ناامیدها سینما را بیشتر دوست دارند

«سفرهای سالیوان» یکی از معروف‌ترین فیلم‌های کلاسیک است که در سال ۱۹۴۱ توسط پرستن استرجس ساخته شده است.
فیلم درباره تهیه‌کننده‌ای است که از وی می‌خواهند فیلم‌های سطحی و طنز بسازد اما او به ساخت فیلم‌های جدی علاقه دارد، در نهایت تهیه‌کننده حاضر می‌شود برای تحقیق به میان مردم برود و سلیقه عمومی را بررسی کند.
او به زندان می‌رود و در آنجا زندانیانی را می‌بیند که از دیدن کارتون میکی ماوس از ته دل می‌خندند و در نهایت متوجه می‌شود مردم در شرایط سخت تنها دوست دارند سرگرم شوند.
حال مشابه چنان شرایطی به جهان امروز نیز تحمیل شده است. بحران اقتصادی بیش از همیشه مردم سراسر جهان را در تنگنا قرار داده و آنها را از تفریح و سرگرمی دور کرده است. وضعیت اقتصادی ایران نیز هر چند نه همسو با سایر نقاط جهان ولی کم‌وبیش چندان مناسب نیست. نرخ بالای تورم وضعیت را به گونه‌ای درآورده که مخاطبان امروز سینمای ایران علاقه زیادی به دیدن واقعیت‌های تلخ اجتماعی فقر، فیلم‌های خشن یا روابط پیچیده‌ ندارند و بیشتر دوست دارند زمان تفریح خود را به دیدن فیلم‌هایی با محتوای طنز و روایت ساده‌های داستانی بگذرانند.
● رکود اقتصادی، عصر طلایی سینما
تجربه کشورهای دیگر نشان داده رکود اقتصادی هر چند از هر نظر می‌تواند به افت سیستم‌های صنعتی و تجاری یک کشور منجر شود، اما ممکن است از سوی دیگر به عصر طلایی برای سینمای آن کشور نیز بیانجامد. به عنوان مثال رکود اقتصادی سال‌های ۱۹۳۰در آمریکا به شکوفایی هر چه بیشتر هالیوود انجامید و نتیجه آن خلق فیلم‌هایی بود که همچنان از بزرگ‌ترین آثار سیستم استودیویی به حساب می‌آیند.
همچنین مشابه این اتفاق را مردم در کشور هند هنوز نیز تجربه می‌کند.
هر چند مردم این کشور اکثرا در فقر و وضعیت نامناسب مالی به سر می‌‌برند اما تولیدات سینمای هند به ساخت ۳ فیلم در روز هم می‌رسد که این وضعیت صنعت سینمای هند (بالیوود) را به یکی از درآمدزاترین صنایع تبدیل کرده است. براساس نظرسنجی نیوزویک بیش از ۶۰درصد مردم در هند که حتی به لحاظ مالی در شرایط متوسط هم نیستند همیشه مبلغی را برای خرید بلیت سینما و دیدن چند فیلم در ماه اختصاص می‌دهند.
فیلم‌های ژانر موزیکال که همواره فضای شادی را درمقابل تماشاگران قرار می‌دهد به نوعی آنان را از محیط تلخ روزانه‌شان بیرون می‌کشد. این جادوی سینماست که انسان‌هایی را به خود جذب می‌کند که حتی هزینه‌ غذای روزانه خود را ندارند.
● رکود می‌تواند رونق بخش باشد
حسین فرحبخش، تهیه‌کننده دو فیلم پرفروش کلاغ پر و زن‌ها فرشته‌اند، معتقد است: رکود اقتصادی در هر کشوری جامعه را دچار معضلات فراوان اقتصادی می‌کند،‌ اما می‌تواند سینما را رونق بخشد مخصوصا با ساخت فیلم‌هایی با فضایی شاد و موزیکال. فرحبخش می‌گوید: سینمای هند را در نظر بگیرید عموم مردم فقیرند، ولی سینما را جزو برنامه‌های اصلی خود دارند و هفته‌ای چند بار به سینما می‌روند، علت آن هم بسیار ساده است، زیرا مردم افسرده‌ای هستند و می‌خواهند خودشان را با فیلم‌های طنز و ملودرام ارضا کنند. این مردم رویاهای دست نیافته خود را در فیلم می‌یابند. تهیه‌کننده «زن‌ها فرشته‌اند»
اضافه می‌کند: مسائل تورمی و شرایط بد اقتصادی، مردم را بیشتر به سمت رویاپردازی می‌برد، حتی فیلم‌های غیرطنزی هم که در آنها رویاپردازی وجود دارد و مردم را از واقعیت‌های اطرافشان برای مدتی دور می‌کند، می‌تواند در این زمان بسیار موفق عمل کند.
