رودکی، ستاره ای در آسمان ادب فارسی

این جهان را نگر به چشم خرد
نی بدان چشم کاندر و نگری
هم چو دریاست و زنکو کاری
کشتی ساز، تا بدان گذری
به مناسبت هزار و صدمین سال روز تولد ابوعبد ا... جعفربن محمد رودکی که نخستین شاعر توانا و صاحب دیوان، موسیقی دان بزرگ و اندیشمند و حکیمی آگاه به قرآن و اندیشه های اسلامی است، موسسه مطالعات فرهنگ و تمدن ایران زمین با مشارکت کمیسیون ملی یونسکو در ایران، دانشگاه تهران، بنیاد فرهنگی هنری رودکی، سازمان میراث فرهنگی و ... به خاطر نامگذاری امسال به نام سال جهانی رودکی، همایش رودکی را برگزار کردند.از آن هنگام تاکنون مسئولان فرهنگی کشور برای این که هم چون سال جهانی مولانا از قافله گرامیداشت این شاعر توانا عقب نمانند، اقدام به برنامه ریزی در این زمینه کردند و مقام پدر شعر فارسی در ۲۶ آذر ماه از سوی فعالان عرصه سینما در سالن سینما حقیقت، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی گرامی داشته شد و در آن فیلم مستند نسیم مولیان به کارگردانی مهدی یمانی درباره رودکی که در تاجیکستان ساخته شده است، به نمایش درآمد.
همچنین قرار است امروز مراسم بزرگداشت پدر شعر کهن فارسی در تهران با حضور رئیس جمهور برگزار شود و در ادامه مهمانان شرکت کننده در این همایش که یک صد مهمان خارجی و تعدادی از سفرای ایران و سایر کشورها می باشند، با عزیمت به مشهد در مراسمی یک روزه که سوم دی ماه برگزار می شود، به ارائه مقاله در مورد این شخصیت بی نظیر ادب فارسی بپردازند.
جعفربن محمد رودکی سمرقندی در اواسط سده سوم هجری در قریه بنج از قرای رودک سمرقند زاده شد و در همان جا مراحل رشد و نمو را یکی پس از دیگری سپری کرد.
بنابر گفته عوفی در تذکره لباب الباب او در کودکی حافظه ای قوی داشت، چنان که در هشت سالگی قرآن کریم را حفظ کرد و قرائت آن را آموخت.در همین سال ها بود که به شاعری پرداخت.او از موهبت الهی آواز خوش نیز برخوردار بود که این امر سبب آشنایی با خنیاگران و رامشگران شد و بر بط نوازی را فرا گرفت و رهسپار بخارا شد و به درگاه امرای آن سامان راه یافت.
برخی نظیر عوفی آورده اند که نابینا متولد شد و بعضی دیگر چون ابومنصور دقیقی و ابوالقاسم فردوسی تنها اشاره به نابینایی رودکی کرده اند.
دانشمندان روسی نیز پس از کشف گور او و بررسی بقایای باقیمانده از آن به نتایجی دست یافته اند که نابینای مادرزادی نبودن او و کور شدن رودکی در پایان حیات توسط فرد یا افرادی از جمله این نتایج می باشد.رودکی در سال های عمر خود سفرهای متعددی به نواحی مختلف خراسان، بخارا، هرات، سرخس، نیشابور و دیگر شهرهای خراسان کرد.
در اشعار رودکی، اشاره های زیادی به گرایش او به مذهب تشیع دیده می شود.
میزان کم اشعار باقیمانده از رودکی و مشخص نبودن زمان دقیق سروده شدن بخش بزرگی از آن ها، باعث شده تا نظریات و جهان بینی اش به خوبی آشکار نشود ولی افکار حکیمانه و پند و اندرز در سراسر آثارش طنین انداز است.
رودکی شاعری پر کار و پر اثر بوده و در قالب های مثنوی، قصیده، غزل، رباعی، لغز، چیستان، قطعه و ... اشعاری سروده است.
رشیدی سمرقندی شاعر سده ششم هجری در این زمینه می گوید:
شعر او را بر شمردم ره صد هزار
هم فزون آید اگر چو نان که باید بشمری
عوفی نقل کرده که اشعار رودکی، در صد دفتر جمع آوری شده بود.
رودکی همچنین در همه مضامین شعری روزگار متداول خود، به طبع آزمایی پرداخته است.
اشعارش در قوت تشبیه و نزدیکی معانی به طبیعت و وصف کم نظیر است و لطافت و متانت و انسجام ویژه ای در آن ها دیده می شود.
