گم شده در ترجمه

برای اغلب مخاطبانی که با واژه ایران کد روبه رو می شوند، این پرسش طبیعی مطرح می شود که آیا ایران کد همان بارکد است؟ و اگر نیست، چه تفاوت هایی با آن دارد؟ شیوه طرح موضوع ایران کد و نوع برخورد با آن در همایش ها و نشست ها به گونه ای است که شائبه این همانی قوت می گیرد. با نگاهی به اطراف مان درخواهیم یافت که موضوع بارکد به طور کامل پذیرفته شده و به شکلی محسوس، نقشی محوری در همایش ها، کارگاه های آموزشی، شماره های پیاپی نشریات و موارد دیگر دارد. به همین سبب پرسش های ابتدایی با قوت بیشتری مطرح می شود که آیا ایران کد، نوعی بارکد ایرانیزه شده یا نسل جدیدی از بارکدهاست؟ این نوشتار سعی می کند که تصویر روشنی از تفاوت های موجود میان ایران کد و بارکد ترسیم کند.
خاستگاه بارکدها ابتدا به خاستگاه و علت اصلی ایجاد بارکد ها می پردازیم و بدین پرسش پاسخ خواهیم گفت که چه نیازی باعث شد تا بارکد ها به وجود آیند؟
تب تند تنوع گرایی در تولید محصولات بر جان صنعت گران غربی، نیاز جدیدی را برای ارائه راه حلی در جهت شناسایی سریع و دقیق اقلام تجاری براساس، اطلاعات مندرج بر روی آنها نمایان کرد، به صورتی که تمییز آنها با حداقل اشتباه ممکن باشد. در این میان یکی از شرکت های زنجیره ای فعال در توزیع مواد غذایی تحقیقاتی را به منظور طراحی سیستمی برای خواندن خودکار اطلاعات مندرج بر محصول خود آغاز کرد؛ چرا که ماشین ها قادر به شناسایی اعداد و ارقام مهم درج شده روی محصولات یا روی کاتالوگ نبودند. از سوی دیگر، به کارگیری نیروی انسانی در این زمینه، کارفرمایان را با دو مشکل توامان افزایش خطای انسانی در شناسایی محصول و کندی طبیعی فرآیند کار مواجه می ساخت. در دهه چهل میلادی بود که بارکد ها به عنوان راه حلی بدیع و ذوق برانگیز پا بر عرصه وجود نهادند و استفاده از آنها در تجارت مرسوم شد.
● راه حل ارائه شده:
بارکد بارکد چیست؟ بارکد یا خط نماد (Barcode) مجموعه ای از خطوط میله ای با عرض های متفاوت است که براساس الگوریتم مشخصی تولید می شود و توسط ماشین قابل خواندن است. بارکد ابزاری برای نمایش داده ها است. اما چرا داده ها بدین صورت نمایش داده می شوند؟
پاسخ این است که بارکدها امکان دریافت سریع و دقیق داده ها را برای دستگاه های کدخوان فراهم می کنند. به بیان دیگر اگر بخواهیم داده ای را در یک تراکنش مانند نقاط فروش (به طور عمو می در فروشگاه های زنجیره ای) تشخیص دهیم، اسکنرها برای دریافت اطلاعات عددی یا حرفی کالا علاوه بر کندی ذاتی؛ با خطای بالایی مواجه هستند. بروز خطا از یک سو موجب افزایش هزینه می شود و از دیگرسو، حجم بالایی از اطلاعات باید اسکن شوند. طبیعی است که در نتیجه انجام این عملیات، افزایش قابل ملاحظه ای در هزینه و زمان را شاهد خواهیم بود. بارکدها برای ایجاد تسهیل و تسریع در عملیات های این چنینی اختراع شدند.
