هیپوتانسیون و هیپرتانسیون

کم فشاری (Hypotension) به معنی کاهش فشارخون از (۱۲/۷ mHg) و پرفشاری (Hypertension) به معنی بالا بودن مداوم فشارخون (۱۲/۹ mHg) است. پرفشاری دارویی (Drug Hypertension) به معنی بالارفتن فشارخون در اثر مصرف دارو حتی با یک دوز یا مقادیر بسیار کمتری از دوز درمانی دارو در افراد مستعد (زمینه‌دار) است و پرفشاری کمانه‌ای (Rebound Hypertension) عبارت است از افزایش فشارخون در اثر قطع داروی ضد پرفشاری خون که طی آن فشارخون از آنچه قبل از آغاز درمان بوده نیز بیشتر می‌شود. پرفشاری کمانه‌ای که شدیدتر از پرفشاری ‌‌خون قبل از درمان نیز هست معمولاً بین ۱۸ تا ۳۶ساعت پس از قطع مصرف داروی ضدپرفشاری خون رخ می‌دهد.این پرفشاری همراه با سردرد، تحریک، تعریق و استفراغ است. علت پیدایش پرفشاری کمانه‌ای فعالیت بیش از اندازه‌ی سمپاتیک است که با بالا بودن غلظت کاتکول‌آمین‌ها در ادرار و خون همراه است.
داروهایی که باعث پرفشاری و کم فشاری دارویی و پرفشاری کمانه‌ای دارویی می‌شوند جهت اطلاع و اندیشه عبارتند از:
۱) Mineralocorticoid Drugs داروهایی که از این دسته باعث احتباس آب در اثر نگهداری سدیم و اتلاف پتاسیم می‌شوند پرفشاری دارویی ایجاد می‌کنند مانند Fludrocortisone حساس نمودن عروق به اثر کاتکول‌آمین‌ها در اثر مصرف داروهای Mineralocorticoid ممکن است یکی از علل دیگر پرفشاری دارویی در اثر مصرف این دسته از داروها باشد.
۲) Albumin با افزایش بارپروتئین خون ممکن است سبب بروز احتمال کم‌فشاری دارویی شود.
۳) Alcohol مصرف دراز مدت الکل ترشح ACTH را زیاد کرده در نتیجه فعالیت مینرالوکورتیکوئیدها را افزایش می‌دهد و سبب پرفشاری دارویی می‌شود به علاوه مصرف الکل باعث بالا رفتن رنین‌پلاسما نیز می‌گردد که یکی دیگر از علل افزایش پرفشاری دارویی ممکن است باشد.
۴) Amantadine و Amphotericin اولی کم‌فشاری دارویی وضعیتی و دومی پرفشاری دارویی ایجاد می‌کنند.
۵) Amyl nitrite باعث کم فشاری دارویی از حالت ایستاده می‌شود.
۶) Anesthetics Inhalation کاهش غیر عادی مداوم یا شدید فشارخون در اثر ضعف گردش خون از عوارض جانبی این داروهاست.
۷) Anesthetics (Parenteral - Local Mucosal) کمی غیرعادی فشارخون ایجاد می‌کنند.
۸) Antacids با مصرف دراز مدت باعث کاهش ذخایر فسفات خون و در نتیجه کاهش مزمن فشارخون می‌شوند
۹) Antidepressants MAO باعث کم فشاری دارویی در حالت ایستاده می‌شوند. برای بالا بردن فشارخون به سطح قبل از درمان کاهش مقدار مصرف دارو لازم است.
۱۰) Antidepressants Tricyclic باعث کم فشاری دارویی می‌شوند:
▪ در اثر گشادشدن جدار عروق
▪ تضعیف میوکارد
۱۱) Antidyskentics باعث کم فشاری دارویی در حالت ایستاده می‌شوند.
۱۲) Antihistamine Decongestant وجود Phenyl propanolamine در ترکیب این دارو با تاثیر بر جدار عروق و اثر تنگ کننده‌ی آن باعث پرفشاری دارویی می‌شود.
۱۳) ‌Antihistamines در اثرات ضد‌موسکارینی و ضعف CNS ممکن است کم‌فشاری دارویی بروز نماید.
۱۴) Anti Inflamatory Analgesics امکان بروز کاهش شدید و ناگهانی فشارخون با مصرف دارو‌های این دسته وجود دارد.
۱۵) Appetite Suppessants باعث بحران‌های زیاد شدید فشار‌خونی می‌شوند و Anabolic steroids نیز پرفشاری دارویی ایجاد می‌نمایند.
۱۶) Baclofen با شیوع نادر ممکن است باعث کمی غیر‌عادی فشار‌خون شود.
۱۷) Barbiturates با تجویز وریدی آنها به‌خصوص تجویز وریدی سریع پرفشاری دارویی گزارش شده‌است.