عناصر بدیعی در شعر رودکی کمتر یافت می شود اما صنایع معنوی از جمله مراعات نظیر، متضاد، سیاقه الاعداد و تنسیق الصفات و ... در آثار رودکی آمده است.
صور خیال در دیوانش کم و بیش در قلمرو عناصر طبیعت سیر می کند.اشعار او را بسیاری از سرایندگان مشهور فارسی تضمین و استقبال کرده اند.رودکی علاوه بر ادبیات فارسی در ادبیات عرب نیز از جایگاه بلندی برخوردار است.
به هر حال قدرت تصور و دور پردازی خیال او در خلق مضامین باریک و لطیف و همه فهم و همچنین توانایی او در توصیف طبیعت و پیوند دهندگی او بین شعر و موسیقی و ... از جمله عواملی است که موجب شهرت رودکی به عنوان پدر شعر فارسی شده است.
● رودکی از منظر دیگران
چارلزجی پیکرینگ شاعر و دانشمند انگلیسی در کتابی با عنوان چاسر ایرانی، رودکی را از لحاظ شیوه زندگی و فعالیت درخشان ادبی با یکی از پایه گذاران ادبیات انگلیسی به نام جفری چاسر مقایسه کرده است.
به نظر او آن زمان که بخش بزرگی از اروپا در تیرگی توحش به سر می برد، ستاره تابناک رودکی در افق شعر فارسی درخشیدن گرفت.
بقایف مولف کتاب رودکی، او را به عنوان یکی از غزل سرایان بزرگ نظم کلاسیک فارسی تاجیکی می داند و مضمون اصلی غزل های وی را در ستایش و مدح شادی های زندگی و نیز عشق به بشریت و طبیعت دانسته است.آدینا در مقاله بشر و ستی بزرگ اشعار رودکی را سبب ایجاد خصایص انسانی چون عشق به دانش، علاقه به کار و فعالیت، اعتماد، نیکویی، بلند همتی و جوانمردی در مردم می داند.به گفته این نویسنده تاجیکی انگیزه های بشردوستانه موجود در آثار بر جای مانده از شاعر، در خلاقیت شاعران نسل بعدی ادبیات کلاسیک تاجیکستان ادامه یافته است.
دکتر سید افضل ا... میر قادری در مقاله ای با عنوان نقد تطبیقی خمریات رودکی و ابونواس در خصوص محبوبیت این دو شاعر می گوید: رودکی و ابونواس در زمان خود هر دو به دلیل صداقت و بی ریایی، اخلاص هنری جدید، واقع گرایی، ابتکار و طبع آزمایی اعتقاد به رحمت الهی، تصویرگری زیبا، عنایت به انتخاب لفظ و نیکویی عبارت، شطحیات خیالی جالب و جذاب، عنایت به رسم تابلویی زیبا که در آن نورها و سایه ها همراه با هنر و ذوق و سرزندگی جمع شده اند و همچنین سلاست و سهولت و موسیقی کلام دارای محبوبیت بوده اند.
به گفته دکتر حکیمه دبیران نگاه رودکی به مصیبت زدگان و کسانی که در غم از دست دادن عزیزان به سوگ نشسته اند، نگاهی مهربان و خیرخواهانه است.وی ضمن این که درد و غم را انکار نمی کند و سوگواران را محق می داند، هم با آن ها اظهار هم دردی می کند و هم به زبان نصیحت، حقیقت همیشگی رفتن ها را برای آنان بازگو و به تسلیم و رضا در برابر قضای الهی دعوت می کند:
ای آن که غمگینی و سزاواری
و ندرنهان سرشک همی باری
از بهر آن کجا ببرم نامش
ترسم ز سخت اندوه و دشواری
رفت آن که رفت و آمد آنک آمد
بود آن چه بود، خیره چه غم داری
دکتر نصر ا... امامی نیز در خصوص مشهورترین اثر رودکی می گوید: مشهورترین کار رودکی در مثنوی سرایی، کلیله و دمنه منظوم اوست که احتمالا در ۳۲۰ هجری قمری و قطعا پیش از سال ۳۲۶ سروده است...
گفتنی است که در سایه مقایسه بخش های بازمانده از کلیله و دمنه رودکی با ترجمه عربی و فارسی آن دانسته می شود که شاعر گاه به برگردان منظوم اکتفا نکرده، بلکه خلاقیت های شاعرانه خود را نیز در آن دخالت داده است.

منبع : روزنامه خراسان