخمین زده شده در مورد ایران عدد ۱۰۸میلیارد دلار خسارت را تنها در بخش صنعت نفت و شامل ۲۳ میلیارد دلار در بخش از دست دادن درآمد ، ۳۰میلیارد دلار در بخش کاهش تولید ناخالص داخلی GDP بخش غیر مرتبط با نفت،۲۳ میلیارد دلار هزینه های نظامی،۷۶ میلیارد دلار در بخش نابودی سرمایه های ثابت و ۲۶ میلیارد دلار در بخش نابودی تاسیسات را نشان می دهد. همین تخمین در مورد عراق از خسارتی ۱۲۰ میلیارد دلاری حکایت می کند که شامل ۲۳.۴ میلیارد دلار در بخش از دست دادن درآمد ، ۶۴میلیارد دلار در بخش کاهش تولید ناخالص داخلی GDP بخش غیر مرتبط با نفت ، ۳۳ میلیارد دلار هزینه های نظامی،۴۳ میلیارد دلار در بخش نابودی سرمایه های ثابت و ۸.۲ میلیارد دلار در بخش نابودی تاسیسات می باشد.( جدول۲)در این آمار هزینه های فرصت از دست رفته در بخش توسعه اقتصادی ، محاسبه نگردیده است.
▪ تاثیرات استراتژیک نبرد:
جنگ ایران و عراق از لحاظ استراتژیک در جنگهای عصر مدرن از اهمیتی کلیدی برخوردار است.بر خلاف تاثیرمحدود جنگهای جهان سوم ، به دنبال این جنگ ،تقریبا ثروت و رفاه همه کشورهای دنیا در معرض تهدید قرار گرفت.جدول ۳ نشان می دهد که چگونه این نبرد بر کشورهای دارای ذخایر نفتی در قاره های دیگر تاثیرمستقیم گذاشته است.(ترجمه نشده است.مترجم)در سایه این جنگ ،سرنوشت منطقه ای که بیش از ۵۰درصد نفت کشف شده دنیا در آن قرار دارد ،مورد تهدید جدی قرار گرفت.جریان نفت خلیج برای ثبات اقتصادی همه کشورهای غربی و کشورهای جهان سوم وارد کننده نفت ، از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
جنگ ایران و عراق این ریسک را برای دنیا بوجود آورد که طرف پیروز خواهد توانست به عنوان قدرت برتر منطقه ، مطرح گردد و با برهم خوردن توازن منطقه ،کشور پیروز بتواند بر سایر کشورهای ضعیف خاورمیانه ،سلطه یابد. در همین زمان، موفقیت یا شکست بنیادگرایی اسلامی ایران در شکست سوسیالیسم سکولار حاکم برعراق ، می توانست تاثیرات عمیقی بر آینده اسلام و کل خاورمیانه برجای گذارد.در بخش های متفاوت نبرد، ریسک پیروزی ایرانیها ، موجی از تغییر جهت از سکولاریسم به سوی قواعد مذهبی و الگوهای نوین تضاد بین اسلام و بلوکهای غرب و شرق پدید آورد.
▪ بین المللی شدن جنگ:
جنگ ایران و عراق از ویژگی های بین المللی بیشتری به نسبت سایر جنگهای جهان سوم برخوردار بود.در روزهای آغازین جنگ ، سایر دولتها شروع به موضع گیری نمودند.دولتهای ایران و عراق به دنبال هم پیمانان مالی وتامین کنندگان تسلیحات بودند و هردوی آنها توانستند حجم انبوهی سلاح را وارد نمایند.هرچند حامیان نظامی ایران عموما بصورت غیر مستقیم به فعالیت می پرداختند.
