به بهانه روز آمار و برنامه ریزی لزوم نهادینه شدن فرهنگ آمار کیفی

علم آمار، دانش بکارگیری داده های تجربی برای تولید بهترین اطلاعات است. امروزه وقتی در جامعه سخن از آمار می شود بدون توجه به دانش بودن آمار و فرمولهای پیچیده علمی آن حوزه، ذهنها متوجه ارقام و شاخصهای رقمی اطلاعات در محورهای مختلف فعالیتهای موجود می شود. البته این نکته را نباید منفی تلقی کرد، بلکه لازم است در این زمینه به نحوی فرهنگ سازی شود که توجه افکار عمومی علاوه بر جلب شدن به آمار رقمهای کمی، به «آمارهای کیفی» شامل رویکردهای اساسی و میزان تحقق سیاستهای کلان و برنامه های اعلامی نیز جلب شود.
آمار کمی اطلاعات در زمینه های مختلف تنها قدمهای اولیه برنامه ر یزی و اجرای برنامه ها محسوب می شود. شاخص سازی از اقلام آماری باید یکی از فعالیتهای مستمر بخشهای آمار و برنامه ریزی دستگاههای اجرایی باشد و برنامه ها و گزارش عملکرد از اجرای آنها براساس شاخصهای احصاء شده مورد نقد و بررسی قرار گیرد. شاخصها و آمار و اطلاعات ابزار سنجش عملکرد نیروهای فعال کشور در بخشهای مختلف است که متأسفانه هنوز نتوانسته است جایگاه حقیقی خود را بدست آورد. باور به برنامه ریزی و رسیدن به اهداف سند چشم انداز کشور کمک می کند تا ادبیات به کارگیری آمار و شاخص بعنوان سنجه های میزان فعالیت و حرکت در مسیر پیشرفت در جامعه نهادینه شود و به زبان عمومی مکالمات میان دستگاهی دولت و سایر بخشها تبدیل شود.
وجود این مسئله که هنوز پس از گذشت ۳۰ سال از انقلاب شکوهمند اسلامی که با ندای استقلال شروع کرد تا به انسجام جمهوری اسلامی برسد، مقامات مسئول با زبان آمار و اطلاعات و میزان مستند پیشرفتها براساس شاخصهای مقایسه ای سخن نمی گویند و حتی کارشناسان بخشهای مختلف کمتر از این زبان به عنوان ختم کلام استفاده می کنند. این سلوک نه زیباست و نه زیبنده ایران اسلامی تعریف شده در دنیای کنونی، استفاده از آمار و ارقام و تمسک به شاخصهای دقیق نه تنها به فرونشاندن جو ناسالم تخریب و بحثهای بی مورد کمک می کند، بلکه برعکس سالم سازی جامعه براساس ترویج سخن مستند و جایگزینی استدلال بجای بحثهای بی اساس و مخرب و نظارت گسترده افکار عمومی و مردم را ترویج و توسعه می دهد. وقایع موجود را همانگونه که هست برای مردم تشریح می کند و فرهنگ استدلال و حرف منطقی را همه گیر می کند.
همه افراد جامعه و به ویژه کسانی که صاحب مسئولیتهایی در کشور هستند باید تلاش کنند تا براساس وضعیت و واقعیتهای موجود، وضعیت مطلوب را در حیطه کاری خود تعریف کنند و به آمار و شاخصهای برنامه ترسیمی برسند. بنابراین در یک نگاه جامع و کلی پیشرفت کشور را می توان به میزان ارقام دقیق تولیدی سالانه در فعالیتهای هر حوزه ارتباط داد و براین اساس تحلیل نمود. با توجه به نقش اساسی آمار و اطلاعات در برنامه ر یزی ملاحظه می شود که کشورهای پیشرفته همان کشورهایی هستند که حوزه مشمول آمار و اطلاعات وضعیت موجود خود را در سطح گسترده و کاملی دارند و در مقابل، کشورهای کمتر توسعه یافته حوزه آماری زنده و به روز کمتری دارند، دولت در این کشورها حتی در آمار نیروی انسانی، امکانات، کمیت و کیفیت خدماتی که ارائه می نماید نیز دچار مشکل است.
