کنترل فشار خون؛ کلید سلامتی

خون موجود در بدن آدمی توسط شریانها و سرخرگ ها که به صورت لوله های قابل انعطافی هستند از قلب به اعضاء بدن منتقل شده و پس از تغذیه بخشهای مختلف به وسیله سیاهرگ ها به قلب باز می گردد و این جریان به طور مرتب در بدن انسان برقرار است؛ خون جاری در بدن، به دیواره رگ ها به ویژه سرخرگ ها نیرویی وارد می کند که به آن فشار خون می گویند.
در بررسی فشار خون دو نوع اندازه گیری صورت می گیرد؛ یکی فشاری که قلب به هنگام انقباض دارد و دیگری فشاری که قلب به هنگام انبساط (وقفه میان دو ضربان قلب) می یابد. اندازه فشار خون به طور معمول بین ۱۳۵-۱۲۰ بر روی ۸۵ یا پایین تر است. حال اگر در حالتی که خون در رگها جریان دارد به هر دلیلی فشاری بیش از فشار طبیعی بر دیواره رگها وارد بشود فرد گرفتار بیماری فشار خون بالا می شود. این بیماری بسیار خطرناک است زیرا گاهی اوقات تأثیرات مخرب آن در مرور زمان افزایش می یابد و اگر درمان نشود می تواند موجب سخت شدن و آسیب دیدن شریانها، نارسایی و سکته قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه، فشار یا تورم در چشم ها شود.
نکته بسیار حائز اهمیت در ارتباط با این بیماری اینست که علائم آن ممکن است تا زمانی که فرد به شرایط حساس نرسیده باشد بروز نکنند که این مسئله باعث شده است گاهی از فشار خون به «کشنده آرام» یاد کنند. براساس آمار تعداد مبتلایان به فشارخون را یک نفر از هر ۴ نفر تخمین می زنند و متأسفانه فشار خون دوسوم این افراد کاملا تحت کنترل نیست! فشار خون بالا درمردان شایعتر از زنان است (زنان ممکن است در هنگام حاملگی یا موقع مصرف قرص های ضدبارداری دچار فشار خون بالا شوند) این بیماری همچنین از نسلی به نسلی دیگر منتقل می شود و با افزایش سن نیز به دلیل کم شدن خاصیت ارتجاعی (انعطاف پذیر) شریان ها کم کم فشارخون افزایش می یابد. همانطور که پیش تر اشاره کردیم برخی افراد زمانی پی می برند که فشار خون بالا دارند که با مشکل روبرو شده اند و این ناآگاهی از ابتلا به بیماری بسیار خطرناک است بنابراین اطلاع از بیماری فشارخون بالا و مسائل مرتبط با آن ضرورت بسیار دارد. اندازه گیری فشار خون برای همه و حتی کودکان نیز باید انجام شود و مسلماً این کار برای افراد مبتلا به فشارخون- افرادیکه به دفعات متعدد (۲بار یا بیشتر) فشار خونشان بالاتر از ۱۴۰بر۹۰ میلیمتر جیوه خوانده شود- از اهمیت ویژه ای برخوردار است. طبق دستورالعمل های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیماران مبتلا به فشارخون بالا باید حداقل ماهی یکبار فشارخون خود را بررسی و حداقل سه ماه یکبار توسط پزشک مربوطه ویزیت گردند؛ اکثر افراد مبتلا به فشارخون بالا تا زمانیکه صدمات ایجاد شده در بدن نمایان نشده اند هیچ نشانه یا علامتی ندارند به همین دلیل معاینات منظم در این افراد بسیار مهم است. بهتر است بدانید که علائم اصلی فشار خون بالا عبارتند از تنگی نفس، خون دماغ (بدون علت مشخص)، سردرد، سرگیجه و... البته باید توجه داشت که این علایم فقط ناشی از فشار خون بالا نیستند.