ایران عموما بر منابع داخلی واندوخته های مالی خود اتکا می نمود که حجم آنها از ۱۴.۶میلیارد دلار به ۶ میلیارد دلار در سال ۱۹۸۷رسیده بود.در این میان دولت سوریه نقش مهمی را در حمایت از ایران ایفا نمود.در اوایل جنگ سوریه یک خط لوله صادرات نفت عراق به مدیترانه را بست و دولت عراق را با تنگنای مالی قابل توجهی روبرو نمود.آنان با اعزام جنگنده های خود بر فراز خاک عراق نیز توجه نیروی هوایی این کشور را به مرزهای غربی معطوف نمودند. همچنین سوریها با کمک به ایرانیها و پیشمرگان کرد ،انفجار خطوط لوله نفت عراق به ترکیه را تسریع نموده و عراقیها را مجبور کردند که از رود دجله بهره گیرند. و هرچند این خط لوله پس از یک هفته ، تعمیر شد، اما عراقیها به ازای هر روز ۶ میلیون دلار متضرر شدند .سوریها نیز تا پایان جنگ وآتش بس در سال ۱۹۸۸، از کردها حمایت می نمودند.
در این جنگ ، دولتهای زیادی از جمله اسراییل، سوریه،لیبی ،جمهوری خلق یمن والجزایر به ایران سلاح و امتیاز بهره گیری از تسلیحاتشان را می فروختند .لیبی نیز با ارسال موشکهای اسکاد خود از طریق سوریه به ایران، آتش جنگ موشکی دو طرف را شعله ور تر نمود.کشورهایی نظیر چین و کره شمالی هم بعدها به عنوان تامین کنندگان اصلی سلاح برای ایران درآمدند.
در مقابل عراق، مورد حمایت های مالی گسترده همسایگانش قرار داشت.عربستان سعودی و کویت بین ۲۵ تا۵۰میلیارد دلار وام و کمک نقدی در اختیار بغداد قرار دادند و فرانسه هم ۵ میلیارد دلار وام جهت خرید جنگ افزار در اختیار عراق قرار داد.آمریکاییها نیز با اعطای اعتبار به عراقیها و جلوگیری از همکاری های نظامی متحدانش با ایران ، به نقش آفرینی پرداختند. دولتهای مصر و اردن هم با در اختیار نهادن سلاح در بحرانی ترین شرایط در کنار دولت شوروی سابق که انبوهی از تسلیحات را روانه بغداد نمود، سیاستهای خویش را دنبال می نمودند.
نیروهای نظامی و داوطلب اندکی نیز از کشورهای عرب در جبهه های نبرد حضور یافتند تا از دولت عراق حمایت نمایند.ارتش عراق با اعطای حقوق و مزایای مالی به دنبال استخدام نیروهای مردمی در دنیای عرب بود تا در جبهه های جنگ از آنان بهره گیرد.در مقابل ایرانیها توانستند تعدادی از شیعیان لبنانی و کشورهای حوزه خلیج را به خدمت بگیرند.
اما در آخرین روزهای جنگ ،ویژگی های بین المللی آن ، دو چندان شد. چراکه دولتهای آمریکا و شوروی برای تضمین جریان صادرات نفت کشورهای جنوب خلیج وارد آبهای منطقه شدند، اقدامی که در نهایت به نبردهایی دامنه دار میان نیروهای دریایی ایالات متحده و ایرانیها انجامید.به دنبال این وضعیت سازمان ملل با نقش آفرینی گسترده تر، سرانجام توانست معاهده صلح را میان دوطرف برقرار کند.نبردی که میان رهبران سیاسی دو ایدئولوژی متضاد روی داد ، به نبردی بین المللی انجامید که سرانجام با وساطت های بین المللی پایان یافت.
این درهم پیچیدگی منافع نیروهای سیاسی باعث شد که درسهای زیادی ازاین جنگ بدست آید. این جنگ نه تنها درسهای زیادی در حوزه نبردهای هوایی و زمینی به همراه داشت ،بلکه نشان داد در جهان سوم، ایدئولوژی تا چه حد می تواند بر نبرد ها و زدو خوردها تاثیر گذارد.این جنگ درسهای زیادی را در حوزه انتقال تکنولوژی و نقش فرافکنی قدرت از سوی غرب به همراه داشت .وسرانجام اینکه در سایه این نبرد جهانیان از مخاطرات استفاده از سلاحهای کشتارجمعی و موشکهای دوربرد ،اطلاع یافتند.

محسن داوری