● نتیجه استفاده از بارکدها
فروشگاه های زنجیره ای بهترین مثال برای مشاهده نتیجه استفاده از بارکدها هستند. بدین صورت که خریدار کالاهای مورد نظر خود را انتخاب کرده و در مقابل صندوق دار قرار می دهد. صندوق دار نیز بدون این که اشرافی نسبت به اطلاعات هر کالا داشته باشد، با استفاده از یک دستگاه کدخوان اقدام به اسکن بارکد هر کالا می کند و مشخصات کالا با دقت مثال زدنی و سرعت بالا شناسایی شده و روی فاکتور خرید درج می شود.
خرید از فروشگاه ها، به خصوص فروشگاه های زنجیره ای مانند شهروند بدون استفاده از مزایای بارکدها قابل تصور نیست، چرا که بدون بارکد باید چند روزی را در صف صندوق خرید منتظر بمانیم تا یکایک کالاها توسط صندوق دار شناسایی و مجموع قیمت آنها محاسبه شود و نوبت به ما و پرداخت هزینه هایمان برسد! علاوه بر این کافی است که شبهه ای در محاسبه مجموع قیمت کالا ایجاد شود تا همان فرایند حوصله بر تکرار شود. پس تسهیل عملیات با استفاده از بارکدها بدین معناست که امکان بروز خطا در هنگام اسکن داده ها به طور چشم گیری کاهش یافته و به طور همزمان سرعت اسکن داده ها افزایش خواهد یافت.
توضیحاتی که در سه قسمت خاستگاه، راه حل و نتیجه استفاده از بارکدها گفته شد، شفافیت بیشتری در ذهن مخاطب نسبت بدین ابزار کارآمد ایجاد خواهد کرد. حال نوبت آن است که ایران کد، تعریف یا باز تعریف شود تا ذهنیت مخاطب در این مورد نیز تصحیح شود. برای تعریف ایران کد همانند موضوع بارکد، به سه پرسش پاسخ داده خواهد شد که کدامین نیاز اساسی حرکت به سوی ایران کد را موجب شد؟ و چه راه حلی برای مرتفع ساختن نیازها ارائه شد؟ و سپس نتیجه حاصل از اجرا و پیاده سازی راه حل چه بود و یا سرانجام آن چه خواهد شد؟
● خاستگاه ایران کد
چه نیازی سبب شد تا پدیده ایران کد ارائه شده و به مرحله اجرا درآید؟ ذکر این نکته ضروری است که محدوده موضوعاتی که بدان می پردازیم، در سطح کلان کشور مطرح بوده و دغدغه ای که بیان می شود مربوط به چند بنگاه عمده فروشی یا خرده فروشی نیست، بلکه یکی از نیاز اساسی مربوط به تمام کشور است.
اگر چرخه بازرگانی کشور را یک زنجیره تأمین (Supply Chain) بزرگ بدانیم و زنجیره تأمین را مجموعه فعالیت های مرتبط با جریان تبدیل کالاها از مرحله مواد خام تا تحویل به مصرف کننده نهایی (End User) و جریان های اطلاعاتی و مالی مرتبط با آن در نظر بگیریم، مشاهده خواهیم کرد که مهم ترین موضوع در چرخه بازرگانی کشور، چگونگی مدیریت کالاها در زنجیره تأمین است. مسؤولیت مدیریت این جریان در کل کشور بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عهده وزارت بازرگانی نهاده شده است. تلاش همیشگی این وزارت خانه، دست یابی به راه و روشی برای مدیریت منسجم و کارآمد کالاها در سطح کشور است و برنامه ریزی های کلانی را برای سه بخش تأمین، ذخیره سازی و توزیع کالا ترتیب داده است. مدیریت یکپارچه سه رکن اصلی بازرگانی کشور، نیازمند ایجاد بستر و تقویت زیرساخت های اطلاعات دقیقی است که تمام زنجیره تأمین را شامل شود. ایجاد چنین بستری، مدیریت کالا را در چرخه بازرگانی کشور ممکن می سازد و حاکمیت، تولیدکنندگان، عرضه کنندگان و مصرف کنندگان از مزایای آن بهره مند خواهند شد. مجموعه مطالبی که ارائه شد، متولیان امر را بر آن داشت تا راه و روشی برای شناسایی ، استانداردسازی اطلاعات و شماره گذاری کالاها در سطح کشور طراحی کنند.
