بانکداری و جهانی شدن

بانک امروز از واژه ایتالیاییBanca به معنی نیمکت گرفته شده است و در ابتدا صرافان ایتالیایی در پشت نیمکت های خود عملیاتی صرافی را انجام می دانند و بعدها نیز موسساتی که چنین عملیاتی انجام می دادند، بانک نام گرفتند.
● چرا بانک؟
بانک امروز از واژه ایتالیاییBanca به معنی نیمکت گرفته شده است. در ابتدا صرافان ایتالیایی در پشت نیمکت های خود عملیاتی صرافی را انجام می دانند. بعدها نیز موسساتی که چنین عملیاتی انجام می دادند، بانک نام گرفتند. بانک در اصل محل حفظ و حراست اشیای قیمتی است که ریشه دینی دارد. زیرا در یونان باستان افراد ثروتمند اشیای ارزشمند خود را به منظور حفاظت از سرقت با پرداخت کارمزدی به امانت به معابر می سپردند. به این ترتیب معابد هم نیاز مالی خود را تأمین می کردند و هم برای جلب رضایت خدا به نیازمندان وام می دادند. بنابراین آنها اولین وام دهندگان محسوب می شوند. به مرور، تجار و زراندوزان فهمیدند که می توانند با چنین اقداماتی، ثروت خویش را افزایش دهند و این بود که رقابتی میان معابد و آنها بوجود آمد.
● سیکل های معیوب بحران در راه است
جرقه های بحران مالی که امروز دنیا با آن درگیر شده است اولین بار در سال ۲۰۰۵ظاهر شد. مهمترین مشخصه این بحران که به اعتراف رئیس سابق بانک مرکزری آمریکا در پی کاهش نظارت این دولت جهت اختصاص وام های بانکی در دنیا رخ داده است، کاهش میزان نقدینگی در سیستم بانکی و اعتباری بود.
امروز بازارهای اروپا و آسیا از این بحران بی نصیب نمانده است وحدود۹/۳ تریلیون دلار خسارت حاصل این بحران گزارش شده است. بزرگترین بانک های اروپا و آمریکا نیز درپی بروز بحران ضعیف شدند و بنابر آمارهای رسمی این ضرر به ۶۰۰ میلیارد دلار بالغ می شود. بانک «یو اس بی» به عنوان بزرگترین بازنده سقوط ارزش املاک ومسکن که به «بزرگترین گاوصندوق دنیا» شهرت دارد به واسطه معامله در بازاراملاک در شش سال گذشته سود فراوانی داشت که با بروز بحران و ناتوانی وام گیرندگان در آمریکا در باز پرداخت اصل و فرع وام دچار زیان شد و رئیس مقتدر این بانک مارسل اوپسل نیز استعفا کرد.
بر پایه این گزارش بانک های آلمان نیز ازبحران مالی متضرر شدندو دویچه بانک با ضرر ۴ میلیارد و هفت میلیون یورویی که که بسیار کم نظیر بود دست و پنجه نرم کرد. اما بحران مالی وتأثیرآن در اقتصاد جهانی که بنابر اعلام صندوق بین المللی پول تلاطم کنونی در بازارهای مالی اقتصاد جهان را در آستانه بحران قرار داده و در۳۰ قرن گذشته بی سابقه است. شامل مقوله های کلی خواهدشد. کاهش رشداقتصادی که بنابر پیش بینی صندوق بین المللی پول در حدیک درصد باقی خواهد ماند، ورشکستگی برخی مؤسسات اقتصادی ، رکود اقتصادی وبیکاری از جمله مواردی است که می توان برشمرد.اما اقتصاد جزیره ای ایران از این بحران بی نصیب نمانده است.
هر چند که در پی تحریم مؤسسات مالی و پولی کشورسیاست تبدیل ذخایر ارزی از دلار به یورو و اخذ پول نفت به یورو از سال های گذشته اعمال می شود و به دلیل برخی تحریم هاحساب های بانکی کشور از بازارهای اروپا خارج شد اما سیستم بانکی بار مضاعفی را بر دوش می کشد.این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند که بحران جهانی، تحریم مالی کشور ما را کمرنگ کرده است اما اقتصاد جزیره ای ما امروز با کاهش قیمت نفت در مظن شدیدترین تهدیدهای اقتصادی قرار داد. به تعبیر برخی کارشناسان تأثیر بحران مالی درکوتاه مدت کاهش شاخص بورس و درآمدهای نفتی ارزیابی می شود و قدرت چانه زنی را در شرایط تحریم جاری افزایش خواهد داد.
