سلامت کودکان

یکی از معضلات بهداشتی جدی، چاقی است که طول عمر را کم می‌کند و کیفیت زندگی شخص مبتلا را تهدید می‌کند. آمار کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی در کشور ما بسیار بالاست و بررسی‌ها نشان می‌دهند که چاقی میان کودکان، حتی در جوامع غربی نیز رو به افزایش است. در این جوامع، از هر چهار کودک و نوجوان، یک نفر اضافه وزن دارد. در ۱۵ سال گذشته، این نسبت‌ها تا حد خطرناکی زیاد شده است.
● تعریف چاقی در کودکان
چاقی عبارت است از زیاد بودن چربی بدن نسبت به وزن بدن. چاقی زمانی است که چربی بدنی، بیشتر از ۲۵ درصد وزن بدن در پسران و بیشتر از ۳۲ درصد وزن بدن در دختران را تشکیل دهد. اندازه‌گیری چربی زیرپوستی معیار دقیقی برای سنجش چربی است. یک تکنسین ماهر می‌تواند چربی زیر پوستی را در مدرسه یا کلینیک به آسانی اندازه‌گیری کند.
● مشکلات همراه با چاقی
همه نوزادان چاق تبدیل به کودکان چاق نمی‌شوند و همه کودکان چاق نیز تبدیل به بزرگسالان چاق نمی‌شوند. البته، شیوع چاقی با بالا رفتن سن میان مردان و زنان افزایش می‌یابد و احتمال بیشتری می‌رود که چاقی و اضافه‌وزنی که در دوران اولیه کودکی شروع می‌شود،‌ در طول دوران زندگی ادامه یابد.
چاقی مشکلات متعددی برای کودک ایجاد می‌کند. علاوه بر افزایش خطر چاقی در بزرگسالی، چاقی در کودکان می‌تواند منجر به فشار خون، دیابت نوع دوم و افزایش خطر بیماری کرونر قلبی شود. همچنین سبب افزایش فشار بر روی مفاصلی که تحمل وزن می‌کنند، می‌شود. اعتماد به نفس را در کودکان کاهش می‌دهد و بر ارتباطات کودک با همسالانش تأثیر می‌گذارد. برخی محققین معتقدند که مشکلات روانی و اجتماعی، مهمترین عواقب ناشی از چاقی در کودکان می‌باشند.
● دلایل چاقی در کودکان
چاقی در کودکان چندین علت دارد که همگی در کنار عدم تعادل میان انرژی دریافتی (کالری دریافت‌شده از غذا) و انرژی مصرفی (کالری مصرف شده جهت فعالیت بدنی) به ایجاد چاقی کمک می‌کنند. چاقی در کودکان اغلب از تعامل عوامل تغذیه‌ای، روانی، خانوادگی و فیزیولوژیکی ایجاد می‌شود.
● خانواده
خطر چاق شدن در میان کودکانی که هم پدر و مادر آنها چاق هستند، بیشتر است. این مسئله می‌تواند ناشی از عامل قدرتمند ژنتیک یا مدل‌های رفتاری والدین در مورد غذا خوردن و عادات حرکتی باشد که به صورت غیرمستقیم بر توازن انرژی کودک تاثیر می‌گذارند. تحقیقات نشان داده‌اند نیمی از والدین کودکان دبستانی هرگز فعالیت بدنی سنگینی را تجربه نکرده‌اند. از آنجا که کودکان در بسیاری از رفتارهای خود از والدینشان الگو می‌پذیرند، در نتیجه در صورتی که والدین آنها عادات نامناسبی در زمینه غذا خوردن داشته باشند و هیچ زمان مشخصی را به انجام فعالیت بدنی اختصاص ندهند، کودکان نیز از آنها تأثیر پذیرفته و این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز چاقی در کودکان باشد.
● هزینه پایین انرژی
امروزه اکثر کودکان در روز، چندین ساعت را صرف تماشای برنامه‌های تلویزیون می‌کنند، مدت زمانی که پیش از این کودکان آن را به فعالیت و بازی اختصاص می‌دادند. چاقی در میان کودکان و نوجوانانی که اغلب به تماشای تلویزیون می‌پردازند، بیشتر است. این مسئله نه تنها به دلیل پایین بودن هزینه انرژی حین تماشای تلویزیون است، بلکه بیشتر می‌تواند به دلیل مصرف زیاد تنقلات پرکالری در هنگام تماشای تلویزیون نیز باشد. در پژوهشی بیان شده است که تنها حدود یک سوم کودکان دبستانی فعالیت بدنی روزانه دارند و یک پنجم آنها فوق‌ برنامه‌های ورزشی دارند.
● توارث
از آنجایی که چاقی فقط در کودکانی که غذاهای غیرمغذی پرکالری مصرف می‌کنند، روزانه ساعت‌ها به تماشای تلویزیون می‌نشینند و نسبتاً بی‌تحرکند، مشاهده نمی‌شود، محققان به دنبال دلایل دیگری برای ایجاد چاقی نیز می‌گردند. آنها بیان کرده‌اند که توارث بر میزان چربی، توزیع ناحیه‌ای چربی و پاسخ به غذا خوردن بیش از حد اثر می‌گذارد. به علاوه مشاهده شده نوزادانی که از مادران دارای اضافه وزن متولد شده‌اند، در مقایسه با کودکانی که ازمادران با وزن طبیعی متولد شده‌اند کمتر فعال می‌باشند و تا سه ماهگی، وزن بیشتری به دست می‌آورند. دانشمندان احتمال داده‌اند چنین کودکانی،‌به صورت مادرزادی تمایل به عدم تحرک و حفظ انرژی دارند. همچنین در پژوهشی نشان داده شد تنها ۱۰ درصد از کودکانی که والدین با وزن طبیعی داشته‌اند، چاق بوده‌اند. اگر یکی از والدین یا هر دوی آنها چاق باشند احتمال چاق شدن فرزند آنها به ترتیب ۴۰ درصد و ۸۰ درصد افزایش می‌یابد که این مسئله بیانگر عامل قدرتمند ژنتیک و توارث می‌باشد.
‌● درمان چاقی در کودکان
کاهش وزن، خیلی به ندرت به عنوان یک هدف در برنامه‌های درمانی چاقی کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار می‌گیرد. بلکه بیشتر، هدف اصلی برنامه‌های درمانی چاقی، ‌آهسته کردن روند افزایش وزن یا حفظ وزن می‌باشد. در نتیجه کودک با یک وزن در طول ماه‌ها و سال‌ها رشد خواهد کرد. در پژوهشی تخمین زده شد که به ازای هر ۲۰ درصد اضافه وزن بیش از وزن ایده‌آل، کودک نیاز به یک و نیم سال حفظ وزن دارد تا به وزن ایده‌آلش برسد. استفاده از راهکارهای سریع و مناسب، ارزش ویژه‌ای دارند. شواهد قابل ملاحظه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهند عادات حرکتی و تغذیه‌ای کودکان بسیار ساده‌تر از عادات بزرگسالان اصلاح می‌شود. سه مورد از این راهکارها عبارتند از:
۱) فعالیت بدنی
انتخاب یک برنامه تمرینی مناسب، یا به شکلی ساده‌تر، فعالیت بدنی بیشتر در جهت سوزاندن چربی، افزایش هزینه انرژی و کمک به کاهش وزن بسیار مهم است. اغلب مطالعات نشان داده‌اند که کودکانی که تنها از طریق فعالیت بدنی می‌خواهند وزنشان را کم کنند، موفق نیستند، مگر اینکه از سایر روش‌ها مانند برنامه تغذیه‌ای یا اصلاح عادات و رفتارهای خود نیز بهره گیرند، در پژوهشی که صورت گرفت، با وجود اینکه وزن و چربی بدن کودکان به دنبال ۵۰ دقیقه فعالیت هوازی (۳ بار در هفته) تغییر نکرد، مقادیر چربی خون و فشار خون آنها بهبود قابل توجهی حاصل کرد.
۲) مدیریت تغذیه
روزه‌داری یا محدود کردن بیش از اندازه کالری مصرفی برای کودکان توصیه نمی‌شود. این مسئله نه تنها می‌تواند به فشارهای روانی منجر شود، بلکه می‌تواند بر رشد طبیعی کودکان و درک آنها از «غذا خوردن طبیعی و معمولی» نیز تأثیر بگذارد. رژیم‌های متعادل با محدودیت متوسط کالری،‌به‌ویژه کاهش مصرف چربی،‌ در درمان چاقی مؤثر بوده‌اند. استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب در کنار فعالیت بدنی، یک درمان بسیار مؤثر برای چاقی کودکان می‌باشد.
۳) اصلاح رفتارها و عادات نامناسب
بسیاری از راهکارهای رفتاری که در مورد بزرگسالان به کار می‌رود، در مورد کودکان و نوجوانان نیز موفقیت‌آمیز بوده است. راهکارهایی از قبیل:
▪ یادداشت کردن برنامه غذایی
▪ یادداشت کردن برنامه فعالیت بدنی
▪ آهسته‌تر غذا خوردن
▪ محدود نمودن زمان و مکان غذا خوردن
▪ استفاده از جایزه و تشویق برای رفتار مطلوب مورد نظر
دانشمندان از تمرینات حل مشکلات، در برنامه‌های کاهش وزن استفاده کردند و دریافتند بچه‌هایی که در گروه حل مشکلات بودند، نسبت به آنهایی که در گروه درمان عادات و رفتارهای خود بودند، به طور معناداری درصد بیشتری از اضافه وزن خود را کاهش دادند و این وزن کاهش یافته را تا شش ماه حفظ نمودند. تمرین حل مشکلات، شامل شناسایی مشکلات احتمالی کنترل وزن بود که بچه‌ها در غالب گروه به همراه والدین خود به بحث در مورد راه‌حل‌های این مشکلات می‌پرداختند.
● جلوگیری از چاقی کودکان
مثل هر مشکل و ناراحتی دیگر، در زمینه چاقی نیز پیشگیری ساده‌تر از درمان است. پیشگیری تا اندازه زیادی به دانش و آگاهی والدین بستگی دارد. در نوزادی، والدین می‌بایست به تغذیه نوزاد با شیر مادر، شناختن نشانه‌های سیر شدن نوزاد و به تأخیر انداختن استفاده از غذاهای سفت (غیرمایع) توجه داشته باشند. در دوران اولیه کودکی نیز می‌بایست به تغذیه مناسب، استفاده از میان وعده‌های کم‌چرب، عادات تمرینی و فعالیت مناسب و کنترل تماشای تلویزیون اهمیت داد. در جایی که روش‌های پیشگیری نمی‌توانند بر تأثیر عوامل وراثتی غلبه کنند، والدین می‌بایست به ایجاد اعتماد به نفس کودک خود کمک کنند و به مسائل روانی او توجه ویژه‌ای نمایند.

ترجمه و گردآوری : سارا پناهی

منبع : شهر ورزش