یلدا، شب زایش مهر

یلدا یکی از زیباترین یادگارهای گذشتگان ایرانیان است که صدای پای آن آرام آرام به گوش می رسد. شب یلدا یا شب چله آخرین شب آذرماه، شب بیش از نخستین روز زمستان و درازترین شب سالی است که ایرانیان آن را مبارک می دانند. پدر بزرگها و مادربزرگ ها خانه را برای استقبال از فرزندان می آرایند و فرزندان و نوه ها نیز از آن سوی برای دیدار بزرگان خانواده بی قرارند. برگزاری مراسم یلدا، آئینی خانوادگی است و گردهمایی ها به خویشاوندان و دوستان محدود می شود. ایران نیز کشوری با فرهنگی غنی است که مردمانش بنا به ذوق و سلیقه و طبیعت منطقه ای که در آن زیست می کنند هر یک برای برگزاری سنت های کهن آداب خاص خود را دارند. آئین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است. در واقع سالیان سال است که ایرانیان در شب یلدا، آخرین شب پاییز و درازترین شب سال، تا سپیده دم بیدار مانده، کوچک ترها به دیدار بزرگ ترها رفته و در کنار یکدیگر خود را با خوراکی های متنوع از تخمه و آجیل و شیرینی تا انواع میوه ها و با حصول اطمینان از بازگشت خورشید در پی شبی طولانی زندگی را دوباره از سر می گیرند. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می شوند و تابش نور ایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند و برای آن جشن بزرگی بر پا می کردند. بسیاری از بزرگان بر این باورند که آئین شب یلدا باید به عنوان یک فرهنگ اصیل ایرانی حفظ و به نسل های آینده منتقل شود. یلدا آیینی است که براساس اسناد، مربوط به ایزدمهر است، شب زایش و تولد مهر که به یادگار آن، این جشن برگزار می شود. نیاکان ما این واقعیت را که زندگی زاییده درد و رنج است را بدرستی درک و براساس آن شادمانی، نشاط و سننی مثل جشن یلدا، تیرگان و چهارشنبه سوری را طراحی کردند که متاسفانه به دلیل ناآگاهی نسل جوان امروز و به جرم کهنه گی این آیین ها را به دست فراموشی سپرده اند. در واقع یلدا واژه ای است سریانی به معنای تولید و یا زاده شده است که ابوریحان بیرونی آن را شب زادان ترجمه کرده است.یکی دیگر از رسم های شب یلدا، «فال حافظ گرفتن» است اگر رسم ها و آیین های دیگر یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم ولی فال حافظ گرفتن در شب یلدا در سده های اخیر به رسم های شب یلدا افزوده شده است. شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکترها نیز از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می آورد. اما برای برپایی این سنت ایرانی، با نگاهی گذرا به قیمت ها متوجه می شویم که امسال نیز همانند سال های گذشته شاهد اوج گیری قیمت انواع میوه جات، آجیل و هر آنچه که برای برپایی این سنت ضروری به نظر می رسد هستیم که این مسئله متاسفانه شهروندان را برای تهیه و تامین میوه و تنقلات با مشکلاتی مواجه کرده. اما بچه ها از جمله کسانی هستند که بر پایی این مراسم شور و شعف و شادی آنها را چند برابر می کند. به اعتقاد مسعود مهدیزاده جامعه شناس واقعیتهای زندگی امروز ما متفاوت از شبهای یلدا در سالهای دور است. شبهایی که پدران و مادران ما برای زنده نگه داشتن آیین ها و رسوم ملی به دور از هر دغدغه و نگرانی دور هم جمع می شدند و از همه جا سخن می گفتند ولی امروز شرایط اقتصادی حاکم بر کشور به گونه ای است که پاسداشت این آیین ها برای برخی رفع تکلیف است اما برخی همچنان بر طبل شادی می کوبند.به گزارش مهر این جامعه شناس بر این عقیده است که در گذشته های دور آیینهایی در شب یلدا برگزار می شد که یکی از آنها جشن شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید زمستانی بود. جشنی که از لازمه های آن حضور کهنسالان و بزرگان خانواده به عنوان نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است و همچنین خوراکیهای فراوان برای بیداری دراز مدت که همچون انار و هندوانه و سنجد به رنگ سرخ خورشید باشند.مهدیزاده با اشاره به شرایط اقتصادی که بر کشور حاکم است معتقد است اگر امروز پدری مجبور است انار و هندوانه شب یلدا را بخرد تنها به این دلیل است که شرمنده بچه هایش نشود. بچه هایی که همان شب یلدایی را از پدر و مادرشان طلب می کنند که تصویرش را در تلویزیون و برنامه های رنگ به رنگش دیده اند. یلدایی که جایی در خانه آنها ندارد. یلدایی که برای آنها بیشتر به خیال می ماند تا واقعیتی عینی و قابل لمس. یلدایی که حتی یک قلم از انواع تنقلات خوش آب و رنگش را هم شاید سالی دوازده ماه به خواب هم ندیده باشند. یلدای بچه های محنت زده کوچه پس کوچه های نداری نه از جنس یلدایی است که مجریان خوش خنده تلویزیون کنار آتش و آجیل و میوه های درشت آبدار به تصویر می کشند. یلدای آنها دستهای خالی پدری است بیمار و زحمتکش که از شدت شرم تا دیرترین ساعات را به خانه نمی رود تا مبادا نگاه دخترش، پسرش و حتی همسرش آویزان نگاهش شود که بابا پس هندوانه امشب کجاست؟ آجیل شیرین و شور یلدایمان کجاست؟شهر بی قواره ما تا دلت بخواهد از این پدرها دارد. در حال حاضر نرخ انواع میوه و آجیل شب یلدا به شدت افزایش یافته و این در حالی است که دستگاههای دولتی از طرح مبارزه با گرانفروشی خبر داده اند. با این حال گزارشها از سطح کشور نشان می دهد که شب یلدای امسال تحت الشعاع "گرانی" خوراکیها قرار گرفته است. به طوری که قیمت هر کیلو هندوانه در این ایام به مرز ۵۰۰ تومان رسیده است که نسبت به قبل ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش داشته است.رئیس اتحادیه تعاونیهای میوه و سبزی با اشاره به فرا رسیدن شب یلدا گفته است که آثار روانی ناشی از نزدیک شدن به شب یلدا باعث افزایش ۳۰ درصدی قیمت هندوانه شده است. همچنین انار به عنوان یکی از میوه های اصلی شب یلدا وضعیت نابسامان تری دارد به طوری که کمبود آن به دلیل سرمازدگی در زمستان سال گذشته کاملا محسوس است. قیمت انار در بازارهای میوه ایران در حال حاضر به ۳۰۰۰ تومان رسیده است. گزارشها نشان می دهد که گرانی میوه از سال قبل هم بیشتر شده است و از سوی دیگر قیمتها در مغازه های مختلف شهر متفاوت است. در همین حال سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان اعلام کرده است که از روز سه شنبه طرح نظارتی ویژه برخورد با گرانفروشان آغاز شده است. یکی از اصلی ترین تنقلات شب یلدا آجیل است که گرانی آن موجب شده است تا بسیاری از مشتریها از خریدن آن پرهیز کنند. هم اکنون قیمت آجیل در مناطق شمالی و مرکزی و حتی در محدوده میدان انقلاب تهران هر کیلو تا ۱۷ هزار تومان بفروش می رسد. همچنین هندوانه که محبوبترین و یکی از اصلی ترین میوه های اصلی سنت شب یلدا است در میوه فروشیهای سطح شهر بین کیلویی ۶۵۰ تا ۷۰۰ تومان فروخته می شود و به گفته اغلب مغازه داران برخی میوه ها از جمله انار و نارنگی طی دو هفته اخیر بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته اند.بر اساس آخرین گزارشهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی نرخ تورم در مناطق شهری ایران در ۱۲ ماه منتهی به آبان ماه سال جاری به ۲۸/۳ درصد رسیده است. بنابراین یلدا شاهد مردان و زنانی است که دستهایشان خالی است و جز چشمهای پنهان گریسته و دستهای خالی و خجالتی بیصدا، متایی برای بردن به خانه در طولانی ترین شب سال ندارند و کدام طولانی ترین شب سال؟ برای آنها تمام شبها یلداست. آنهم در شهری که به فاصله کمتر از چند دقیقه می توانی مردمانی را ببینی که برای یک شب یلدای خود به اندازه هزاران شب یلدای مردم تنگدست کوچه های باریک فقر و نداری هزینه می کنند.
یلدا از جنسی دیگر
خیابان جای پارک ندارد. مجبور می شود خودرو "سانتافه" اش را چند صد قدم دورتر از قنادی پارک کند و مسیری را پیاده طی کند.وقتی وارد قنادی می شوی. بوی شیرینیهای تازه و گرم وارد ریه هایت می شود. چند نفر دختر و پسر جوان سفید پوش فقط سفارشات را تحویل می گیرند و آماده می کنند. دو سه نفری هم سفارشهای مشتریها را تا اتومبیل آنها می بردند.مرد نگاهی به شیرینیها انداخت و رو به یکی از همان جوانها گفت: لطف کن چهار کیلو از این شیرینیها را بچین. دو سه کیلو هم نون خامه ای ببند.بعد رفت سمت آجیلها و رو به مسئول آن قسمت گفت: دو کیلو پسته، یک کیلو بادام شور و یک کیلو هم بادام هندی بده.وقتی سفارشها را داد رفت سمت صندوق تا حساب کند.مرد جوانی که پشت صندوق نشسته بود بعد از کلی تعارف تیکه پاره کردن گفت: قابلی نداره. میشه ۵۰ تومن.مرد یک ایران چک ۵۰ هزار تومانی از کیف پولش درآورد و به صندوق دار داد و آمد بیرون و رفت به سمت مغازه میوه فروشی که بیشتر شبیه مغازه های لوسترفروشی بود.آنجا هم به اندازه ۱۰۰ هزار تومان از انواع میوه های مخصوص شب یلدا خرید کرد و راه افتاد به سمت خانه.در مسیر بود که تلفن همراهش زنگ خورد. همسرش بود که می خواست یادآوری کند سفارش شام یادش نرود و مرد گفت که قبلا این کار را کرده و نگران نباشد. راستی! چند صد یا چند هزار و شاید چند میلیون نفر مجبورند شب یلدا را فقط از صفحه تلویزیون به تماشا بنشینند و حسرت به دل بمانند تا شاید شبی را ببینند که شاد و خندان در کنار پدر و مادر مشغول خوردن تنقلات و میوه های شب چله هستند.این در حالی است که قیمت خرده فروشی انواع آجیل و خشکبار در سطح شهر تهرن حاکی از آن است که است، قیمت آجیل شب یلدا بین ۷ تا ۱۴ هزار تومان با توجه به کیفیت و محل فروش متغیر است.به گزارش فارس به گفته رئیس اتحادیه خشکبار و آجیل چون آجیل شب یلدا مخلوط ۱۷ نوع آجیل مختلف است و هر کدام از این انواع چون تنوع کیفیتی متفاوت دارد نمی توان قیمت معینی برای آجیل اعلام کرد و قیمت آن وابسته به اقلامی است که مخلوط شده است. بنابراین قیمت هر کیلوگرم پسته احمد آقایی ۱۳ هزار تومان، کله قوچی ۱۲ هزار تومان، خام و شور اکبری ۱۴ هزار و ۵۰۰ تومان، کله قوچی توچین ۱۴ هزار تومان، فندقی شور ۱۰ هزار تومان است.بنابراین گزارش قیمت هر کیلوگرم تخمه محبوبی ۵ هزار و ۵۰۰ تومان،ژاپنی۶هزار و ۵۰۰تومان، ژاپنی گلپر ۵ هزار و ۵۰۰ تومان کدو ۴ هزار و ۵۰۰ تومان، کدو مشهدی ۷ هزار تومان، تخم هندوانه ۵ هزارو ۵۰۰ تومان، کدو ۷ هزار تومان، آفتابگردان خام ۶ هزار تومان، آفتاب گردان فلسطینی ۳ هزار تومان و تخمه گلپر اعلا ۶ هزار و ۸۰۰ تومان است.همچنین قیمت هر کیلوگرم توت خشک ۱۵ هزار تومان، نخودچی ۳ هزار و ۴۰۰ تومان، گز بلداجی ۴ هزار تومان، انجیر شیرازی ۱۳ هزار تومان، کشمش سبز ۵ هزار و ۵۰۰ تومان، بادام زمینی شور ۳ هزار و ۵۰۰ تومان بادام زمینی خام ۳ هزار و ۶۰۰ تومان، بادام زمینی آستانه ۶ هزار تومان، مغز گردو ۱۶ هزار تومان، بادام شور خارجی ۱۲ هزار تومان، بادام شور ایرانی ۱۰ هزار تومان، فندق خام ۱۲ هزار تومان، آجیل تبریزی ۱۰ هزار تومان، آجیل مشکل گشا ۷ هزار تومان، آجیل شور ۸ هزار تومان و آجیل شیرین ۱۰ هزار تومان است.
آیین های شب یلدا ثبت ملی می شود
آیین های شب یلدا طی مراسمی در روز ۳۰ آذر به ثبت ملی می رسد. به گزارش روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مراسم ثبت ملی آیین های شب یلدا طی مراسمی با حضور شماری از مدعوین ویژه و شخصیت های فرهنگی برگزار می شود. ارائه سخنرانی های پژوهشی درباره ویژگی ها و اهمیت آیین های یلدا، ارائه مستندات ثبت ملی آیین های یلدا، اجرای نمایش های آیینی و موسیقی سنتی، تفال به حافظ و شعر خوانی، از جمله برنامه های این مراسم است. مراسم ثبت ملی آیین های یلدا امروز ۳۰ آذر با حضور اسفند یار رحیم مشایی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و جمعی از شخصیت های فرهنگی و پژوهشگران از ساعت ۱۰ تا ۱۲ ظهر در سالن اجتماعات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برگزار خواهد شد.

منبع : روزنامه ابتکار