اما این بحران در بلند مدت کسری بودجه و رشدپایین اقتصادی را به ارمغان خواهد آورد. بر این اساس اقتصاد دانان اصلاح نظام مالی و پولی را ضروری می دانند و استفاده از ابزارهای ثابت در بورس وجذب سرمایه گذاری خارجی را بهترین گزینه جلوگیری از بحران ارزیابی می کنند. اما هشدار پرداخت وام ها نیز در ایران باید جدی تلقی شود.
بانک های خصوصی که در حوزه خرید مسکن تا ۷۰ درصد وام در شهر تهران و شهرهای بزرگ را پرداخت کرده اند ممکن است با این شرایط مشابهی که در آمریکا رخ داد رو به رو شوند به طوری که با کاهش قیمت مسکن صاحب خانه ای که واحدمسکونی را خریداری کرده اگر اقساط خود را پرداخت نکند و به بانک اعلام کند مسکن خودرا پس بگیرد و خریدار نیز عنوان کندکه توان پرداخت اقساط را ندارد و بانک واحد مسکونی را دریافت که شرایط همان می شود که امروز به این بحران ختم شده است. در پایان باید خاطر نشان ساخت که سیکل های معیوب بحران که در پی رکود اقتصادی وتورم رخ می دهدبا تزریق منابع مالی به صورت آنچه امروز شاهد آن هستیم اصلاح پذیر نخواهد بود.
● تاریخچه بانکداری
نخستین بانک ها، معابد جهان باستان بودند که در هزار سوم میلاد بنا شدند. تاریخچه بانک به قبل از اختراع پول برمی گردد. در آن زمان سپرده های مردم گندم وجو و یا دیگر محصولات، حیواناتی مانند گاو و فلزاتی از جمله طلا بود که برای تسهیل حمل و نقل به شکل فشرده درآمده بودند. معابد و کاخ ها امن ترین مکان هایی بودند که مردم برای ذخیره کالاهای خود به آن اعتماد می کردند. دامنه این نوع بانکداری کم کم به یونان باستان کشیده شد. کاخ های یونان کم کم به محافل مالی برای نگهداری وام ها ،سپرده ها، ارز و نیز ارزیابی مسکوکات تبدیل شدند.
این بانک ها در عوض پرداخت سکه به افرادی که قصد سفر به شهرهای دیگر را داشتند، برگه اعتبار مکتوبی به همان میزان می نوشتند تا آن فرد بدون تحمل سختی حمل سکه ها بتواند با نشان دادن آن برگه در شهرهای دیگر نیاز مالی خود را تأمین کند. Pythius، اولین بانکداری آسیایی است که در قرن پنجم میلادی نامش به ثبت رسیده. بسیاری از بانکداران اولیه در یونان از مهاجران خارجی بودند. در سال ۳۷۱ میلادی، برده ای به نام pasion، با بدست آوردن ثروت بسیار، نامش را به عنوان پولدارترین و معروف ترین بانکدار یونان به ثبت رساند. در اواخر قرن ۳ میلادی، Apollo، مهم ترین بنای جزیره اژه به مهم ترین مرکز بانکداری مبدل شد و درقرن ۴میلادی، بانکداری مبتنی بر چک و برگه های اعتباری در بخش های مدیترانه گسترش پیدا کرد.
رم باستان کم کم درصدد برآمد تا درصدی سود به وام ها و سپرده ها اختصاص دهد تا این صنعت حالت رقابتی پیدا کند. اما کم کم توسعه بانک های رمی با ارجحیت پیدا کردن تبادل نقدی، محدود شد. با ظهور مسحیت نیز، محدودیت های دیگری نظیر محدودیت در میزان سودها موانعی بر سر راه بانکداری ایجاد کردند زیرا این بهره ها را غیر اخلاقی می خواندند. پس از انحطاط رم، بانکداری محدود به اروپای غربی شد و تا زمان جنگ های صلیبی در انحصار آنها قرار گرفت.
● بانکداری و جهانی شدن
جهانی شدن بانکداری موجب ادغام بانکداری داخلی در بانکداری جهان و در نتیجه جهانی شدن پول و سرمایه شده است. نقش بانک ها در نظام پولی و مالی جهان تا حد زیادی از دو توسعه اخیر نشأت گرفته است.
۱) پیدایش بانک در اقتصادهای درحال انتقال:در شوروی سابق، بانک ها فقط مؤسسات پرداختی برای بروکرات های دولتی محسوب می شدند.
که تبدیل نظام بانکداری تک بانکی به نظام مرکب که تشکیل شده از یک بانک مرکزی و چند بانک تجاری بود، از نخستین گام های مؤثر در جهت نوین سازی بانکداری در اقتصادهای در حال انتقال به حساب می رود.
۲) تحقق بحران های بانکی درکشورهای درحال توسعه:دردهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بحران مالی شدید توجه مسئولان را به اهمیت نظارت بر مقررات و نظام بانک ها متمرکز کرد. البته در این راستا عوامل بسیاری دخیل بودند که از جمله آنها می توان از تنظیمات نادرست نرخ ارز نام برد اما به طور کلی مسائل مرتبط به روند بانکداری از مهم ترین عوامل بحران آسیا در سال ۱۹۹۷ هستند که منجر به تهدید ثبات مالی بین المللی شد. جهانی شدن بانک ها مرز میان خدمات مالی و غیر بانکی را تا حد زیادی کم رنگ می کند. همانطور که اکنون در برخی کشورهای اروپایی با گسترش توزیع محصولات بیمه ای از طریق شعب بانکی شاهد آن هستیم.
● بانکداری جهانی
در سال ،۱۹۷۰ میزان نقدینگی کاهش پیدا کرده و در نتیجه خصوصی سازی در مؤسسات دولتی رواج پیدا کرد. پس از آن در دهه های ۸۰ و ،۹۰ خدمات بازار سرمایه و بانکداری جهانی به دلیل بالا رفتن تقاضای شرکت ها، دولت ها و مؤسسات مالی ارتقا یافت. نرخ سود درآمریکا درآن زمان به مدت ۲۰ سال از ۱۵% به ۵% کاهش پیدا کرد و درنتیجه سپرده های مالی حدوداً رشدی دو برابر رشد اقتصاد جهان رسیدند.
درسال های اخیر، سلطه بازارهای مالی آمریکا کم کم از بین رفته و افزایش سود درسهام خارجی برجسته تر شد. سود فوق العاده بازارهای مالی خارجی نتیجه بالا رفتن پس اندازهای کشورهای خارجی نظیر ژاپن و نیز حذف محدودیت از بازارهای مالی خارجی بود که کشورها را قادر به توسعه فعالیت های خود ساخت. بنابراین شرکت های آمریکایی و بانک ها به سوی فرصت های سرمایه گذاری در خارج از کشور خود کشیده شدند و در نتیجه، تخصیص سرمایه های آمریکا در تجارت به بازارها و بورس کشورهای خارجی رونق یافت.
رشد جهانی شدن و فرصت های سرمایه گذاری به تدریج زمینه های رقابتی را تغییر داد. همانطور که اکنون شاهد آن هستیم بسیاری از بانک ها شیوه بانکداری جهانی را که بیشتر در اروپا رواج دارد به دیگر گونه ها ترجیح می دهند. تا پایان سال ۲۰۰۰ رکورد تبادل خدمات مالی با بازاری به ارزش ۵/۱۰ تریلیون دلار به حداکثر میزان خود رسیده بود.
● بانک آمستردام
این بانک در سال ۱۶۰۹ میلادی توسط مقامات شهر آمستردام تأسیس شد. هدف از تأسیس آن تسهیل و ترویج تجارت بین المللی بود. چون در آن زمان فلزات مختلف با عیار نامشخص مبادله می شدند. وظیفه اصلی این بانک تعیین ارزش واقعی مسکوکات و تبدیل آن به فلورن هلند بود.طبق اساسنامه، بانک آمستردام مجاز بود فقط معادل ارزش نقود سپرده گذاری اسناد رسید برچسب فلورن هلند در اختیار آنها بگذارد.
این اسناد موجب رونق امر تجارت می شدند. اما بانک برخلاف مقررات خود از سپرده افراد برای پرداخت قرضه و تحصیل سود بیشتر استفاده نکرد و با همین عمل موجبات سقوط تدریجی خود را فراهم کرد. به این ترتیب این بانک در سال ۱۷۹۴ میلادی ورشکست شد. شهرداری آمستردام به دلیل اینکه سپرده های افراد را ضمانت کرده بود کل بدهی بانک را تسویه کرد اما به دلیل از بین رفتن اعتماد مردم در سال ۱۸۱۹ برچیده شد.این تجربه نشان داد که اعتماد مردم پشتوانه کار بانک ها است و در صورت سلب این اعتماد، ضمانت های دولت هر کاری از پیش نمی برد.
● بانکداری اسلامی
بانکداری اسلامی به نوعی نظام بانکی یا فعالیت بانکی مرتبط است که بر طبق اصول و قوانی اسلامی باشد. طبق اسلام پرداخت مبلغی در ازای قرض گرفتن پول در مدت زمان خاص و تعریف شده ممنوع می باشد. با وجود اینکه این اصول به عنوان اساس رشد اقتصادی در زمان های پیش تر به حساب می آمدند. در اواخر قرن۲۰ شماری از بانک های اسلامی این قوانین را برای مؤسسات تجاری خصوصی یا نیمه خصوصی در جوامع مسلمین منظور کردند. بانکداری اسلامی در دنیا رشد قابل توجهی داشته است.
اولین مؤسسه مالی اسلامی مؤسسه دارالمال اسلامی یا DMI نام دارد که در سال ۱۹۸۱ با یک میلیارد دلار سرمایه در ژنو تأسیس شده و تا مارس ۱۹۸۴ دفاتر این مؤسسه به تنهایی نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار در عملیات مختلف مالی سرمایه گذاری کردند. DMI درکشورهای بسیاری از جمله فرانسه، انگلیس، نیجر، سنگال، سوئیس،امارات متحده عربی، سودان، بحرین، گینهو، باهاما به اجرای عملیات بانکداری پرداخته است. دومین مؤسسه بانکی اسلامی در دنیا، البرکه (Al Baraka) نام دارد که در لندن پایه گذاری شد.
این مؤسسه در سال ،۱۹۸۲ با بیش از ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه در جده عربستان آغاز به کار کرد و هم اکنون در شهرها و کشورهای مختلفی از جمله لنده، تونس، سودان، ترکیه، عربستان، دوبی، بحرین، مصر، عراق سنگاپوربه اجرای عملیات بانکداری مشغول است.سومین بانک اسلامی، نظارم بانکداری اسلامی بین المللی لوکزامبورگ، (IBS) است. این بانک از موفق ترین مؤسسات مالی در خلیج فارس و غرب است. این بانک درچارچوب قوانین دانمارک و با تأثیر از فرهنگ اقتصادی غرب به فعالیت می پردازد اما بر محور اصول اسلامی حرکت می کند. پس از این سربانک، بانک کویت (KFH) بزرگترین بانک اسلامی کویت و یکی از بانک های اسلامی است که در خاورمیانه بیشترین رشد را به خود اختصاص داده است.
این بانک درسال ۱۹۷۸ آغاز به کار کرد و پس از مدت زمان اندکی درسال ۱۹۸۰ به سود خالص ۷/۹ میلیون کرون دانمارک دست یافت. پس از آن می توان به بانک توسعه اسلامی (IDB) درشهر جده عربستان اشاره کرد که از سال ۱۹۷۵ آغاز به کار کرد.
● محدودیت های مذهبی بر سود بانک ها
نظام های مذهبی اولیه در خاورمیانه، ربا خواری را منع نکردند. این جوامع معتقدند چون، گیاهان، جانوران و انسان ها را موجودات زنده اند و قدرت تکثیر دارند، اگر «غذایی معادل پول» قرض داده شود، درنظر گرفتن سود برای آن قانونی است. این «غذاهای معادل پول»، روغن، خرما، دانه و بذر یا حیوانات بودند که قرض دادن آنها از سال ۵۰۰۰ میلادی آغاز شد.اما کمی بعد در تورات و بخش هایی از کتاب یهودیان، این نوع سود دهی مورد انتقاد قرار گرفت. به این ترتیب یهودیان اجازه گرفتن وام های بهره دار از دیگر یهودیان را نداشتند اما می توانستند از غیر یهودیان چنین معامله ای انجام دهند.
● تاریخچه بانکداری غربی
تاریخچه مالی و اقتصادی مدرن غرب به سال ۱۵۶۵ بر می گردد. درآن زمان صرافان، بانکدار نامیده می شدند.البته همانطور که گفته شد نام آنها برگرفته از محل کارشان بودند نه معنایی که امروز از آن استنباط می شود. پس از آن این صنعت به آمستردام کشیده شد و بالاخره در سال ۱۶۰۹ بانک آمستردام تأسیس شده و تا انقلاب صنعتی مرکز مالی جهان قرار گرفت.بانک ها معمولاً در نزدیکی مراکز تجارت و کسب و کار قرار داشتند. در اواخر قرن ،۱۷ بزرگترین مراکز تجارت، بنادر آمستردام، لندن و هامبورگ بودند. افراد می توانستند با خرید برگه های اعتباری از این بانک ها در تجارت پرسود هند شرقی شرکت کنند.

گزارش: مریم کائید

منبع : خبرگزاری اقتصادی ایران