آسم و ورزش

آسم انسداد متغیر و برگشت پذیر راه های هوایی است که با التهاب و افزایش واکنش راه های هوایی در مقابل محرک ها همراه می شود. یکی از چهره های بالینی این بیماری، آسم ایجاد شده به دنبال فعالیت فیزیکی و ورزش می باشد.
آسم ناشی از ورزش یکی از شایع ترین مشکلات طبی در ورزشکاران است و بسیاری از ورزشکاران حرفه ای موفق، مبتلا به آسم یا آسم ورزشی بوده اند و مطالعات نشان داده نسبت موفقیت آنها کمتر از افراد غیرمبتلا نمی باشد. از طرف دیگر درصد قابل توجهی از ورزشکاران بدون هیچگونه سابقه ای از بیماری آسم، در حین فعالیت ورزشی دچار علائم تنفسی شبیه به بیماران آسمی می گردند. از آنجا که این اختلال منحصر به مبتلایان آسم نیست و در قسمتی از افراد طبیعی هم مشاهده می گردد، بسیاری از پزشکان استفاده از واژه برونکواسپاسم ناشی از ورزش را مناسب تر می دانند.به طور کلی از لحاظ بالینی در ۹۰-۵۰ بیماران مبتلا به آسم، آسم ورزشی دیده می شود. ازطرف دیگر ۱۰ تا ۲۰ درصد بیمارانی که آسم ورزشی ثابت شده داشته اند، هیچ گونه سابقه ای از بیماری آسم نمی دهند. این شیوع درجمعیت عادی کمتر از افراد ورزشکار می باشد. شیوع آسم ورزشی در سایر بیماری های آلرژیک بیش از جمعیت عادی می باشد.
عوامل مؤثر در بروز این بیماری کنترل مناسب آسم، عوامل محیطی مانند آب و هوای سرد، رطوبت کم و استنشاق هوای خشک، ذرات معلق و آلاینده های هوا (از جمله SO۲،NO۲ و ازون) می باشد. همچنین عوامل روحی مانند خستگی، بیش تمرینی (Overtraining) و استرس های هیجانی نیز زمینه ساز بروز بیماری می شود. از فاکتورهای دخیل دیگر نوع ورزش، شدت و مدت ورزش می باشد. ورزش های هوازی مستمر و طولانی که نیازمند تنفس عمیق و سریع هستند، مانند دو و میدانی، اسکی، صحرانوردی و دوچرخه سواری جزو ورزش های ایجادکننده برونکواسپاسم می باشند و فعالیت های بی هوازی متناوب کمتر باعث ایجاد حملات می گردند. همچنین هر چه شدت و مدت ورزش بیشتر باشد، برونکواسپاسم حاصله نیز وخیم تر خواهد بود.
● علائم و سیر بالینی
سرفه شایع ترین علامت مبتلایان است. خس خس سینه، تنفس کوتاه و منقطع، درد و احساس ناراحتی قفسه سینه به هنگام ورزش یا پس از آن و نیز عملکرد ضعیف تر نسبت به زمان تمرین از سایر علائم شایع بیماری هستند که با گذشت ۸-۶ دقیقه از شروع ورزش و گاهی پس از توقف آن ایجاد می شوند. از علائم ناشایع آسم ناشی از ورزش، تهوع، درد پهلو، سردرد، ضعف عمومی، احساس ناآماده بودن، فقدان انرژی (به ویژه در کودکان)، خستگی زودرس و سینه صاف کردن های مکرر، کرامپ های شکمی، درد یا ناراحتی قفسه سینه، کرامپ عضلانی به دنبال ورزش یا احساس عدم آمادگی می باشد. کودکان خردسال ممکن است از درد معده شاکی باشند یا از شرکت در بازی شدید امتناع نمایند. درهر فردی که به دنبال ورزش و فعالیت دچار خس خس سینه، تنگی نفس یا سرفه می شود، باید به فکر آسم ناشی از ورزش بود اما در مواقعی که فرد دارای تظاهرات مبهم می باشد، تشخیص قطعی بیماری، با انجام تست عملکرد تنفسی (اسپیرومتری) قبل و بعد از یک فعالیت ورزشی انجام می شود.
پیشگیری از آسم ناشی از ورزش شامل دوبخش غیردارویی و دارویی می باشد.
● پیشگیری غیردارویی
اجتناب ازانجام ورزش، درصورت وجود نشانه ها قبل از شروع فعالیت ورزشی
انتخاب ورزش مناسب با کمترین احتمال ظهور حملات آسم. اصلاح برنامه ورزشی تغییر در نوع، شدت و مدت ورزش
گرم کردن به میزان کافی و القاء دوره مقاومت چند دقیقه قبل از شروع فعالیت ورزشی
● سعی به تنفس با بینی
پرهیز از فعالیت ورزشی در شرایط جوی نامتعادل (مانند هوای کمتر از۱۰ درجه سانتی گراد و با رطوبت کم) و در هنگام آلودگی هوا و وجود مواد محرک وآلرژن
پرهیز از فعالیت ورزشی در زمان ابتلا به عفونت های تنفسی و کنترل مشکلات همراه نظیر رینیت آلرژیک
پرهیز از موادغذایی خاص (میگو، کرفس، بادام زمینی، سفیده تخم مرغ، بادام، موز و...
استفاده از تجهیزات ورزشی مناسب مانند ماسک مخصوص
● پیشگیری دارویی
پیشگیری دارویی با استفاده از داروهای استنشاقی پیش از انجام فعالیت ورزشی صورت می پذیرد. برای این منظور بهترین داروها داروهای بتاآگونیست می باشند متناسب با مدت ورزش و فاصله باقی مانده تا شروع ورزش از داروهای طویل الاثر یا سریع الاثر استفاده می شود. این داروها هم در درمان و هم جهت پیشگیری مؤثر هستند. از مزایای این داروها استفاده استنشاقی آنها است و استفاده خوراکی از آنها در فعالیت های حرفه ای ممنوع است.
داروهای سریع الاثر و کوتاه اثر مانند سالبوتامول را می توان ۱۵ دقیقه قبل از شروع فعالیت ورزشی استفاده نمود و در صورت بروز علائم نیز قابل استفاده می باشند. این داروها برای فعالیت های ورزشی به مدت حدود دو ساعت اثر پیشگیرانه دارند، دسته دیگر داروها، داروهای سریع الاثر و طویل الاثر مانند سالمترول هستند. مدت اثر این دارو ۱۲-۱۰ ساعت می باشد. بنابراین در کسانی که زمان شروع فعالیت ورزشی آنان قابل پیش بینی نمی باشد یا فعالیت ورزشی مداوم به مدت چند ساعت دارند، توصیه می شود. این داروها در کودکانی که در فعالیت های روزانه خصوصاً در مدرسه فعالیت بدنی مداوم و نسبتاً طولانی دارند و همچنین ورزشکاران شرکت کننده در ورزش های استقامتی، کاندیداهای خوبی برای دریافت این دارو می باشند. داروهای دیراثر و طویل الاثر مانند فورمترول بیشتر در ورزشکاران آسمی و کودکان مبتلا به آسم کاربرد داشته و باعث بهبود کیفیت زندگی و فعالیت های ورزشی فرد می شود.از داروهای مؤثر دیگر در پیشگیری از EIA کرومولین سدیم و ندوکرومیل (Nedocromil) می باشند که به صورت استنشاقی مصرف می شوند. این داروها بیشتر در افرادی توصیه می گردند که درحالت عادی علامتی از بیماری آسم ندارند.
در صورت رعایت اصول پیشگیری دارویی وغیردارویی و استفاده از ورزش مناسب، موفقیت پیشگیری از آسم حین ورزش ۹۰ درصد می باشد. در صورت عدم موفقیت دراین زمینه، باید دوز داروی مصرفی تعدیل شده یا تشخیص آسم مجدداً مورد ارزیابی قرار گیرد.
بعضی از ورزش ها خطر بالاتری برای ایجاد علائم بیماری ایجاد می نمایند و بر این مبنا ورزش ها به دو دسته تقسیم می شوند:
▪ ورزش های آسموژنیک: این ورزش ها شامل دوی استقامت، دوچرخه سواری، بسکتبال، فوتبال امریکایی، راگبی، هاکی روی یخ، اسکیت روی یخ و اسکی می باشند.
▪ ورزش هایی که با خطر کمتر بروز آسم همراه هستند شامل شنا، شیرجه، دوی سرعت، بوکس، کاراته، تنیس، هندبال، راکت بال، ژیمناستیک، گلف، فوتبال، بیس بال، کشتی و واترپلو می باشند.
▪ ورزش های آبی عموماً کمتر آسموژنیک هستند که شاید علت آن استنشاق هوای مرطوب باشد که باعث تحریک کمتر مجاری هوایی فرد مستعد می شود. با این حال کلر استخرها ممکن است به شکل یک محرک شیمیایی برای ایجاد برونکو اسپاسم در افراد حساس عمل کند، هر چند که میزان کلرین استخر در محدوده استاندارد بی خطر برای شنای تفریحی باشد.
کاهش فعالیت فیزیکی در بیماران آسمی (خصوصاً کودکان) شاخص مهم در پیش بینی سیر وخامت بیماری می باشد. از طرف دیگر غلبه بر علائم آسم حین ورزش یک ضرورت برای موفقیت در درمان آسم می باشد. به عبارت دیگر اگر بخواهیم میزان موفقیت درکنترل حملات آسم را بالا ببریم، باید بتوانیم نظر بیمار را برای شرکت وی در فعالیت های ورزشی ترغیب نماییم. ورزش هم از طریق ایجاد هماهنگی بین سیستم قلبی عروقی و سیستم حرکتی و هم از طریق رفع اختلالات روانی و ایجاد حس اعتماد به نفس در بیمار باعث کنترل و کاهش حملات آسم خواهد شد. در ضمن فرد بیمار با کسب تجربه موفق در کنترل علائم حین ورزش، نسبت به کنترل بیماری آسم خود نیز امیدوارتر خواهد شد. هر چه شدت بیماری آسم بیشتر باشد، تأثیر ورزش در کنترل آن زیادتر خواهد بود و در بیماران با آسم خفیف تأثیر فعالیت ورزشی در کنترل بیماری در حد افراد سالم می باشد.

دکتر وحید ضیائی
Vahid Ziyaei

منبع : روزنامه ایران ورزشی