● راه حل ارائه شده
نظام ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران که به اختصار ایران کد خوانده می شود، به عنوان یکی از طرح های ملی از سال ۱۳۸۴ آغاز به کار کرد. این طرح مدتی است که شکل رسانه ای به خود گرفته و در مسیر اجرایی شدن قرار گرفته است. ایران کد یک نظام اطلاعاتی است که تلاش می کند اطلاعات اساسی و پایه کالاها و خدمات را در قالبی استاندارد ساماندهی کند. همان گونه که ذکر شد ایران کد یک نظام است. واژه نظام، در واقع ترجمه ای برای واژه سیستم (System) است و از آنجا که واژه سیستم در ادبیات گفتاری و فنی امروز مترادف با موضوعات مختلفی قرار داده می شود، در این نوشتار از ذکر واژه سیستم پرهیز می کنیم. این گونه آورده اند که نظام (یا سیستم)، مجموعه عناصری هستند که با یکدیگر رابطه تعاملی دارند. اجزای هر نظام می توانند مستقل یا وابسته باشند، اما وجه تعاملی آنها موجب می شود که ذیل یک مجموعه فعالیت کرده و در عین وحدت مجموعه ای، در راه تحقق هدفی مشترک تلاش کنند.
ایران کد یک نظام اطلاعاتی است. به بیان دیگر هدف از پیاده سازی ایران کد، ساماندهی اطلاعات کالاها و خدمات در گردش، در چرخه بازرگانی کشور است. نظام ایران کد بر ساماندهی و سازماندهی اطلاعات پایه به عنوان اطلاعات مستقل از زمان و مکان تاکید دارد. به عنوان مثال، قیمت کالا و تاریخ تولید و مصرف کالا به زمان و مکان آن وابسته است. این دسته از اطلاعات را اطلاعات عملیاتی کالا خطاب می کنند که در زمره اطلاعات مورد توجه نظام ایران کد قرار نمی گیرند. ایران کد با استفاده از عامل هایی که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره خواهد شد، اطلاعات کالا و خدمات را به عنوان اطلاعات عمومی و اولیه، به شیوه یکنواخت و در قالبی یکسان، و با رعایت اولویت در یک قالب منسجم ارائه می کند. در این نظام تلاش وافری برای زدودن حواشی غیرلازم و متغیر از اطلاعات اصلی و ثابت صورت می گیرد. پس از سازماندهی اطلاعات کالا و خدمات، یک شماره ۱۶ رقمی بر اساس استاندارد ارائه شده توسط نظام ایران کد به هر کالا اختصاص خواهد یافت. این شماره شامل چند بخش است که در اصطلاح کد ملی کالا خوانده می شود. این شماره، کلید ورود و دسترسی به اطلاعات کالا و خدمات است.
