عصری که زیاد هم تاریک نبود

باورتان نمی‌شود اولین کسی که از ایده اروپا صحبت کرده است، کیست؟ این شخص کسی نبود جز پاپ پیوس دوم (با نام کامل ایناس سیلیوس پیکولومینی)‌که در بین سال‌های ۱۴۵۸ تا ۱۴۶۴ پاپ بوده است. او در سال ۱۴۵۸ کتابی با نام «اروپا» (De Europa) نوشت.
از زمان او تا بعد از جنگ جهانی دوم کسی به ایده اروپا فکر نمی‌کرد. در واقع دنیس‌هی با کتاب «اروپا: یک زایش اندیشه» (۱۹۶۸) و فدریکو چابد با کتاب «تاریخ ایده اروپا» (۱۹۶۱) بودند که خود اروپا را مورد تفکر قرار دادند. اما اروپا چیست؟ بسیاری مفهوم اروپا را با روشنگری و عصر مدرن پیوند می‌دهند. در تاریخ اروپا، عصر قرون وسطی به‌عنوان دوران تاریکی حذف و طرد می‌شود. زمانی که مسیحی بودن و نه اروپایی بودن محور هویت کسانی بود که از دریای سیاه تا دریای آتلانتیک زندگی می‌کردند، اما ژاک لوگوف معتقد است اروپای امروز از دل‌همان عصر تاریکی بیرون آمده است. البته او این عصر را چندان هم تاریک نمی‌بیند. لوگوف از اعضای برجسته مکتب آنال است و کتاب «اروپا مولود قرون وسطی» را با همین ایده نوشته است. حرف درستی است که می‌گوید هر تاریخی، تاریخ امروز است. دست‌کم لوگوف این حرف را قبول دارد و به آن عمل می‌کند. ایده نوشتن کتاب «اروپا مولود قرون وسطی» زمانی به ذهن او خطور کرد که در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ پول واحد اروپایی قرار بود ذیل گسترش اتحادیه اروپا به جریان افتد. اروپا داشت متحد می‌شد و این بار نه تنها کشورهای توسعه‌یافته اروپای غربی که کشورهای تازه استقلال یافته از بند مارکسیسم اروپای شرقی را هم در بر می‌گرفت.
بنابراین اتحادیه اروپا نه یک اتحادیه اقتصادی که یک اتحادیه هویتی است. محور پیوستن به آن اروپایی بودن است. بی‌دلیل نیست که کشوری چون ترکیه که اسلام هویت آن را شکل می‌دهد، همچنان در پیوستن به اتحادیه اروپا مشکل دارد. حالا هرچقدر هم که اروپامآب باشد. لوگوف این کتاب را جزء مجموعه موسوم به «احداث اروپا» نوشته است و در آن به تاریخ پویایی‌های عصر سیاه اروپا می‌پردازد. او سرگذشت قرون وسطای اروپا را از منظری کاملا نو، محققانه و واقع‌اندیش به بررسی می‌نشیند. او در این کتاب که با اقبال جهانی زیادی مواجه شده، جریان فکری جدیدی را که دیرزمانی اعتقاد به تاریک و بداندیش بودن قرون وسطی ندارد تقویت می‌کند و چنین دیدگاهی را با هنر نقالی تاریخی ماهرانه و نگاه نافذ باستان‌شناسانه خود هرچه بیشتر تقویت می‌کند و بیلانی سرراست و شفاف از سالیان متمادی اشتغالات فکری و کندوکاوهای پرتنوع خود پیرامون دوران مذکور به خواننده‌اش منتقل می‌کند. (ص۱۱) او در این کتاب به سه دوره اروپا می‌پردازد. اول دوران «حاملگی» اروپا در قرون ۴ تا ۸، سپس عصر طلایی اروپا و در نهایت دوران «خزان قرون وسطایی» را بررسی می‌کند.
در این کتاب تحقیقی و حجیم که بهاء‌الدین بازرگانی‌گیلانی آن را از متن ترجمه آلمانی کتاب به فارسی برگردانده است، شش فصل می‌خوانیم. فصل اول به حاملگی اروپا و در واقع عصر مسیحی شدن آن و پیامدهای این مسئله همچون حکومت اسقفی و رهبانیت و تضادهای دنیای مسیحی و جهان اسلام می‌پردازد. فصل دوم دنیای کارولنژیان را شرح می‌دهد.
فصل سوم؛ اروپا در آستانه هزاره دوم را مطالعه می‌کند. جایی که هویت اروپایی اروپا شکل می‌گیرد و تثبیت می‌شود. فصل چهارم که سده‌های ۱۱ و ۱۲ را در نظر دارد آنچه از اروپا می‌دانیم را زیر و رو می‌کند. موضوع این فصل اروپایی فئودالی‌ است و در این میان گوشه‌چشمی به رنسانس سده دوازدهم دارد. شرح جنگ‌های صلیبی پایان‌بخش این فصل است. فصل بعدی به ترقیات و توفیقات تمدن اروپایی در قرن سیزدهم اختصاص دارد و گسترش شهرنشینی و پیدایش مفهوم حق شهروندی، پیشرفت بازرگانی در آلمان و ایتالیا، شکوفایی مدارس و دانشگاه‌ها و مراکز علمی و در نهایت فرقه‌های پارسایی مسیحی را به تصویر می‌کشد. فصل نهایی کتاب «خزان قرون وسطی یا بهار عصر جدید» نام دارد. این فصل با گرسنگی و جنگ و طاعون شروع می‌شود.
نهضت‌های دهقانی و شورش‌های شهری وحدت کلیسا را از بین می‌برند و احساسات ملی ظهور می‌یابند. حالا وقت شکوفایی است. صنعت چاپ چهره جهان را دگرگون می‌کند. دریانوردی و ماجراجویی آغاز می‌شود. عصری به پایان رسیده عصر جدیدی آغاز شده است.
لوگوف نیمه تاریک این عصر را فراموش نکرده است اما می‌کوشد تصویری جدید از آنچه اروپای قرون وسطی می‌نامیم‌اش به دست دهد. لوگوف متولد سال ۱۹۲۴ در فرانسه و یکی از مشهورترین مورخان مکتب آنال است. او استاد دانشگاه‌های فرانسه در رشته تاریخ قرون وسطی، مدیر مدرسه «مطالعات عالی علوم اجتماعی» و از بنیانگذاران مجله معتبر «وقایع‌نامه» (آنال) به شمار می‌آید.
▪ اروپا مولود قرون وسطی
▪ بررسی تاریخی فرآیند تکوین و تکامل اروپا در قرون وسطی (سده‌های ۴ تا ۱۶ میلادی)
▪ نویسنده: ژاک لوگوف
▪ مترجم: بهاءالدین بازرگانی گیلانی
▪ ناشر: نی ۱۳۸۷
▪ شمارگان: ۱۵۰۰ نسخه
▪ قیمت ۶۸۰۰ تومان

محمد نوذری

منبع : روزنامه کارگزاران