وی گفت: اما نکته جالب این است که در سال‌‌های اخیر از ساخت فیلم‌هایی از این دست که برای مردم جذاب هستند به اسم اینکه «حرفی برای گفتن ندارند» جلوگیری می‌شود. به عقیده من هر فیلمی حرفی برای گفتن دارد ممکن است حرف‌های این فیلم‌ها به اصطلاح ساده و دم‌دستی باشد، اما در نهایت عامه مردم از آن احساس رضایت می‌کنند.
فرحبخش همچنین درباره اینکه تفریح در ایران نسبت به بقیه دنیا کمتر است و سینما می‌تواند جایگزین مناسبی باشد، می‌گوید: در شرایطی که مردم به علت بالا رفتن تورم و نبودن امکانات تفریحی مناسب کمتر فرصتی برای تفریح دارند، سینما می‌تواند نقش اول را بازی کند، اما اگر مسوولان دست از سر این سینما بردارند. به این نکته توجه کنید که هر سال ۶۰ الی ۷۰ پروانه سینمایی صادر می‌شد اما امسال تاکنون فقط ۲۰ الی ۳۰فیلم پروانه گرفته‌اند و بقیه به اسم اینکه داستان گویی می‌کنند و حرفی ندارند مجوز نگرفته‌اند.مرتضی شایسته، تهیه‌کننده نیز معتقد است:‌
ـ در این چند ساله مردم به فیلم‌های طنز اقبال بیشتری نشان می‌دهند. او می‌گوید: این واقعیت غیرقابل انکار است که بیشتر فیلم‌های پر فروش اخیر همگی کمدی هستند و این شاید به خاطر این است که مردم به خاطر افزایش تورم و گذراندن شرایط بد اقتصادی خسته و افسرده هستند.
شایسته اضافه کرد: مجموعه‌ها و برنامه‌های سرگرم‌کننده شاد نیز از طرف رسانه‌های دیگر به آن شکل که باید برای مردم تهیه نمی‌شود، پس این فیلم‌ها شاید فرصتی باشد که خانواده‌ها به سینما بیایند و قدری افکار خود را در این چند دقیقه رها کنند.
● جهان بی‌علاقه به سینمای جنگ
امروزه دنیا بار دیگر به علت سقوط بورس آمریکا، بحران تازه‌ای را پشت سر می‌گذارد و با نگاهی به پرفروش‌ترین‌های جهان در سال گذشته می‌بینیم که مردم علاقه‌ای به فیلم‌هایی که با جنگ علیه تروریسم و خاورمیانه ارتباط دارند نشان نمی‌دهند و این فیلم‌ها یکی پس از دیگری در گیشه شکست می‌خورند که از جمله معروف‌ترین آنها می‌توان به «مجموعه دروغ‌ها» و «در دره اله» اشاره کرد و همین آمار نشان می‌دهد که فیلم طنز «مامامیا!»، «موزیکال دبیرستانی ۳» و فیلم تخیلی «شوالیه تاریکی» یا فیلم ترسناک «اره ۵» از موفق‌ترین ژانرهای ۲۰۰۸ جهان محسوب می‌شوند.
اگر یک تفاوت میان تماشاگران عصر رکود اقتصادی امروز آمریکا با گذشته وجود داشته باشد این است که تماشاگران سال ۲۰۰۸ به نظر از هر چیزی که یادآور اتفاقات واقعی دنیا باشد، گریزان هستند.البته ما نیز در چند سال اخیر همین بحران اقتصادی را در ایران به شیوه خود تجربه می‌کنیم. بحران اقتصادی و افزایش نرخ تورم در ایران از سال ۸۳ به بعد کاملا مشهود بود و هیچ ارتباطی نیز با بحران اخیر آمریکا نداشت اما شاید تجربه ما در ایران به لحاظ سلیقه جمعی و گرایش عموم مردم به سینمای طنز و موزیکال شبیه تجربه دیگر کشورها بود.
اما به علت اینکه بدنه اصلی سینمای ایران به حمایت‌های مستقیم دولتی وابسته است، نمی‌تواند تجربه‌ای مانند آمریکا یا اروپا برای پیشرفت خود داشته باشد. این در شرایطی است که نگرانی از بابت تاثیر بحران‌های جهانی بر اقتصاد ایران نیز روز به روز بیشتر می‌شود و شاید پروژه‌های سینمایی ایران که به پشتوانه حمایت‌های مستقیم دولتی ساخته می‌شوند، امیدی به آینده روشن نداشته باشند.
البته در همین فضا نیز ساخته شدن فیلم‌هایی با مضمون و داستان ساده و بدون پیچ و خم، طنز و گاهی تخیلی بیشتر مورد استقبال قرار گرفته و از طرف مردم پذیرفته شده‌اند.
