لازمۀ اجرای موفق حذف یارانه های سوخت

● روایت وزارت بازرگانی از حذف یارانه ها
هزینه های عمومی کالاهای یارانه ای سهم قابل ملاحظه ای از بودجه دولتها در کشورهای شمال افریقا و خاورمیانه را تشکیل می دهد و تقریباً در تمام کشورهای این منطقه یارانه ها بیشترین سهم برنامه پرداختهای اجتماعی دولت را برای کاهش فقر دربر می گیرند.
از این رو بیشتر کشورهای شمال افریقا و خاورمیانه اصلاح این سیستم را به منظور کاهـش ناکارایـی و هزینـۀ مالی یارانه ها آغاز کرده اند که نتایج نشان می دهد تاکنون در این زمینه موفق عمل کرده اند.
۱) تونس؛ خودهدفمندی تفاوت در کیفیت
اصلاح سیستم یارانه ها در تونس از طریق خود هدفمندی تفاوت در کیفیت اعمال شده است. معیار مشخص این اقدام شامل بهبود هدفمندی کالاهای پست، افزایش قیمت کالاهای لوکس (کالاهای مصرفی گروه های پردرآمد) و کاهش هزینۀ تولید و توزیع کالاهای یارانه ای بود.
با کاهش فساد و کاهش افراد ذینفع اثربخشی برنامۀ اعطای یارانه به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته به طوری که در طول سه سال، سهم یک پنجم گروه های پایین درآمدی از کالاهای کالری زا و پروتئینی افزایش یافت و هزینه های یارانه از ۴ درصد به ۲ درصد در یک دورۀ خاص کاهش پیدا کرد. به دنبال این اصلاحات، منافع مطلق فقرا افزایش پیدا کرد و توانستند ۲۱ درصد کل یارانه ها را به خود اختصاص دهند در حالی که گروه های بالا درآمدی سهمشان از یارانه ها به ۱۸ درصد رسید.
۲) الجزایر؛ آزادسازی تدریجی
اصلاح نظام یارانه ها در الجزایر نیز نمونۀ دیگری از اصلاحات انجام گرفته در موضوع یارانه‌ها در این منطقه است.
الجزایر از ابتدای سال ۱۹۹۲ برنامه پرداخت یارانه ها را در مدت چهار سال به طور کامل حذف کرد که این امر از طریق آزادسازی تدریجی قیمت کالاهای اساسی حمایت شده انجام گرفت و در همین زمان هم برنامه های تأمین اجتماعی برای جبران رفاه عمومی از دست رفته اعمال شد.
قبل از برنامۀ اصلاحات در الجزایر طی یک دورۀ خاص ارزش یارانه های در دسترس ثروتمندان سه برابر فقرا بوده است. اما فشارهای شدید مالی و بی ثباتی اقتصادی از دلایل اصلاح برنامه یارانه ها در اردن بوده‌است، ‌به‌طوریکه ابتدا در سال ۹۶ یارانۀ گندم حذف شد و قیمت آرد و نان افزایش یافت که این افزایش با پرداختهای انتقالی به کل جامعه همراه بود. سپس کوپنهای مواد غذایی با پرداختهای نقدی جایگزین شد که کاهش پرداختهای انتقالی برای نان را به دنبال داشت و در مرحلۀ بعد، معادل پرداخت نقدی انتقالی که عام بود پرداختهای سیستم نقدی به خانوارها اعمال شد که این اقدام افزایش قیمت گندم، علوفۀ دام و نان را جبران کرد.
در ادامۀ این روند کلیه پرداختهای انتقالی حذف شد، اما با وجود اعتراضات اولیۀ مردمی، این اصلاحات کاهش هزینه ها و بهبود هدفمندی یارانه ها را در پی داشت.
۳)مراکش؛ حمایت تعرفه‌ای
مراکش از سال ۱۹۹۶ پیشرفتهایی در قانونمند کردن یارانه ها داشته است، به طوری‌ که هیچ سهمیه ای و نه اجازۀ وارداتی حتی برای گندم و نان داده نمی شود و تولیدکنندگان محلی و بازار داخلی تنها از طریق تعرفه حمایت می شوند.
تا قبل از اصلاح نظام یارانه ها در مراکش یک پنجم جمعیت بالای درآمدی دو برابر فقرا از یارانه ها برخوردار شده اند و شکر و روغن بیشتر توسط گروه های بالادرآمدی مصرف شده و در این بین تنها یارانۀ گندم برای گروه های کم درآمد هدفمندتر بوده است.
