بیدستانی به نام ابیانه

چارقد هایی با گل های سرخ و دامن های پرچین مشکی و سینی های پر از آلو هایی که در مرز رسیدن به لواشک شدن هستند، با ساختمان های کاهگلی سرخ رنگ و پنجره های مربع متقارن، همه تعریف بی رحمانه من از روستای تاریخی و گردشگری ابیانه است که در دره سرسبز برزرود در ۴۰ کیلومتری شمال نطنز و در همسایگی کاشان قرار دارد.
ابیانه که روستایی با ماکتی زیبا و آراسته شده است، بسیاری از خانه های بازسازی شده آن خالی از سکنه است و به غیر از چند سالمند، تعداد ساکنان جوان آن به تعداد انگشت های دست می رسد.
● ابیانه جراحی شد
از سال ۱۳۸۰ طرح بهسازی و احیای روستای ابیانه آغاز شد. نام ابیانه از واژه «ویونا» یا «ویونه» به معنای بیدستان گرفته شده که در مکاتبات و گفتار فارسی به ابیانه تغییر کرده است. طبق اسناد موجود خاستگاه اولیه روستا مشخص نیست. «آثاری که بتواند قدمت روستا را در سکونتگاه اولیه خود نمایان کند، موجود نیست. فقط وجود آتشکده هرپاک و محراب مسجد جامع با درهای منقش با تاریخ ۵۰۰ سال ه.ق. است که نشان از قدمت روستا دارد.» تنها بخش باقی مانده از تاریخ قدیم ابیانه، نوع لباس پوشیدن اهالی است؛ پوششی که به گفته خود اهالی گاه با جبر مسوولان پایگاه میراث فرهنگی دیکته می شود.
بر اساس گزارش بنیاد مسکن اسلامی روستای ابیانه دارای بافتی فشرده و پیوسته است، با کوچه های تنگ و باریک. تغییر ساختار طبیعی کوه از شمال به جنوب باعث تغییر و فرم پذیری روستا شده است.
خانه های روستای ابیانه بدون حیاط و با سقف های کم وسعت است. خانه ها به صورت پلکانی و با استفاده از مصالح بومی موجود در منطقه و با کلاف کشی چوبی ساخته شده اند. خانه ها به طور معمول رو به آفتاب بوده و برای فرار از سرما تنگ هم ساخته شده اند. در عبور از میان بافت احیاشده روستا که با معبر سنگ شده، حکم راهنمایی گردشگران را بازی می کند، می توان دریافت که روستا از بازی احجام کوچک و بزرگ مکعبی شکل با رنگ قرمز ساخته شده است. طبق مطالعات انجام شده از سوی طرح اجرایی بهسازی بافت روستای ابیانه، این روستا دارای ویژگی هایی است که آن را از سایر روستا ها متمایز می کند. فرم پذیری بناها از شکل خالص مربع، فرم پذیری نماها از شکل چهارگوش به طور عمده، وجود پنجره های چوبی بدون شیشه، انواع ایوان با یک ساخت هماهنگ، در های منقش و کتیبه دار، کلون ها و کلیدهای چوبی، وجود اجاق و اتاق ها و ایوان ها و چهارصفه بودن و سه تا چهار طبقه بودن عمده خانه ها از جمله ویژگی های این روستا است. اما این روستای متفاوت و تاریخی با قلعه ها و گورستان های قدیمی مهمان پذیر خوبی برای گردشگران نیست.
● روستای گردشگری
جاده پیچ درپیچ با حاشیه یی پوشیده شده از درختان چنار تنومند و نهر آبی که از پای آن عبور می کند، با انارستانی که از سرمای زمستان به خشکی رسیده است و درختان کهنسال زردآلو و سیب گویای آن است که به روستای ابیانه نزدیک می شویم. کوه هایی که به سرخی می رسند و خاک های سرخ تر، از روستایی یاقوتی در پیش رو و پشت به کوه و رو به آفتاب خبر می دهد که در آستانه ورود به این روستای تاریخی و گردشگری هیچ تابلویی را نمی یابی که تو را به سوی کوچه پس کوچه های روستا هدایت کند. پیش از رسیدن به روستا از کنار چند قبرستان کوچک عبور می کنید که سرشار از رمز و راز هستند.
روی قبر ها پوشیده شده از چند تکه سنگ با نشان ها و اشکال هندسی دو سنگ کوچک استاده در پای قبر با علامتی فلش مانند دیده می شود. سنگ های نشانه که معرف فرد فوت شده هستند، مثلثی اند و تنها حکاکی یک شانه در کنار آن نشان می دهد که شما سر قبر یک زن نشسته اید. هر چه به ابیانه نزدیک تر می شوید قبرستان های کنار جاده از شکل منحصر به فرد خود خارج شده و شبیه قبر های امروزی می شوند. شاید برای همین کهنسالان آفتاب نشین ابیانه نمی دانستند در پاسخ به پرسش های ما درباره علامت های روی قبرها چه باید بگویند. خوشامدگوی تو به روستا، مینی سوپر ابیانه و هتلی با همین نام است. سرخ و با ویترینی از پنجره های مربع و کوچک. خیابان نه چندان بلند منتهی به بافت قدیم روستا با حاشیه پرشده از خودروهای پارک شده و مسافران سرگردان که برای تماشای روستا با خیال آسوده نیازمند گریزی به سرویس بهداشتی هستند، به اجبار مسافران را به تنها مسیر پیش رو هدایت می کند. کسی نمی داند سرویس بهداشتی کجاست. زنی کوچک و ریزنقش که بساط برگه زردآلو و لواشکش را برای مسافران پهن کرده و از روی چین های صورتش می توان عمر او را بیش از ۷۰ تخمین زد، می گوید سرویس بهداشتی روستا کجاست. اما تاکید دارد آبی در کار نیست. مسافران با بطری های آبی که زمانی در آن نوشابه یافت می شد، در محوطه اطراف سرویس بهداشتی با شش چشمه برای زنان و مردان به صف منتظر ایستاده بودند.
