پیمانکاران کارآمد، عوامل توسعه پایدار صنعت نفت

امسال صدمین سال تولید نفت در ایران است. همین مسئله فرصتی ارزشمند را برای تجزیه و تحلیل و شناخت فرصت‌ها، مزیت‌ها و نیز پی‌بردن به تهدیدهای فراروی مهمترین بخش اقتصاد ایران، فراهم می‌آورد. شناخت وقایع و رخدادهای در حال گذر صنعت نفت و ترسیم نمایی نزدیک به حقیقت از آینده این صنعت گرچه حاکی از برتری داشتن فروغ توسعه و پیشرفت بر احتمال تلخ زوال و شکست است اما با این حال مقابله با بحران‌های احتمالی و ممانعت از پیدایش چالش‌های سهمگین در آینده صنعت نفت ایران یک حکم عقلی و الزامی در شیوه‌ها و منش‌های مدیریتی است.
فراهم آوردن شرایط و بستری برای تحقق حجم سرمایه‌گذاری مورد نیاز توسعه صنعت نفت و در ایده‌آل‌ترین شرایط، بدون دخالت وسیع دولت در حیطه سرمایه‌گذاری مستقیم و نیز برآورده ساختن نیازهای پرشمار فناوری و دانش توسعه عملیاتی طرح‌های صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، و زمره عمده‌ترین محورهای راه یافتن به دروازه‌های طلا‌یی توسعه صنعت نفت است. پذیرفته‌ایم که نفت و درآمدهای نفتی طی دست کم نیم قرن اخیر، اصلی‌ترین حوزه تامین بودجه کشور بوده است. گرچه دولت‌های اخیر ایران کوشیده و می‌کوشند تا میزان پیوستگی اداره کشور و معیشت عامه را به درآمدهای نفتی به حداقل رسانده و با شیوه‌های مدون‌تری چرخ‌های اقتصاد کشور را بچرخانند اما واضح است که صنعت گسترده نفت به دلیل اثر غیر قابل انکاری که بر پیکره اقتصاد ملی دارد و نیز اصلی‌ترین مزیت طبیعی کشور محسوب می‌شود تا دهه‌های آینده همچنان <شاه‌کلید> رشد اقتصادی ایران خواهد بود و بر همین اساس گذار آرام و مطمئن از دو چالش پراهمیت <سرمایه> و <دانش فنی ـ تخصص اجرایی> را می‌توان دو جاده منتهی به توسعه پایدار و اقتصادی ایران لقب داد.
هر دو چالش یاد شده را می‌توان با تکیه بر توان اجرایی و کارآمدی پیمانکاران ایرانی پشت سر گذارد. آنچه که مسلم است حوزه عملیات پیمانکاری و ارائه خدمات اجرایی طرح‌های نفت و گاز به عنوان فرزند صنعت نفت در کنار پیدایش و باش این صنعت، مجال ظهور و بروز یافته است. نقطه قوت این حوزه غیر دولتی بودن ماهیت و ساختار عمده‌ترین پیمانکاران نفت و گاز کشور است اما بخش پیمانکاری طرح‌های نفت و گاز ایران گرچه از مزایا و پتانسیل‌های متعدد برخوردار است اما خود فی‌نفسه با چالش‌ها و معضلا‌تی هم روبه‌روست. واقعیت این است که پیمانکاران طرح‌های نفت و گاز برآمده و برخاسته از پیدایش نیاز به آنها در عرصه صنعت نفت هستند به همین دلیل صنعت نفت در اصل صنعتی دولتی و همواره تحت اداره حاکمیت دولتی ایران بوده است.
ساختار پیمانکاران ایرانی هم نشات گرفته از اثر جولا‌ن دولت در حوزه صنعت نفت است. از بارزترین آثار این وضعیت این است که شماری از پیمانکاران ایرانی حتی تحرک به سوی پیشرفت خود را متاثر یا الهام گرفته از راهبردهای دولت در صنعت نفت می‌دانند این پدیده موجب شده است حالتی از رخوت و انتظار برای <تقاضا> در پیمانکاران ایرانی طرح‌های نفت و گاز ایجاد شود. به موازات و به دلیل وجود موانع ساختاری رشد پیمانکارانی از جمله روح غیرمنعطف نظام بانکی و سلسله قوانین و مقررات مشکل‌آفرین مرتبط با فعالیت‌های پیمانکاری، برخی بنگاه‌های ارائه و حوزه خدمات پیمانکاری نفت و گاز همواره چشم به دست دولت دارند تا کاری به آنها ارجاع دهد. حال آنکه اگر نظام بانکی و شبکه پولی کشور اثر و وزن پیمانکاران کارآمد و توانا را بر توسعه صنعت نفت و به تبع آن توسعه پایدار اقتصاد ملی به درستی درک می‌کرد و آنرا به عنوان یک واقعیت گریز ناپذیر مورد پذیرش قرار می‌داد. امکان ظهور توان واقعی پیمانکاران بدون احساس وابستگی به <ارتزاق دولتی> فراهم می‌آمد. در گامی فراتر اگر مجموعه قوانین مرتبط با نظام پیمانکاری، خاصه مقررات دست و پاگیر مناقصات به درستی اصلا‌ح و حکم التزام به خرید و تهیه <ارزان‌ترین‌ها> برای اجرای طرح‌های نفت و گاز جای خود را به تهیه <باکیفیت‌ترین‌ها> بدهد می‌توان به آینده‌ای امیدوار کننده برای طرح‌های صنعت نفت دلخوش داشت.
آنچه که مسلم است، فقدان شناخت کافی از اثر ظهور پیمانکاران قوی بر توسعه صنعت نفت و رشد شاخص‌های اقتصاد ملی در درون شبکه تصمیم‌سازی و تدبیر‌پردازی نظام بانکی ایران، حجم و سطح دریافت تسهیلا‌ت بانکی از سوی پیمانکاران نفت و گاز را بسیار کمتر از عرصه‌هایی همچون مسکن، صنایع کوچک، رونق‌دهی به خرید کالا‌های مصرفی و ... است. در حالی که حتی بخش مسکن که اصلی‌ترین دریافت‌کننده تسهیلا‌ت شبکه بانکی کشور است در شکل‌دهی به ساختار رشد اقتصاد کلا‌ن کشور بسیار کم‌اثر‌تر از بخش نفت و گاز است.
بر همین اساس به نظر می‌رسد دو راهبرد تجدیدنظر در سیاست پولی و بانکی اعمال شده در رابطه با پیمانکاران نفت و گاز و نیز ایجاد بانک یا موسسه مالی پرتوانی برای تامین سرمایه طرح‌های صنعت نفت (به صورت خاص) بتواند رافع بخش عمده‌ای از موانع تقویت نظام پیمانکاری نفت و گاز کشور باشد از سویی دیگر با ازدیاد قدرت و توان پیمانکاران و ارتقای سطح دانش فنی و توان اجرایی آنها که در اثر حمایت‌های شبکه بانکی ایجاد می‌شود، این پیمانکاران به مرور به فضاهای خارجی پیمانکاری نفتی هم وارد شده و پس از ورود به عرصه تجارت جهانی خدمات پیمانکاری، قابلیت جذب تامین کننده مالی (فاینانسور) غیرایرانی را برای تامین سرمایه طرح‌های صنعت نفت بدست می‌آورند. با این وصف می‌توان ادعا کرد که تلا‌ش برای ایجاد پیمانکارانی قوی و کارآمد از طریق سیاست حمایت‌های بانکی در اصلا‌ح قوانین دست و پاگیر، درنهایت دو چالش عمده آینده صنعت نفت ایران یعنی تامین سرمایه اجرای طرح‌ها و دانش فنی (لیسانس‌های فنی) و توان اجرایی را به صورت توام و در پرتو پیدایش پیمانکاران قوی برطرف می‌سازد.

سعید سروری

منبع : روزنامه سیاست روز