عصر اطلاعات نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدات فرا روی تجارت الکترونیکی در ایران

بسیاری از اقتصادانان، متخصصان و آینده نگرها بر این باورند که در سال های اخیر انقلابی مشابه انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته که جهان را وارد عصر اطلاعات ساخته و بسیاری از جنبه های اقتصادی و اجتماعی حیات بشر را دستخوش تحولی عمیق کرده است. یکی از ابعاد این تحول، تغییرات عمیقی است که در روابط اقتصادی و تجاری بین افراد، شرکت ها و دولت ها به وجود آمده است. به نحویکه در این زمان، حضور در بازارهای جهانی به کمک شیوه های موفق و کارآمد نظیر تجارت الکترونیکی، از جمله ضرورت های تطبیق با نظام بین المللی است. بی شک، بهره گیری از تجارت الکترونیکی یکی از حلقه های لازم برای افزایش کارایی تجاری در اقتصاد ملی است. نیل به هدف افزایش کارایی، مستلزم اقدام در دو محور اساسی اطلاعات رسانی بازرگانی و تسهیل تجاری است. اطلاع ارسانی بازرگانی، با شکستن انحصار اطلاعات، زمینه رقابت و در نتیجه ارتقاء بهره وری را افزایش داده و گام بلندی در تأمین عدالت اجتماعی بشمار می رود. در محور تسهیل تجاری نیز باید از شیوه های نوین بازرگانی بهره جست که شامل بکارگیری نظام کدینگ کالا، استانداردهای تبادل الکترونیکی داده ها و انجام معاملات الکترونیکی در محیطی امن می باشد. تجارت الکترونیکی به دلیل سرعت، کارآیی و کاهش هزینه ها، حوزه جدیدی را در رقابت گشوده است تا آنجا که عقب افتادن از این سیر تحول نتیجه ای جز منزوی شدن د رعرصه اقتصاد جهانی نخواهد داشت.
گسترش و توسعه تجارت الکترونیکی به لحاظ کاهش هزینه های عملیاتی، سرعت بخشیدن به انجام مبادله، تقویت موضع رقابتی ایران در جهان، بهره گیری از فرصت های زودگذر در عرصه صادرات و حتی خرید به موقع کالا از خارج کشور، دارای منافع فراوان در زمینه کاهش هزینه و افزایش صادرات، اشتغال و تولید است. براساس برآوردهای به عمل آمده ارزش فعلی صادرات جهانی کالا و خدمات حدود ۷هزار میلیارددلار است که از این مبلغ ۵۰۰میلیارد دلار صرف تهیه و مبادله اسناد مربوطه می شود. به عبارت دیگر حدود ۷درصد ارزش مبادلات را هزینه تهیه و مبادله اسناد تشکیل می دهد.
با الکترونیکی شدن این مبادلات، این هزینه به شدت کاهش خواهدیافت. برآوردهای انجام شده نشان می دهد استفاده از مبادله الکترونیکی به جای روش های سنتی مبتنی بر کاغذ موجب ۲۱تا ۷۰درصد صرفه جویی در هزینه فعالیت های مختلف تجاری می شود.
به منظور استقرار و نهادینه شدن تجارت الکترونیکی در بستر اقتصاد ملی، پاره ای ملزومات و پیش نیازها باید موجود باشد. این موارد بطور کلی شامل یکسری شرایط و عوامل مساعد محیطی و یکسری ویژگی های مناسب در ساختار بنگاه ها و سازمان های فعال در این زمینه است. بنابراین مجموع عواملی که به استقرار و توسعه تجارت الکترونیکی در سطح کشور کمک می نمایند به دو دسته درونزا و برونزا تقسیم می شوند. عوامل برونزا عمدتا ناشی از تصمیم گیری سیاستگزاران کلان اقتصادی می باشند، در مقابل عوامل درونزا بیشتر به ساختار بنگاه ها و رویه های عملکردی آنها برمی گردد.
● پیش نیازهای برونزای استقرار و نهادینه شدن تجارت الکترونیکی
الف) وجود سیستم بانکی دقیق، سریع و روان که بدون نیاز به حضور فیزیکی از طریق اینترنت قابل دسترسی باشد
ب) صدور کارتهای اعتباری و بکارگیری نظام انتقال الکترونیکی اسناد توسط شبکه بانکی
پ) تدوین قوانین داخلی بنحو سازگار با قوانین متحدالشکل بین المللی در ارتباط با تشریفات گمرکی، نظام اخذ مالیات و بانکداری الکترونیکی
ت)ایجاد سیستم استاندارد تخصیص کد تجاری محصول
ث) ایجاد نظام حقوقی اطلاع رسانی و تعریف حقوق مالکیت معنوی
ج) تأمین امنیت اطلاعات
ج) تعریف حقوق فردی در ارتباط با محرمانه بودن اطلاعات شخصی
ح) توسعه فناوری های عام همچون مهندسی ارتباطات و مهندسی نرم افزار از لحاظ دانش فنی مورد نیاز برای پشتیبانی تجارت الکترونیکی
خ) راه اندازی خطوط ارتباطی سریع و مطمئن، با نظام تعرفه ای رقابتی در جهت کاهش قیمت خدمات مخابراتی و کاهش هزینه ارتباطات الکترونیکی
د) وجود یک بستر قانونی جهت اجرای تجارت الکترونیکی
ذ) پذیرش اسناد الکترونیکی توسط قوه قضاییه (با اعتباری برابر با اسناد کاغذی)
ر) معرفی مراجع صدور گواهی امضاء دیجیتالی در کشور و تایید احراز هویت خریدار و فروشنده توسط این مراجع پیش نیازهای درونزای استقرار و نهادینه شدن تجارت الکترونیکی:
الف) برخورداری از بازدهی بالای تجاری: اگر چه محیط اینترنت، محیطی مناسب برای جذب مشتری است ولی به دلیل وجود رقابت شدید، محیطی مناسب برای از دست دادن آن نیز می باشد لذا نباید مشتری را پشت خط، زیاد در انتظار نگه داشت.
ب) برخورداری از بازدهی اطلاعاتی بالا: فرآیندهای توسعه سیستم های تجارت الکترونیکی باید توانایی بهینه سازی سیستم را به سرعت و براساس نیاز مشتری و تقاضای بازار داشته باشند، یعنی سازمان تجاری باید بتواند همواره به شکلی سریع و کارآمد به جمع آوری اطلاعات و پردازش آن در جهت تعدیل یا اصلاح سیاستهای تجاری خود اقدام کند.
پ) نسجام فعالیتها در راستای اهداف برنامه ریزی شده: نظام اطلاعاتی فرآیندهای داخلی بنگاه باید منسجم و یکپارچه شوند تا مجموعه ای از اطلاعات دقیق حاصل شود.
ت) برخورداری از آموزش و تخصص لازم در ارتباط با بکارگیری فنون تجارت الکترونیکی: برای کسب و حفظ مزیت تجاری در محیطی که رقابت شدید در آن برقرار است جذب، تربیت و حفظ نیروی کار تخصصی الزامی است. به عبارت دیگر در دنیای امروز از دست دادن نیروی کار متخصص به معنای جذب آن توسط رقبا بوده و می تواند در بلند مدت زمینه های شکست تجاری را در پی داشته باشد.
ث) استمرار در بهینه سازی: برای رسیدن به پیشرفت در حوزه تجارت الکترونیکی، رسیدگی مداوم به فرآیندها و به روز نمودن آنها بسیار مهم و حیاتی است. وجود یک هسته قوی تحقیق و توسعه که برخوردار از امکانات و بودجه کافی است می تواند در این زمینه بسیار موثر باشد.
ج) طراحی کارآمد وب سایت برای رسیدگی به خواست مشتریان و تامین رضایت آنها: هنگامی که یک مشتری به وب سایت اینترنتی بنگاه یا سازمان مراجعه می کند باید بتواند اطلاعات مورد نیاز خود را بدست آورد و یا برای مشکل خود راه حلی پیدا کند، بنابراین سازماندهی و طراحی مناسب یک وب سایت، از پارامترهای مهم و موثر در طراحی وب سایت های تجاری می باشد که عدم توجه به آن، موجب ناتوانی در امر تجارت الکترونیکی خواهد شد.
چ) توانایی در همراهی با فناوری های جدید: امروزه به طور مداوم جهان شاهد ظهور فناوری های جدید می باشد که عدم توانایی در همراهی مناسب با آنها موجب از دست رفتن منافع بالقوه ناشی از آنها برای بنگاه خواهد بود. در حقیقت، نوسازی در فن آوری های مورد استفاده باید بگونه ای انجام گیرد که بنگاه همواره در فهرست جستجوی مشتریان برای دریافت خدمات و کالای مورد نظر قرار گیرد.
ح) سازگاری و عدم مغایرت در مسیرهای بازاریابی: ممکن است بر اثر عارضه اینترنتی کالا، شبکه توزیع سنتی (عمده فروشان کالای بنگاه) از خرید کالا و ادامه نمایندگی پخش امتناع کنند لذا در امر بازاریابی باید به این نکته ظریف دقت لازم را مبذول داشت.