● نتیجه به کارگیری ایران کد
چنانچه این طرح به طور دقیق و با همیاری نهادهای ذی ربط و همکاری افرادی که به نوعی با کالا مرتبط هستند اجرا شود، نتایج ارزشمندی به دنبال خواهد داشت. با اجرای این نظام، همه کالاهای تولید و توزیع شده در سراسر کشور، براساس شیوه ای استاندارد شناسایی خواهند شد. اگر همه سازمان ها، مجموعه ها و افراد حاضردر فرآیند زنجیره تأمین کالای کشور از ایران کد استفاده کنند، همه کالاهای موجود در کشور به طور دقیق شناسایی خواهند شد و شاهد انتشار و استفاده از اطلاعات کالاها خواهیم بود. به بیانی دیگر؛ زبان مشترکی در طول زنجیره تأمین تعریف می شود که سرعت و دقت را در عین سادگی در مبادلات تجاری فراهم خواهد کرد.نظام ایران کد بستری مبتنی بر اطلاعات است و با استفاده از آن می توان برنامه های متعددی را برای بهبود امر بازرگانی در سطح کشور طراحی و اجرا کرد. به عنوان مثال؛ پروژه هایی برای اصلاح ساختار نظام توزیع کالا، ترسیم پراکندگی کالا، آسیب شناسی سرعت توزیع کالا و مواردی از این دست را می توان با استفاده از دستاوردهای نظام ایران کد تعریف کرد. انجام این پروژه ها بدون وجود بستر اطلاعاتی فراهم شده توسط ایران کد امکان پذیر نخواهد بود. اساس فعالیت بنگاه های کالامحور بر مدیریت کالا یا به بیان دیگر مدیریت موجودی استوار است و غفلت از آن خسارت های هنگفتی مانند خریدهای غیرضروری، خرید مازاد بر نیاز، خواب بیش از حد کالا در انبار، اشغال فضای انبار و هدر رفتن سرمایه بر بنگاه تحمیل می کند. مجموعه راه حل های ارائه شده در قالب نظام ملی شماره گذاری کالاها و خدمات ایران گزینه مناسبی برای رفع این گونه مشکلات است.
● موخره
نظام ایران کد تنها در یک نقطه از بارکد استفاده می کند. به هر کالایی که به نظام ایران کد وارد می شود یک شماره (کد ملی کالا) اختصاص داده می شود، و اگر قرار باشد که این کد ملی بر روی کالا درج شود و برای دستگاه های اسکنر قابل شناسایی باشد، از بارکد استفاده می کند.
البته ماجرای نصب بارکد ۱۶ رقمی وابسته به نظام ایران کد با مشکلاتی همراه خواهد بود. از جمله اینکه اگر کالایی از خارج کشور وارد شود به طور قطع امکان نصب بارکد بر روی آن وجود ندارد، در نتیجه اولین دوگانگی در مجموعه کالاها ایجاد می شود. همچنین نصب بارکد بر روی کالاهای تولید داخل نیز برای تولیدکنندگان پرهزینه و مشقت بار است، چرا که باید محلی را برای بارکد ۱۶ رقمی (ایران کد)، در کنار بارکد ۱۳ رقمی (کنونی) و بین اطلاعات مندرج بر روی محصول در نظر گرفت که به طور معمول از سوی تولیدکننده مورد استقبال قرار نمی گیرد، مگر این که از اهرم های قدرتمند قانونی استفاده شود.
پرسش آخر اما به نظر شما اگر ایران کد را صرفا یک شماره (کد ملی کالا) بدانیم، و از نصب بارکد آن بر روی کالاها اجتناب کنیم، و استفاده از آن را با اهرم های قانونی فشار به جای تمایل طبیعی تولیدکنندگان اجباری کنیم، آیا ایران کد قابلیت خود را از دست خواهد داد؟
برای پاسخ به این پرسش، بار دیگر تعریف ایران کد را تکرار می کنیم که یک نظام اطلاعاتی است و سعی در سازماندهی اطلاعات کالا و خدمات در قالبی استاندارد و مدون دارد. در این تعریف نامی از بارکد مطرح نشده و ذکر نشده که فقدان بارکد ۱۶رقمی (ایران کد) بر روی کالا، می تواند تعریف فوق الذکر را خدشه دار کند. کد ملی کالا همانند کد ملی افراد، کالاها را دارای هویتی منحصر به فرد خواهد کرد.
پس واضح است که ایران کد نه بارکد است و نه نوع خاصی از بارکدهاست. بارکدها حدود ۶۰ سال پیش اختراع شده اند و ایران کد اختراع یا کشف دوباره بارکد به شیوه ایرانی نیست.

نویسنده: محمدباقری

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات