جهان قصه و روان کودک

یکی از موضوعاتی که همیشه ذهن فعالان حوزه ادبیات کودک را به خود مشغول کرده لزوم رعایت حدود فنی قصه با کاربردهای افسانه ای برای کودکان است.
در سراسر جهان رسم است که زبده ترین کارشناسان مسائل کودکان عمده توان خود را برای نزدیک شدن هر چه بیشتر به دنیای ذهنی کودکان به کار گیرند وبه واکاوی جنبه های مختلف ابزار تشکیل دهنده ذهنیت یک کودک بپردازند.
شاید اغراق نباشد اگر بگوییم تا کنون هزاران کتاب در این باره منتشر شده و هزاران مقاله هم در رد و اثبات آن ها نوشته شده، اما سوالات ریز حوزه ادبیات کودکان در کشور ما بر عکس تمام دنیا شکل و شمایلی غیر حرفه ای دارد به گونه ای که گردانندگان اغلب نشریات مربوط به این حوزه بر این باورند که نوشتن برای کودکان به مثابه یک تمرین برای آینده نویسندگی یک نویسنده مطرح است در حالی که نظام ادبیات کودک در جهان به مراتب حوزه وسیع تری را نسبت به ادبیات بزرگسال در بر می گیرد. و در شت درباره اصل موضوع یعنی چگونگی ساختار قصه برای کودکان به قدرت خود باقی است.
یکی از کتاب هایی که تلاش کرده تا حدودی یک جواب قانع کننده برای این سوال همیشگی داشته باشد کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند» است ،کتابی که با تمام فراز و نشیب هایش کتابی قابل توجه به حساب می آید.
حوزه ادبیات کودکان در کشور ما بر عکس تمام دنیا شکل و شمایلی غیر حرفه ای دارد، به گونه ای که گردانندگان اغلب نشریات مربوط به این حوزه بر این باورند که نوشتن برای کودکان به مثابه یک تمرین برای آینده نویسندگی یک نویسنده مطرح است، در حالی که نظام ادبیات کودک در جهان به مراتب حوزه وسیع تری را نسبت به ادبیات بزرگسال در بر می گیرد.
این نگاه غیر تخصصی در ادبیات کودک باعث شده که دلسوزان واقعی آن رگه های اصولی در فهم هر چه بیشتر این حوزه را در لابلای کتاب هایی ازدیگر کشورها جستجو کنند ،کتاب هایی که با کمی تفاوت در نوع نگاه تا حدودی پاسخ هایی برای ذهنیات کنجکاو دارند.
برونو بتلهایم در کتاب«کودکان به قصه نیاز دارند» به شکلی کاملا فنی به جایگاه قصه در روان کودکان اشاره کرده و اجزای مختلف آن را واکاوی کرده است،گرچه نگاه برونو بتلهایم از همان ابتدا نوع نگاه خود به جهان قصه های کودک را این گونه شرح می دهد:«...قصه ها در شکل کنونی شان همه سطوح شخصیت انسانی را بیان می کنند،آن ها به ذهن تکامل نیافته کودک درست مانند ذهن بزرگسال دسترسی می یابند و بر آن تاثیر می گذارند.قصه ها با ارائه نمونه شخصیتی روانکاوی شده،پیام های مهمی را به سطوح خودآگاه ،نیمه آگاه و نا خودآگاه ذهن با هردرجه ای از رشد که باشد انتقال می دهند چون در قصه ها موضوع بر سر مسائل کلی انسانی است....» این نویسنده تفاوت چندانی با نویسندگان پیش از او ندارد، اما شیوه پرداخت و کشف های غالبا شخصی و ارائه صمیمانه آن ها را می توان از امتیازات این کتاب بر شمرد.
برونو بتلهایم از همان ابتدا نوع نگاه خود به جهان قصه های کودک را این گونه شرح می دهد:«...قصه ها در شکل کنونی شان همه سطوح شخصیت انسانی را بیان می کنند،آن ها به ذهن تکامل نیافته کودک درست مانند ذهن بزرگسال دسترسی می یابند و بر آن تاثیر می گذارند.قصه ها با ارائه نمونه شخصیتی روانکاوی شده،پیام های مهمی را به سطوح خودآگاه ،نیمه آگاه و نا خودآگاه ذهن با هردرجه ای از رشد که باشد انتقال می دهند چون در قصه ها موضوع بر سر مسائل کلی انسانی است....»
بتلهایم در فصل های به هم پیوسته ای که بر اساس پژوهش های میدانی نوشته به نکاتی اشاره کرده که در نوع خود قابل مطالعه اند،او در هر فصل همراه با روند رشد ذهنیت کودک نوع نگاه و سلیقه او به جهان قصه ها را مورد توجه قرار داده و نمونه هایی از قصه های مختلف را عرضه کرده است.
نویسنده بیش از هر مورد دیگر به وجوه مختلف افسون در ساختار قصه های کودکان پرداخته واین افسون را حتی در سرراست ترین و ساده ترین قصه ها هم شناسایی کرده است،بتلهایم در بخشی ازفصل نیروی افسون نوشته است:«...امروزه مانند گذشته قصه در برابر روح کودکان مستعد تخیل و نیز کودکان معمولی دریچه ای به سوی امور عالی تر زندگی می گشاید، کودکان با قصه به آسانی به وسیله ای برای فهم بزرگترین آن چه بتلهایم در کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند» به آن پرداخته و تا حدودی هم موفق بوده رعایت تسلسل رشد و تکامل یک کودک ار بدو تولد تا ایام نوجوانی همراه با پیوند او به جهان قصه هاست. آثار هنری و ادبی دست می یابند....»
آن چه بتلهایم در کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند» به آن پرداخته و تا حدودی هم موفق بوده رعایت تسلسل رشد و تکامل یک کودک ار بدو تولد تا ایام نوجوانی همراه با پیوند او به جهان قصه هاست.
نکته جالب توجه در این کتاب ارائه نمونه هایی از قصه های گوناگون و مربوط به رده های سنی است که کاملا با رعایت اصول فنی گزینش شده اند و با ساختار کلی متن همخوانی دارند.
گرچه نویسنده این کتاب در بخش هایی بیش از انداره به زیاده گویی دست زده و یک موضوع را بیش از اندازه لازم تکرار کرده اما آن چه که از کلیت این اثر برداشت می شود یک نگاه جدی به مسئله ادبیات کودک است که می تواند برای فعالان این حوزه در کشور به عنوان یک کلاس درس مطرح باشد.
بتلهایم در فصل های گوناگون این کتاب همواره براین نکته پافشاری می بتلهایم در فصل های گوناگون این کتاب همواره براین نکته پافشاری می کند که اغلب نظریات ارائه شده می تواند حاصل یک نگاه شخصی باشد و با همین ترفند حس اعتماد خواننده اش را به عنوان یک نظریه پرداز بی ادعا به خود جلب کرده است. کند که اغلب نظریات ارائه شده می تواند حاصل یک نگاه شخصی باشد و با همین ترفند حس اعتماد خواننده اش را به عنوان یک نظریه پرداز بی ادعا به خود جلب کرده است.
نویسنده این کتاب در باره خاستگاه های ذهنی خود در پرداختن به جایگاه قصه در روان کودکان گفته است:«...زمانی که من از طریق بنیاد اسپنسر امکان یافتم تحقیق کنم که روانکاوی برای تربیت کودکان چه کمکی در بر دارد ،با توجه به این که خواندن و شنیدن قصه ابزار تربیتی کودکان است فرصتی به دست آوردم که هر چه بیشتر تحقیق کنم ،چرا که قصه های عامیانه برای تربیت کودکان تا حد زیادی ارزشمندند...»
در آخر اشاره به این موضوع ضروری به نظر می رسد که ترجمه نه چندان خوب این کتاب و نبود یک ویرایش صحیح تا حد زیادی به ابهت آن لطمه وارد کرده که امید است این نقص در چاپ های بعد بر طرف شود.
کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند» سال ۱۳۸۷در شمارگان ۶۵۰نسخه و قیمت ۱۰۵۰۰ تومان توسط انتشارات افکار عرضه شده است.

منبع : خبرگزاری کتاب