طهماسب صلح‌جو (منتقد) به دنیای اقتصاد می‌گوید: همه ملت‌ها در دنیا یکجور نیستند، مثلا سینمای آمریکا در برنامه‌ای تصمیم گرفته برای کم کردن فشارهای اقتصادی روی جامعه خود به ساختن فیلم‌هایی با فضای طنز بپردازد تا کمی فضا را مناسب‌تر کند.
● شروع طنز
صلح‌جو گفت: اما شروع جریان فیلم‌های کمدی در ایران متفاوت است، زیرا سال‌هایی بود که پرداختن به فضاهای اینچنینی را مذموم می‌دانستند و از پرداختن به آن خودداری می‌کردند.
اما در چند سال اخیر به این جریانات نیز پرداخته شد و تلافی سال‌های قبل نیز به نوعی درآمد و مردم نیز که در این سال‌ها از این فضاها دور بودند، هر چه بیشتر جذب آن شدند. این منتقد می‌گوید شرایط اقتصادی و بحران‌های اجتماعی نیز در گرایش مردم به فیلم‌های کمدی تاثیر دارد: به عنوان مثال فیلم «اجاره‌نشین‌ها»ی داریوش مهرجویی جزو یکی از موفق‌ترین فیلم‌های طنز است که در سخت‌ترین سال‌های جنگ ساخته شده است.
● فیلم‌های طنز؛ رکورددار فروش
با نگاهی به آمار فروش فیلم‌های ایرانی در پنج سال گذشته متوجه می‌شویم رکورد فروش هر سال به فیلم‌های طنز با ساختار داستانی ساده تعلق دارد که هر چند به لحاظ محتوایی باب طبع سلیقه منتقدان و حتی مسوولان نبودند اما استقبال مردم از این کارها در مقایسه با فیلم‌هایی که به لحاظ ساختار، فرم و محتوا در درجه بالاتری بودند، نشان می‌داد که در شرایط ساخت، این فیلم‌ها حداقل با اقبال مردم و فروش مناسب‌تر روبه‌رو می‌شود.
پرفروش‌ترین‌های سال ۸۳سینمای ایران به فیلم مارمولک (طنز)، میهمان مامان(طنز اجتماعی) و خوابگاه دختران(ترسناک) تعلق داشت.
در این سال تنها فیلم «کما» به خاطر ساختار متفاوت آن و ژانر فیلم‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفت.
سینمای ایران در سال ۸۴ نیز با فیلم مکس، شارلاتان و شاخه گلی برای عروس به بیشترین فروش دست پیدا کرد و باز تنها آکواریوم آن هم به خاطر کارگردانی ایرج قادری و بازی مهناز افشار، در رده چهارم فروش آن سال قرار گرفت که محتوای طنز نداشت.
سال ۸۵ نیز به همین ترتیب گذشت و فیلم زیر درخت‌هلو، آتش‌بس و شام عروسی بیشترین مخاطبان را به سینما کشاند و فیلم «میم مثل مادر» ملاقلی‌پور در همان سال در مقام سوم فروش پس از آتش‌بس و شام عروسی قرار گرفت.
اما در نهایت سال‌های ۸۶ و ۸۷ برای سینما تجربه‌ای تازه بود و سینما در تسخیر فیلم‌‌های طنز قرار گرفت و فروش استثنایی اخراجی‌ها شروع تازه‌ای برای علاقه نشان دادن تهیه‌کنندگان و کارگردانان به تسلیم شدن به سلیقه عمومی مردم و ساخت فیلم‌های طنز بود.
نکته جالب در جدول پرفروش‌ترین فیلم‌های سال ۸۶ این بود که به ترتیب ۵ فیلم طنز اخراجی‌ها، توفیق اجباری، کلاهی برای باران، کلاغ‌پر و میهمان و یک فیلم در ژانر ترسناک «پارک‌وی» فریدون جیرانی پرفروش‌ترین‌های سال بودند و فیلم‌هایی چون رییس مسعود کیمیایی، خون بازی رخشان بنی‌اعتماد و اتوبوس شب کیومرث پوراحمد به ترتیب رتبه هشتم، دوازدهم و هفدهم را از میان هفده فیلم کسب کردند.
اما سال ۸۷نیز به همین ترتیب شروع شد و فیلم دایره زنگی، همیشه پای یک زن در میان است، زن‌ها فرشته‌اند و ده رقمی به ترتیب بالاترین مخاطب را به خود اختصاص دادند و بیشترین فروش‌ها را داشتند. در این میان دعوت حاتمی‌کیا نیز از مرز فروش ۸۰۰ میلیون تومان گذشته است و در اصل به موضوع سقط جنین و یک معضل اجتماعی نگاه دارد، اما در نهایت اپیزودهای این فیلم نیز نگاهی کاملا فانتزی و طنز گونه به این ماجرا دارد و در نهایت کل داستان فیلم به یک نتیجه‌گیری شیرین منجر می‌شود.

غزال صادقی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد