ساتنا، زیرساختی برای گسترش بانکداری الکترونیکی

قرار بود که از از اول مهرماه سامانه تسویه حساب ناخالص آنی موسوم به ساتنا توسط بانک ها مورد بهره برداری قرار گیرد اما با توجه به تغییرات غیرمنتظره در راس مدیریت بانک مرکزی فعلا نباید انتظار اجرای دقیق آن را در بانک ها متصور بود. طرحی که راه اندازی آن را می توان تحولی بزرگ در نظام بانکداری دانست و بستری لازم و موثر برای انجام اهداف برنامه چهارم عنوان کرد. البته از اول نیز قرار بود تا بیست روز این طرح مفید و موثر در راستای برقراری کامل بانکداری الکترونیک به صورت آزمایشی برای مبالغ بالای ۵۰ میلیون تومان باشد و سپس این خدمات به صورت کامل در بانکها ارائه شود.
ساتنا نظامی الکترونیکی است که پردازش و تسویه تراکنشهای بین بانکی و دستور پرداخت های فوری را به صورت انفرادی و آنی انجام می دهد. این سیستم دارای دو سرویس B۲B و C۲C است که در اولی مبادله بین دو بانک صورت می پذیرد و در دومی مبادله وجه بین حساب های اشخاص می باشد. سامانه تسویه ناخالص آنی RTGS یکی از پنج سیستم پایه در طرح نظام جامع پرداخت به شمار می آید که از این پنج سیستم در حال حاضر شتاب در کشور پیاده سازی شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است. سامانه تسویه ناخالص آنی سیستمی است که در آن پردازش و تسویه مبادلات بین بانکی به صورت مورد به مورد و به صورت ناخالص انجام می گیرد. تسویه مبادلات بین یانکی در این سامانه به صورت آنی، قطعی و نهایی و برگشت ناپذیر انجام می گیرد; مشروط بر اینکه حساب تسویه بانک دارای مانده کافی جهت انجام تسویه باشد. در غیر این صورت مبادلات تا تامین نقدینگی و تا پایان روز در صف انتظار قرار می گیرند و در صورت عدم تامین نقدینگی ابطال و برگشت می شوند.
مراحل مقدماتی این پروژه از سال ۸۴ آغاز شد که فاز نخست آن تسویه ریالی ناشی از عملیات مرکز شتاب بین بانک ها بود و در آذر ۸۵ به مرحله اجرا درآمد. در دی ماه ۸۵ تسویه نتیجه اتاق پایاپای چک در تهران و سراسر کشور به عنوان فاز دوم این پروژه به بهره برداری رسید و فاز سوم ساتنا نیز در خرداد ماه ۸۵ معاملات بین بانکی که عملیات بانک به بانک هم نامیده می شود از طریق آن انجام شد. فاز چهارم مربوط به انتقال پول بنا به دستور مشتری از یک بانک به بانک دیگر است که هم اکنون انجام می شود. اما فاز جدید ساتنا انتقال وجه به درخواست مشتری از شعبه یک بانک به حسابی دیگر در هر کدام از شعب بانکهای دیگر به صورت الکترونیکی و آنی است و دیگر این خدمت منحصر به حساب های موجود در یک بانک نیست. بانک ها دستور پرداخت های کلان را به صورت الکترونیکی به ساتنا در بانک مرکزی ارسال می کنند و ساتنا بلافاصله بانک دستوردهنده را بدهکار و بانک مقصد را بستانکار می کند. بنابراین گزارش های پایان روز خالص اتاقهای پایاپای به اتاق تهران منتقل و به یک گزارش نهایی و متمرکز تبدیل و برای تسویه نهایی به ساتنا ارسال می شود. با راهاندازی ساتنا مدیریت بر منابع بانک ها بهتر صورت گرفته و پیش بینی می شود بدهی بانک ها به بانک مرکزی کاهش یابد.
در نتیجه با راه اندازی این سامانه که برای نخستین بار توسط بانک مرکزی در سیستم بانکی کشور اجرا می شود، هر مشتری می تواند با مراجعه به هر یک از شعب هر بانکی که در آن حساب دارد، تمامی نقل و انتقالات خود را در شبکه بانکی کشور انجام دهد و از یک حساب خود به همه حساب های بانکی دیگرش (اعم از بانک های دولتی و خصوصی) واریز نماید. در نتیجه از مراجعه افراد به سایر بانک ها به شدت کاسته و در نتیجه از حجم سفرهای درون شهری کاسته خواهد شد. چرا که در حال حاضر حدود ۱۰ درصد از سفرهای درون شهری در شهری مانند تهران که روزانه بالغ بر ۱۴ میلیون سفر اعلام شده، فقط بابت انجام خدمات بانکی صورت می گیرد. به همین دلیل فرصت سازی برای توسعه خدمات الکترونیکی در بانکها و کاهش ضرورت مراجعه مستقیم مردم به بانک می تواند بار ترافیکی شهر و نیاز به سفر اضافی را در شهر کاهش دهد. از سوی دیگر با راه اندازی کامل ساتنا وظایف بانک مرکزی به طور بسیاری انجام شده و تغییرات عمده دیگری نیز در سیستم بانکی کشور ایجاد خواهد شد. با استفاده و راه اندازی این سرویس ها پیش بینی می شود نیاز به چک به خصوص چک های رمز دار بسیار کاهش یابد. زیرا مزایایی از قبیل سرعت، عدم نیاز به حمل و نقل چک، حذف خطرات احتمالی نظیر گم شدن چک یا سرقت آن، صرفه جویی در وقت و صرفه جویی در هزینه حمل و نقل را به همراه دارد که بر دیگر پرداختی ها برتری دارد.
بنابراین ساتنا زیرساختی است برای ایجاد و گسترش بانکداری الکترونیکی در کشور و گسترش ماموریت اصلی بانک مرکزی (که همانا دور کردن مردم از مبادله پول نقد و سوق دادن مشتریان به سمت اموری است که نیاز به پول نقد ندارند. یعنی رفتن از بانکداری سنتی به سمت بانکداری مدرن). در نتیجه راه اندازی کامل طرح ساتنا می تواند به اجرای بهتر سیاست های پولی، افزایش توانایی نظام بانکی در مدیریت منابع مالی و بهبود مدیریت نقدینگی در بازار منجر شود. این سیستم مکانیسم ایمنی را برای بانک ها ایجاد می کند که می توانند با اطمینان به انتقال وجوه بپردازند. ایجاد نظم و انضباط مالی در انجام عملیات بین بانکی و افزایش توانایی بانک ها در مدیریت منابع مالی خود از مزایای دیگر سیستم نوین بانکداری است.
اما با وجود اینکه ساتنا به عنوان تحولی در نظام خدماتی بانکهای کشور به شمار می آید که سرعت و دقت بیشتر در انجام عملیات بانکی از مزایای اصلی آن به شمار می آید; در حال حاضر بانک ها به عنوان عرضه کنندگان خدمات و مشتریان نیز به عنوان تقاضاکنندگان این خدمات با مشکلاتی روبه رو هستند. در یک سوی میدان عدم آمادگی کامل بانک ها برای ارایه این خدمات است. البته علت این مشکل می تواند اطلاع رسانی نامناسب در این زمینه باشد. بنابراین نکته ای که باید در این چند روز به جد مورد توجه قرار گیرد و به سرعت حل شود این است که همه بانک ها باید حتما دارای زیر ساخت های لازم برای انجام عملیات های سخت افزاری و به خصوص نرم افزاری شوند. در واقع نوسازی شیوه خدمات رسانی در یک نهاد مالی در حالی که در سایر نهادها هنوز شیوههای دستی و سنتی ارایه خدمات حاکم است، در عمل مشکلات و ناهمخوانی های جدیدی را ایجاد می کند که موجب سردرگمی مشتریان و ارباب رجوع خواهد شد.
در سوی دیگر میدان مشتریان با مشکل استفاده از این خدمات روبه رو هستند و ناآشنایی مردم با شیوه و سازوکار بهره گیری از این فرصت، به عنوان چالشی فراروی این طرح به شمار می آید که علت این مشکل نیز عدم اطلاع رسانی صحیح از طریق رسانههای گروهی می باشد. از این رو توسعه فرهنگ استفاده از خدمات نوین و الکترونیکی بانکها از جمله سامانه ساتنا، به عنوان یک ضرورت فراروی نظام بانکی کشور قرار دارد و بی توجهی به آن، بازده اجرای اینگونه طرحها را کاهش خواهد داد. به علاوه از آنجایی که در حال حاضر توسعه خدمات و سامانههای الکترونیکی در کشور با میزان رشد دولت الکترونیک و تغییر شیوههای خدمات دهی در سایر ادارات و وزارتخانهها متوازن نیست; ساتنا فعلا نمی تواند نتایج مثبت و تاثیر گذار خود را در تسهیل نظام خدمات رسانی دستگاههای اداری کشور عزیزمان آشکار سازد. به همین دلیل باید در اجرای طرحهای نوین و بهره گیری از سامانههای الکترونیک در ارایه خدمات جدید; مجموعه این مشکلات مورد توجه قرار گرفته و بسترهای لازم برای فراگیری و توسعه دولت الکترونیک در همه سازمان ها، ادارات و وزارتخانهها فراهم شود.
در پایان باید گفت که سیستم بانکی کشور، جوان است و برای آنکه به مرحله بلوغ کامل برسد، باید هرچه بیشتر از روش های پیشرفته و نوین بانکداری الکترونیکی استفاده کنیم. لذا ساتنا پایان بانکداری الکترونیکی نیست...

نویسنده : عباس محتشمی

منبع : روزنامه مردم سالاری