۴) یمن؛ افزایش قیمت تا سطح جهانی
تا قبل از ۱۹۹۶ در یمن قیمتهای داخلی گندم و آرد در سطوح پایین تری از قیمتهای جهانی توسط دولت تعیین می شدند. اما از این سال به بعد انحصار دولت طی یک برنامه میان مدت برای حذف یارانه ها به منظور کاهش هزینه های یارانه و افزایش قیمت داخلی تا سطح قیمت جهانی شکسته شد و در نتیجه هزینه های یارانه مواد غذایی از ۲/۵ درصد به ۶/۳ درصد تولید ناخالص داخل در طی یک دورۀ خاص رسید.
۵) مصر؛ کاهش یارانه‌ها
در مصر نیز سیاست کاهش یارانه ها از جانب دولت اتخاذ شد، به طوری که براثر این سیاستها سهم یارانه‌های مواد غذایی از ۱۴ درصد به حدود ۵ درصد کل هزینه های دولت در طی یک دورۀ خاص کاهش پیدا کرد. که این امر از طریق کاهش کالاهای مشمول یارانه ها، افزایش قیمت نان و افزایش هدفمندی قند و شکر و روغن خوراکی صورت گرفته است.
۶) جامائیکا؛ تحویل بن به جای یارانه
جانشینی یارانۀ عام به بن کالاها به منظور حمایت از فقرا و کاهش هزینه های مالی نیز از شیوه‌هایی بوده که در کشورهای جامائیکا، مکزیک و امریکا تجربه شده ‌است.
جامائیکا تحویل بن کالا را جانشین برنامه فراگیر یارانه ها کرد. این برنامه به طور قابل ملاحظه ای هدفمندی یارانه را در مقایسه با یارانه های فراگیر بهبود بخشید، به طوری که ۲۰ درصد فقیرترین افراد جامعه ۳۱ درصد منافع این روش را به دست آوردند، درحالی که این رقم در توزیع عام یارانه ها ۱۴درصد بود.
۷) سریلانکا؛ سهمیه‌بندی ۳۵ ساله
بررسی برنامه‌های اصلاحات در حوزۀ پرداخت یارانه‌ها نشان می دهد که سریلانکا یکی از بهترین اصلاح تدریجی یارانه ها را تاکنون انجام داده است. سریلانکا بعد از استقلال از بریتانیا اولین تغییرات سیستماتیک در نظام یارانه ها را آغازکرد و به مدت ۳۵ سال در بین اغلب افراد جامعۀ سهمیه غذایی توزیع می‌کرد و بعد بن کالا را جانشین سهمیه بندی در کشور کرد. این اصلاح، سهم کل یارانه های ۴۰ درصد خانوارهای پردر آمد جامعه (۴ دهک بالا) را به نصف کاهش داد.
با ادامۀ هدفمندی یارانه ها اکنون سهم دوپنجم (۴ دهک آخر) از ثروتمندان به ۱۵ درصدکل یارانه ها کاهش یافته است، اما در مرحلۀ بعدی دولت پرداخت نقدی را جایگزین بن کالا کرد
۸) پاکستان، حذف رانت
تحول ساختاری پاکستان در سال ۱۹۸۷ نیز با حذف توزیع سهمیۀ مغازه ها که آرد گندم را ۳۰ درصد پایین تر از قیمتهای متداول می فروختند آغاز شد.
این امر تنها اعتراض مغازه داران را در پی داشت، زیرا بیش از نیمی از غلات هیچگاه در اختیار مصرف کنندگان قرار نمی گرفت، اما دولت سیاستهای جبران آشکاری به کار بست. برای مثال حقوق و دستمزد کارکنان دولتی کم درآمد را افزایش داد.
۹) بنگلادش؛ برداشتن قدمهای اساسی
بنگلادش اگر چه هنوز به طور کامل سیستم توزیع سهمیه ای را حذف کرده، اما قدمهای اساسی را برای هدفمندی یارانه های مواد غذایی برداشته است. به طوری که به دنبال تغییرات دولت در سال ۹۱ دولت توزیع غلات بین نیروهای مسلح و کارکنان دولت را ادامه داد، اما توزیع آن را در نواحی روستایی قطع کرد.
۱۰) آلبانی؛ ۷۵ درصد برای ۴ دهک پایین
یافته ها نشان می دهد در کشور آلبانی نیز با فروپاشی دولت سوسیالیستی یارانه های آرد و گندم حذف شده اند و کاهش درآمد از طریق افزایش حقوق بازنشستگی، کمکهای اجتماعی و دستمزدهای دولتی جبران شده است که ۴ دهک پایین در آمدی حدود ۷۵ درصد کمکهای فوق را دریافت کرده‌اند.

منبع : ماهنامه تازه‌های انرژی