نیازهای روانشناسی ورزشی

روانشناسی علم مطالعه رفتار انسان و روانشناسی ورزشی مطالعه رفتار ورزشی و کاربرد یافته های روانشناسی برای بهبود عملکرد و ارتقای تندرستی است. از حوزه های مهم مورد مطالعه روانشناسی ورزشی که به ویژه در آمادگی قهرمانان کاربرد دارد آمادگی روانی برای عملکرد است که ورزشکار را برای مسابقه آماده می سازد.
● آمادگی روانی چیست
همه ما با مراجعه به حافظه خود می توانیم. لحظاتی را در مسابقات ورزشی به خاطر آوریم که تیم یا ورزشکاری با وجود آمادگی کامل جسمانی و فنی، به دلیل شرایط نامناسب روانی از ارائه بهترین عملکرد خود ناتوان مانده است.
ضعف آمادگی روانی در ورزشکاری که آمادگی جسمانی مطلوب دارد، به مثابه اتومبیل آماده و پرسرعتی است که راننده ای ناشی و نا آماده درآن نشسته باشد.
هر قدر هم که جسم آماده و ورزیده باشد، اگر ذهنی که آن را هدایت می کند فاقد ورزیدگی و آمادگی باشد جسم به درستی هدایت نخواهد شد.
احتمالاً در ۳۰ سال پیش، واژه آمادگی جسمانی برای مربیان و ورزشکاران قدری نامفهوم بوده است اما امروزه در پاسخ به مفهوم آمادگی جسمانی، بی درنگ عوامل متشکله آمادگی جسمانی مانند: قدرت، استقامت و ... به ذهن خطور می کند. همانطور که آمادگی جسمانی مستلزم صرف زمان کافی برای تمرین و تقویت عوامل آن است آمادگی روانی نیز از عواملی همچون مهارت در توجه، مهارت در کنترل اضطراب و استرس، حفظ انگیزش، حفظ و افزایش اعتماد به نفس و ... تشکیل می شود. رسیدن به آمادگی روانی نیز به مرور و با صرف زمان و امکان پذیر می شود و مستلزم این است که مدیران و مربیان آگاه چنین فرصتی را برای ورزشکاران فراهم آورند.
● ضرورت آمادگی روانی
بسکتبالیستی که در تمرین همه پرتاب های پنالتی را تبدیل به گل می کند، چه می شود که در مسابقه از به ثمر رساندن یک پنالتی ناتوان می ماند آیا وضعیت او با تمرین جسمانی و مهارتی بیشتر، بهتر خواهد شد بعید به نظر می رسد، زیرا او مهارت لازم را دارد و این را در تمرین نشان می دهد، ممکن است مشکل او ناتوانی در حفظ توجه و کنترل اضطراب ناشی از هیجان مسابقه باشد. این مسأله با هدایت وی به سمت تمرینات توجه و تمرکز یا مهارت کنترل اضطراب قابل حل است وگرنه انجام تمرینات جسمانی بیشتر، مشکل او را حل نخواهد کرد.
● ورزشکاران به تمرین مهارت های روانی نیاز دارند
دستیابی به مهارت های روانی برای همه ورزشکاران ضروری است زیرا ورزشکاران به دلیل ضرورتهای مسابقه به آمادگی روانی بیشتر از افراد عادی نیاز دارند.
درست به همان صورت که تمرین آمادگی جسمانی ورزشکاران به علت ضعف جسمانی نیست بلکه به خاطر ضرورت آمادگی جسمانی فوق عادی است. درعین حال ورزشکارانی که:
- عملکردشان در تمرین و مسابقه تفاوت های فاحش دارد
- عملکردشان، در مسابقات رسمی و غیررسمی (مهم و غیرمهم) تفاوت بسیار دارد
- برای تمرین انگیزه کافی ندارند
- اعتماد به نفس مطلوب ندارند
- در اجرای مهارت ها یا در حین مسابقه تمرکز لازم را ندارند
- تیم هایی که همبستگی لازم را ندارند
به این تمرینات بیشتر نیاز دارند.
● چه وقت شروع کنیم
آغاز یادگیری مهارتها درست نزدیک مسابقه سودمند نخواهد بود. دستیابی به این مهارتها همانند آمادگی جسمانی نیازمند صرف وقت و تمرین است و از سه ماه تا یک سال به طول می انجامد.
عرضه برنامه تمرین روانی در میان فصل یا پیش از یک مسابقه مهم فرصتی برای یادگیری و تمرین مهارتها و اثرگذاری بر عملکرد به دست نمی دهد. همانگونه که نمی توان یک مهارت جسمانی را نزدیک مسابقه به ورزشکار آموخت و انتطار اجرای ماهرانه داشت، مهارت روانی نیز کوتاه مدت و به صورت عاجل اثربخش نخواهد بود.
ورزشکار باید امکان و فرصت فراگیری و تمرین مهارتهای روانی را داشته باشد. از آغاز یادگیری تا یافتن مهارت و به کار بردن آن در مسابقه برای بعضی ورزشکاران چند ماه تا یک سال طول می کشد.
به هر حال برای ورزشکاری که برای اولین بار با مهارت های روانی آشنا می شود، حدود شش ماه وقت برای آموزش و تمرین و تلفیق مهارت های روانی تازه آموخته با تمرینات جسمانی لازم است.فراگیری این مهارت ها، نه تنها عملکرد ورزشی بلکه حیطه های دیگر زندگی فرد را نیز ارتقا می بخشد و دستیابی به موفقیت را تسهیل می نماید.
● مهارتهای روانی
ویژگی های ذاتی یا آموخته شده ای هستند که موفقیت ورزشکار را ممکن می سازد یا احتمال آن را افزایش می دهد اعتماد به نفس، کنترل تمرکز، کنترل انگیختگی و اضطراب نمونه این مهارتهاست.
این مهارتها را همه می توانند بیاموزند و تمرین کنند و با دستیابی به آمادگی روانی عملکرد خود را بهتر کنند.
● تصویرسازی ذهنی
با تصویرسازی می توانیم تجربه های مثبت و موفق گذشته را در ذهن بازسازی کنیم یا رویدادهایی را که دوست داریم در آینده اتفاق افتد را تصور کنیم. این کار ما را از لحاظ ذهنی برای مسابقه آماده می کند البته منظور از تصویرسازی خیال پردازی هایی که ناخواسته به سراغمان می آید نیست.
در تصویرسازی تنها نباید به حس دیداری اکتفا نمود بلکه باید تا حد ممکن از حواس بیشتری استفاده کرد تا تصویر روشن، واضح و ملموس تر باشد. مانند شنیدن صداها، بوی چمن یا کلر آب استخر یا حس کردن توپ با دست و ...
● اعتماد به نفس
اعتماد به نفس عبارت است از اعتماد به توانایی های خود در انجام موفقیت آمیز کار مورد نظر.
بدیهی است اگر این اعتماد غیرواقعی و بیشتر از توانایی های واقعی شخص باشد اعتماد به نفس کاذب است و به زیان عملکرد تمام می شود. اعتماد به نفس از عناصر اصلی موفقیت ورزشی و عاملی است که ورزشکاران برجسته را از سایرین متمایز می سازد. اعتماد به نفس ویژگی ثابت و تغییر ناپذیری نیست و می توان آن را افزایش داد. به پایان رساندن کار و دستیابی به موفقیت اعتماد به نفس را افزایش می دهد. بنابراین بهتر است هدفها را طوری انتخاب کنیم که با تلاش بتوانیم به آن دست یابیم. شاید این که باختن سبب باخت در مسابقه بعدی می شود یک توجیهش همین باشد. وقتی ورزشکار مسابقه قبلی را برده باشد با اعتماد بیشتر به میدان می رود.
● تمرکز
منظور از تمرکز توانایی معطوف ساختن توجه به امور مربوط به وظیفه و در صورت لزوم حفظ و تغییر آن متناسب با شرایط است. تمرکز از اصلی ترین عوامل روانی در عملکرد ورزشی برتر شناخته شده است. ورزشکاران بزرگ در حالی که در کار خود مستغرق می شوند بر محیط و اوضاع بازی نیز آگاهی دارند.گاه هنگام مسابقه مهم ورزشکار به جای آنکه به کاری که در دست دارد تمرکز کند فکرش به جاهای مختلف سیر می کند، به مسابقه گذشته فکر می کند و افسوس می خورد که ای کاش آن را برده بود، به مسابقه آینده می اندیشد، به مسائل زندگی فکر می کند، به تماشاگرها و ... و از توجه به کار اصلی باز می ماند.
● مطلب آخر
گفت وگوی درونی انگیزشی و آموزشی می تواند عزت نفس، انگیزش و تمرکز را ارتقا بخشد. این نوع از گفت وگوی درونی به بهبود عملکرد منجر می شود. حال آنکه گفت وگوی درونی منفی منجر به ایجاد اضطراب و از دست دادن تمرکز می شود

فاطمه امیری
Fateme Amiri

منبع : روزنامه ایران ورزشی