کسی در میان صف انتظار که روستا را گشته، به دیگر مسافران برای بازدید راهنمایی می دهد. هیچ بروشور و راهنمایی در کار نیست. باید کشف و شهود کرد تا روستای تاریخی ابیانه را دید. در دستان بسیاری از گردشگران کیسه های شیرینی حاجی بادام محصول شهر کاشان دیده می شود. از مغازه دار میانه راه می پرسم سوغات این سرزمین چیست؟ می خندد و نان محلی و سرکه های سیب را که درون بطری های کوچک آب معدنی ریخته شده اند، نشان می دهد.
می پرسم رئیس پایگاه میراث فرهنگی ابیانه به شما اجازه می دهد سرکه های سیب را درون بطری های از قبل استفاده شده، بریزید و به گردشگران بفروشید؟ نگاه و پرسشی که تمام صورتش را پر می کند، متوجهم می کند که تا به حال چیزی درباره پایگاه یا رئیس آن نشنیده است.
خبری از سوغات یا صنایع دستی در روستا نیست. چند مغازه که از بیسکویت تا سی دی معرفی ابیانه در آن یافت می شود، چند دست از لباس های دست دوز زنان ابیانه را آویزان کرده اند. قیمت پیراهن روی لباس ۶۰ هزار تومان است. نرسیده به امامزاده یحیی و عیسی پیرزنی چند دست لباس زنانه و چند شلوار مردانه را روی بند رختی آویزان کرده و در حرکتی ابتکاری آنها را ساعتی اجاره می داد. در میان آن روستای ساکت و آرام و بدون هیجان مجال خوبی برای جوان ترها بود تا از خود با لباس های اجاره یی عکسی به یادگار بگیرند. در بروشور ها و کتاب هایی که به فراوانی درباره روستای تاریخی و دیدنی ابیانه منتشر شده، می توان نشانه هایی از آثار تاریخی از جمله قلعه ها، خانقاه و مساجد در این روستا و اطراف آن یافت. اما این روستا که به عنوان روستای هدف گردشگری معرفی شده و مورد توجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفته و حتی سازمان بنیاد مسکن طرح احیا و بازسازی آن را به پایان رسانده است، فاقد زیرساخت های اولیه و ضروری گردشگری است.
با وجود همه جاذبه های گردشگری در این روستا، گردشگران فاقد هدف و برنامه برای روستاگردی و آشنایی با آداب و رسوم هستند.
● بناهای مذهبی و عمومی ابیانه
مسجد جامع در وسط ده واقع شده است که با طاق بندی ضربی و مخصوصاً درهای ورودی منبت کاری با گل و بوته و خطوط برجسته و گل درشت توجه هر تازه واردی را جلب می کند.
مسجد «پرزله» در محله معروف «پرزله» واقع شده است و مشتمل بر یک شبستان در طبقه همکف با کوچه است که با در دولنگه یی به راهرو کوچکی متصل می شود.
مسجد «حاجتگاه» در قسمت غربی ده و در کنار قبرستان سابق واقع شده است. جبهه شرقی آن با روکاری آجری و دریچه ها و پنجره های مشبک هلالی نمای جالبی دارد. مسجد «یسمان» در میان محله «یسمان» واقع شده و اثر یا نوشته یی تاریخی ندارد اما آنچه مسلم است از بناهای قبل از دوره صفویه است. «امامزاده ابیانه» یا « زیارت» مدفن دو تن از فرزندان امام موسی کاظم(ع) است.
زیارتگاه « هینزا» نیز در زاویه جنوب شرقی ده و در دره کم عرض و طویلی شامل قریب به یک هکتار باغ های میوه قرار دارد. پیش از این اهالی روستا به علت نداشتن زمین کافی برای کشاورزی ناچار بوده اند خواربار مورد نیاز خود را از خارج تامین کنند لذا یک حس ذخیره اندوزی و صرفه جویی در آنان به وجود آمده که این شیوه زندگی پایه اصلی و اساسی اقتصاد و دوام و بقای مردم ده را تشکیل داده است. از طرفی فکر تهیه زمین کشاورزی و تامین خواروبار مورد نیاز موجب شده اهالی از سمت شرق و غرب ده تا شعاع ۵۰ کیلومتری درصدد خرید ملک و زمین و باغ باشند و این شیوه ذخیره اندوزی و صرفه جویی در میان مردم منطقه زبانزد بوده ولی به آن جنبه خست نمی توان داد.

مریم خورسند

منبع : روزنامه اعتماد