ماده ۵۶ قانون برنامه چهارم توسعه بر شکل دهی منظومه آمار ملی و مکانی کشور مبنی بر اصلاح و تقویت مدیریت اطلاعات و آمار ملی، استانداردها، ضوابط، تولید و ارائه آمارهای ثبتی، تقویت و ایجاد پایگاه های اطلاعات آماری و اطلاع رسانی و ارتقای فرهنگ آماری طی سالهای برنامه تأکید دارد. ایجاد سامانه هایی که بتواند اطلاعات وضع موجود جامعه را دقیق و به هنگام ارائه نماید از اولین گامهای پیشرفت است. در صورتی که کشور بتواند وضعیت آمار و اطلاعات و شاخصهای منتج از آن را به صورت دقیق و فوری تبیین نماید، پیامدهای زیر را می توان از آن انتظار داشت:
۱) انتظارات مجموعه عناصر جامعه براساس وضع موجود شکل می گیرد.
۲) برنامه ریزان می توانند با استفاده از آمار و اطلاعات موجود وضعیت مطلوب را طراحی و زمانبندی کنند و هدف نهایی را برای حوزه های مختلف مشخص نمایند.
۳) مجموعه عوامل نظارتی در جامعه از مردم و رسانه های جمعی گرفته تا سازمانهای دولتی و حکومتی نظارتی می توانند گزارش وضع موجود و فاصله آن از اهداف را به سهولت تنظیم نمایند، تا برنامه ریزان اصلاحات لازم را در برنامه های طراحی شده بعمل آورند.
۴) سخنوران مسئول با تکیه بر آمار و اطلاعات و با پشتوانه ای قوی و مستدل از عملکرد حوزه کاری خود دفاع می کنند و زمینه هرگونه سوء استفاده احتمالی از بین رفته و داوران عمومی جامعه بر میزان تحقق اهداف به ارزیابی، نظارت و قضاوت می نشیند.
۵) رقابت سالم برای عرضه خدمات بیشتر برای گروهها، احزاب و جناحهای مختلف در گستره جامعه به اوج می رسد و مردم در انتخاب بهترینها بدون مشکل و فارغ از خطاهای احساسی و عاطفی به آزادی واقعی فکر و اندیشه می رسند.
۶) اختلاف نظرها که معمولاً ناشی از کمبود اطلاعات و داده های ناقص است به شدت کاهش می یابد و تحلیل علمی و کارشناسانه آمار و اطلاعات موجود که به روشهای ثبتی و دقیق و به دور از تخمین و گمانه زنی های ناپایدار صورت می گیرد می تواند اجماع و اتفاق نظر پایداری را در مورد وضع موجود و برنامه های آتی فراهم نماید.
۷) شفاف سازی آمار و اطلاعات و نسبت آن با شاخصهای برنامه در حوزه های مختلف علاوه بر اینکه جو سالمی از گفتمانها و ارزیابی عمومی را فراهم می آورد زمینه هر نوع تفرقه و دوگانگی از سوی عوامل بدخواه را بکلی از میان خواهد برد.
۸) آفت شعارزدگی در جامعه و لوث شدن شعارهای اصیل و ریشه دار در جو ناسالم آن که در سایه نبود آمار کمی و کیفی و نسبت آن با شاخصهای تحقق شعارها شیوع نامیمون می یابد با بیانهای مستند و مستدل تحقق شاخصهای مربوط جای خود را به تبیین درصدهای محقق شده از آرمان والای انقلاب اسلامی و بندهای احکام برنامه های پنج ساله و سند چشم انداز خواهد داد.
۹) و بالاخره فرهنگ تمسک و توسل به شانس و اقبال و چشم امید داشتن به حوادث خوش یمن جهانی و داخلی و اسطوره سازی از افراد جایگزین تکیه بر برنامه ها و عملکرد خود و ارزیابی و اصلاح ابزار، روش و مسیر حرکت تکاملی جامعه با توکل بر قادر متعال خواهد شد.
با این مزایا که در توجه به آمار و اطلاعات و فرهنگ سازی استفاده از آن در بیان زشت و زیباهای جامعه وجود دارد، حیف نیست که «فرهنگ ایراد سخن مستند به آمار» به عنوان فرهنگ غالب و عمومی جامعه در حال پیشرفت اسلامی ما نهادینه نشود؟

محمد حسین رستگاری

منبع : روزنامه کیهان