۱۸) Belladona Alkaloids پرفشاری دارویی به‌خصوص پر‌فشاری شریانی ایجاد می‌کنند.
۱۹) Belladona Ergotamines با افزایش ضربان سریع و غیرعادی قلب سبب پرفشاری دارویی می‌شوند.
۲۰) Benzodiazepines با شیوع کمتر و یا نادر ممکن است سبب کم فشاری دارویی شوند.
۲۱) Beta - Adrenergic Blockking Agents هنگامی که برای دستیابی به نتایج درمانی بهتر مقدار مصرف داروهای این دسته را بالا می‌برند در صورتی که مقدار مصرف به سرعت افزایش یابد باعث پرفشاری می‌شوند دلیل آن فراهم شدن مقدار زیادی کاتکول‌آمین درون‌زا و اثر بی‌رقیب آلفا آدرنرژیک آن روی سیستم عروقی است و دراثر قطع مصرف دارو‌های این دسته نیز پرفشاری کمانه‌ای بروز می‌کنند.
۲۲) Bleomycin کم‌فشاری دارویی ایجاد می‌کند.
۲۳) Bretylium دراثر مصرف آن معمولاً کم فشاری دارویی وضعیتی و در حالت خوابیده بروز می‌کند.
۲۴) Bromocriptine بروز پرفشاری دارویی در بیماران تحت درمان گزارش شده است.
۲۵) Busulfan با شیوع کمتر کم فشاری دارویی گزارش شده است
۲۶) Calcium Channel Blocking Agents با شیوع نادر کمی بیش از حد کم فشاری دارویی مشاهده شده است.
۲۷) Calcium Supplements به طور شایع در اثر مصرف داروهای این دسته کم فشاری دارویی بروز می‌کند.
۲۸) Capromycin مصرف دراز مدت داروی فوق باعث تخلیه‌ی ذخایر فسفات بدن و کم‌ فشاری دارویی مزمن می‌گردد.
۲۹) Carbamazepine کم فشاری یا پرفشاری دارویی در اثر مصرف این دارو گزارش شده است.
۳۰) Chloral Hydrate مصرف بیش از حد باعث کم فشاری دارویی می‌شود.
۳۱) Cimetidine در موارد نادر کم فشاری دارویی گزارش شده است.
۳۲) Citrates در موارد نادر پرفشاری دارویی گزارش شده است.
۳۳) Clonidine در اثر مصرف این دارو کم فشاری دارویی و در اثر قطع مصرف و یا مصرف مقادیر بسیار زیاد، پرفشاری کمانه‌ای بروز می‌کند (زیادی واجهشی فشارخون در ۵ تا ۲۰ درصد بیماران بروز می‌کند).
۳۴) Colchicine، کم‌فشاری شدید دارویی در اثر استفراغ و اسهال شدید ناشی از مصرف بیش از حد این دارو ممکن است بروز نماید.
۳۵) Oral Contraceptive مصرف این داروها با شیوع کم یا نادر باعث افزایش تدریجی فشارخون می‌شود. معمولاَ دوسال پس از مصرف داروهای این دسته پرفشاری دارویی بروز می‌کند که در ۵/۲ درصد موارد از نظر بالینی جدی است. احتمال می‌رود که اثر منقبض کننده‌ی مستقیم استروژن یا پروژسترون روی عروق و یا افزایش تراز خونی زیرمایه رنین، فعالیت رنین پلاسما PRA، آنژیوتانسین II، آلدوسترون متعاقب مصرف این داروها عامل پیدایش پرفشاری خون باشد. به علاوه پرفشاری بدخیم در اثر ترومبوز شریان کلیوی متعاقب مصرف کنتراسپتیوهای خوراکی نیز گزارش شده است.
۳۶) Cyclosporin پرفشاری دارویی ایجاد می‌کند شاید دلیل آن کاهش فعالیت کلیه‌ها، انقباض عروق کلیه، احتباس نمک، حساس‌شدن عروق کلیه به سایر منقبض‌کننده‌ها و یا جلوگیری از انبساط عضلات صاف عروقی باشد. به ‌علاوه گزارش‌های دیگر حاکی از اثر ضد‌شل شدن آرتریولها و افزایش تجمع پلاکتی Cyclosporin می‌باشد که به‌نوبه‌ی خود در عارضه‌ی پرفشاری دارویی نقش ایفا می‌کنند و همچنین این دو اثر باعث ترشح هورمون فعال عروقیVasoactive Hormone می‌شوند که مجدداً به ‌نوبه‌ی‌ خود عامل موثر در پرفشاری دارویی هستند.
۳۷) Cyproterone compound پر‌فشاری دارویی ایجاد می‌کند.