با نگاهی دقیق تر به پیش نیازهای ذکرشده، می توان گفت که در داشتن برخی از این الزامات، کشور ما دارای مزیت نسبی است در حالی که در برخی دیگر نقاط ضعفی به شکل مانع بر سر راه توسعه تجارت الکترونیکی در ایران وجود دارد.
● نقاط قوت:
۱) رقابت فراینده در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات
۲) موقعیت های آموزشی فزاینده (درحال رشد و توسعه)
۳) وجود ابتکار و نوآوری در زمینه توسعه نرم افزار و پـتانسیل برای صادرات نرم افزار
۴) مجاورت با بازارهای بزرگ و پیشرفته فناوری اطلاعات
۵) تعهد دولت نسبت به توسعه فناوری اطلاعات (متبلور درسند ملی استراتژی فناوری اطلاعات)
۶) وجود نیروهای جوان و مستعد برای راه اندازی کسب وکارهای جدید و دارای ریسک بالا
۷) بوجود آمدن برخی زمینه ها برای توسعه تجارت الکترونیکی از جمله قانون تجارت الکترونیکی
● نقاط ضعف:
۱) فقر اقتصادی و فرهنگی جامعه و پایین بودن سطح آگاهی مردم نسبت به فناوری اطلاعات درکشور
۲) بی ارزش بودن وقت درفرهنگ عامه ایران
۳) عدم رشد متناسب زیر ساختهای مالی
۴) ضعف نظام بانکی کشور در بانکداری الکترونیکی و دسترسی محدود به پرداخت الکترونیکی
۵) عدم اطمینان درمعاملات اینترنتی از سوی مشتریان
۶) کمبود کارآفرینان درحوزه تجارت الکترونیکی
۷) کمبود سرمایه خصوصا سرمایه ریسک پذیر
۸) هزینه بالای دسترسی به اینترنت (خصوصا اینترنت با پهنای باند مطلوب) و نبود بسترها و تجهیزات شبکه ای و ارتباطی لازم برای دسترسی سریع و آسان مردم به اینترنت
۹)ضعف در مهارت های کاربردی تجارت الکترونیکی
۱۰) ضعف در سیستمهای تکمیل سفارشات (گمرک، پـست و...)
۱۱) عدم آمادگی نهادهای دولتی برای ارائه سرویس های مبتنی بر فناوری اطلاعات
۱۲) کمبود زیرساخت صنعتی به منظور تولید کالاها و خدمات با ارزش افزوده بالا
۱۳) حجم بالای فعالیت های دولتی و انجام آنها با شیوه های سنتی وعدم استفاده از تجارت الکترونیکی
۱۴) عدم وجود قوانین یکپارچه و نهادهای مسئول برای رسیدگی به مشکلات قانونی درحوزه تجارت الکترونیکی.
● فرصتها:
۱) گشوده شدن بازارهای جدید از طریق تجارت الکترونیکی به روی کشور
۲) ایجاد دسترسی های جدید دربازار فعلی و امکان توسعه بازار و محصول برای تولیدکنندگان و ارائه دهندگان خدمات
۳) افزایش کارایی صنایع
۴) افزایش بهره وری عمومی در اقتصاد ملی
۵) افزایش رقابت، بهبود تجارت و کاهش هزینه ها برای مصرف کنندگان
۶) امکان توزیع امکانات و مشاغل در نواحی حومه ای شهرها و روستاها و به تبع آن افزایش عدالت اجتماعی
۷) فراهم آمدن فرصت زمانی بیشتر برای انجام مبادلات با بسیاری از کشورها
۸) عدم نیاز به سرمایه گذاری کلان برای راه اندازی کسب و کار جدید درمقایسه با روش های سنتی راه اندازی کسب و کار.
● تهدیدات:
۱) مشکلات ناشی از روند سریع جهانی شدن
۲) کاهش کارآفرینان و متخصصان حوزه تجارت الکترونیکی در نتیجه فرار مغزها
۳) افزایش رقابت پذیری و در نتیجه کاهش حاشیه سود صنایع
۴)عمیق تر شدن نابرابری در نتیجه توسعه نامتوازن تجارت الکترونیکی
۵) تغییرات در ساختار اجتماعی در نتیجه توسعه تجارت الکترونیکی
۶) امکان از دست دادن رقابت پذیری در صورتی که کسب وکارها نتوانند خود را با تغییرات جهانی در زمینه توسعه تجارت الکترونیکی هماهنگ کنند.
۷) امکان تحریم ازسوی برخی کشورها
۸) امکان دسترسی به اطلاعات اشخاص و شرکت های ایرانی توسط دولت های غربی و استفاده از آنها بر علیه این اشخاص و شرکت ها
۹) تسلط زبان لاتین بر اینترنت

حمید گل محمدی

منبع : روزنامه کیهان