۳۸) Danazol با شیوع کمتر پر‌فشاری دارویی در اثر مصرف این دارو گزارش شده ‌است.
۳۹) Deferoxamine گاهی اوقات کم‌فشاری دارویی در اثر تزریق دارو بروز می‌کند.
۴۰) Desmopressin مصرف مقادیر زیادی از داروی فوق به‌ندرت ممکن است فشار‌خون را اندکی افزایش دهد.
۴۱) ‌ Dextran۴۰ , ۷۰ گزارش‌هایی از کم‌فشاری دارویی در اثر تزریق این دارو‌ها وجود دارد.
۴۲) Diatrizoates تزریق داخل عروقی این داروها ممکن است باعث بروز ناگهانی شدید پرفشاری دارویی شود با شیوع کمتر یا نادر کم‌ فشاری دارویی در اثر مصرف این دارو نیز گزارش شده است.
۴۳) Diazoxide کم‌فشاری دارویی در حالت ایستاده به‌ویژه هنگام برخاستن از حالت خوابیده یا نشسته در اثر مصرف این دارو گزارش شده‌است.
۴۴)‌ ‌‌Dihydroergotamine افزایش شدید پر‌فشاری دارویی در اثر مصرف این دارو گزارش شده ‌است.
۴۵) Dimercaprol پرفشاری دارویی یکی از شایع‌ترین عوارضی است که با مصرف این دارو بروز می‌کند.
۴۶) Dipyridamole کم‌فشاری دارویی وضعیتی در اثر مصرف این دارو بروز نموده ‌است.
۴۷) Disulfiram پر‌فشاری دارویی ایجاد می‌کند.
۴۸) Diuretics loop اثر کاهنده‌ی فشار‌خون این دارو‌ها از حالت ایستاده افزایش می‌یابد.
۴۹) Diuretics Thiazide کم‌فشاری دارویی وضعیتی در اثر مصرف داروهای این دسته بروز نموده‌ است.
۵۰) Dobutamine پر‌فشاری دارویی سیستولی به میزان ۱۰ تا۲۰ میلی‌متر جیوه در اکثر بیماران تحت درمان با این دارو بروز می‌کند با این وجود حدود ۵/۷% بیماران، پرفشاری دارویی تا ۵۰‌ میلی‌متر جیوه یا بیشتر را نشان‌ داده‌اند.
۵۱) ‌Dopamine پر‌فشاری دارویی سیستولی در اثر مصرف این دارو ممکن‌است افزایش یابد ولی پر‌فشاری دارویی دیاستولی یا هیچ تغییر نمی‌کند یا اندکی زیاد می‌شود.
۵۲) Droperidol کم‌فشاری شدید یا مداوم دارویی ایجاد می‌کند.
۵۳) Edetate سبب بروز کم‌فشاری دارویی می‌شود.
۵۴) Emetine به‌ندرت سبب کم‌فشاری دارویی می‌شود. میزان کم ‌فشاری دارویی در اثر مصرف این دارو قابل ملاحظه نیست.
۵۵) Ephedrine، پر‌فشاری یا کم‌فشاری شدید دارویی ایجاد می‌کند و یا یک حالت پرفشاری را وخیم‌تر می‌کند. اثرات فوق نتیجه‌ی تاثیرات سمپاتومیمتیک دارو بر عروق بدن می‌باشد.
۵۶) Ergotamine ممکن است پر‌فشاری شدید دارویی ایجاد کند.
۵۷) Erythropoietin - ۳۳ تا۵۰ درصد بیماران مصرف‌کننده‌ی این دارو دچار پر‌فشاری دارویی می‌شوند. پر‌فشاری ناشی از مصرف این دارو در اثر بالا ‌رفتن غلظت خون متعاقب بهبود مقدار Hematocrit است. هم ‌زمان با افزایش Hematocrit بالا‌رفتن مقاومت عروق محیطی در اثر پالایش خون و تزریق گلبول‌های قرمز در بیماران Uremic از عوامل موثر در پیدایش پر‌فشاری نیز به‌ شمار می‌رود. از سوی دیگر این باور نیز وجود دارد که اکسیژن‌رسانی خون در اثر بهبود ‌یافتن کم‌خونی موجب انقباض بافت‌صاف عروق ( که قبلاً در اثر هیپوکسی ناشی از کم‌خونی شل بودند) می‌شود و در نتیجه باعث بالا ‌رفتن فشار‌خون می‌گردد.
۵۸) Estrogens باعث پر‌فشاری دارویی یا بد‌تر شدن زیادی فشار‌خون موجود می‌شوند.
۵۹) Ether در اثر انبساط عروق ممکن است کم ‌فشاری شدید دارویی ایجاد کند.

دکتر شهره فتاح‌پور
دکتر سعیدرضا شیخی
داروساز

منبع : هفته نامه پزشکی امروز