عوامل بسیار قادرند باعث ایجاد فشارخون در فرد شوند که برخی از این عوامل عبارت از: وراثت، چاقی، مصرف بالای الکل، مصرف بالای سدیم، استعمال دخانیات، افزایش سن و... همچنین عدم تحرک فیزیکی، استرس و فشارهای عصبی، مصرف کم پتاسیم و کلسیم و مقاومت در برابر انسولین نیز باعث بالا رفتن فشار خون در افراد می شود. درمان اولیه یا قدم اول در درمان فشار خون بالا تغییر روش زندگی است؛ فشار خون بالایی که در مراحل اولیه قرار دارد و کمی بالاتر از حد نرمال است ممکن است با تغییر روش های زندگی کنترل شود. بسیاری از افراد مایلند بدون استفاده از دارو، فشار خون خود را کاهش دهند. اغلب اوقات تغییر رژیم غذایی، فعالیت بدنی، کاهش استرس و... در رفع مشکل مؤثر است؛ تحقیقات ثابت کرده است که شیوع فشار خون بالا در مناطقی از جهان که مصرف نمک بالاست بیشتر است، با اولین پک به سیگار فشارخون- سیستولی- تا ۲۵ میلی متر جیوه افزایش می یابد (که علت آن آزاد شدن آدرنالین است)، فشار خون بالا در افراد چاق ۲ برابر افرادی که اضافه وزن ندارند و در محدوده وزن طبیعی هستند شایعتر است که در این موارد، کاهش اندک وزن نیز به پایین آوردن فشار خون کمک می کند.
نباید از نظر دور داشت افرادیکه فشارخون بالایی دارند برای درمان علاوه بر تغییر روند زندگی با روش هایی که ذکر شد به دارو درمانی هم نیاز دارند؛ بطور کلی دارو به بیمار کمک می کند تا آب و سدیم زیادی از بدن دفع کند، قلب با نیرو و دفعات کمتری کار کند و رگ های خونی کوچک باز شوند تا مقاومت در برابر جریان خون کم شود. نکته مهم در ارتباط با دارو که بیمار باید به آن واقف باشد اینست که داروهای کاهنده فشار خون همانند دیگر داروها دارای عوارضی هستند؛ این عوارض می تواند بصورت سرگیجه در حالت ایستادن، اختلالات خواب، سرفه، خشکی دهان، سردرد، افسردگی، یبوست، کاهش و یا افزایش پتاسیم بدن و... بروز نمایند که لازم است بیماری که داروی ضد فشارخون مصرف می کند در صورت بروز این عوارض در کوتاهترین زمان جهت تغییر نوع دارو، دز مصرفی آن و... به پزشک معالج خود مراجعه نماید.
در پایان باید گفت که مطلب مهم در ارتباط با شیوه تغذیه برای افراد مبتلا به فشار خون بالا اینست که:
▪ افراد دچار پرفشاری، نیاز به کاهش دریافت سدیم دارند، پتاسیم و کلسیم اضافی نیز می تواند به کاهش فشارخون کمک کند؛ موز، زردآلو، انجیر، گریپ فروت، هلو، انگور و آلو میوه هایی سرشار از پتاسیم هستند و سیب زمینی، سیر، براکلی، کدو سبز، قارچ و گوجه فرنگی و سبزی ها سرشار از پتاسیم هستند. حبوبات نیز از این نظر غنی اند. میوه ها و سبزی ها دارای مقدار کم سدیم هستند و باید به وفور مصرف شوند.
▪ مصرف آب سالم و گوارا به میزان قابل توجهی در روز توصیه می شود. یک لیوان آب میوه رقیق شده با اندکی پودر ویتامین c، موجب بهبود عملکرد دستگاه ایمنی و ترمیم سرخرگ ها می شود.
▪ مصرف نان ها و مواد کربوهیدراتی تهیه شده از آردهای سفید و بدون سبوس (تصفیه شده) را به حداقل برسانید و از نان های سبوس دار به خصوص حاوی سبوس جو دو سر استفاده کنید.
▪ مصرف قند و شکر و سایر فرآورده های تهیه شده از آنها مثل نوشابه ها، مربا، ژله، شکلات، کیک ها و شیرینی ها را محدود یا حذف کنید.
▪ از مصرف غذاهای سرخ کرده یا غذاهایی که در درجه حرارت های بسیار بالا و یا به مدت زمان طولانی تهیه می شوند، خودداری کنید و به خاطر داشته باشید استفاده چندباره از روغن های آشپزی عاملی در بالا بردن فشار خون است.
▪ از مصرف مواد حاوی افزودنی ها و غذاهای فرایند شده که حاوی مقدار زیادی نمک و ادویه ها هستند، مثل انواع سوسیس و کالباس، غذاهای کنسروی، شورها، ترشی ها و چاشنی های کارخانه ای جداً خودداری کنید.
▪ به جای نمک می توانید از سبزیجات تازه یا خشک، ادویه جات مفید (زردچوبه- دارچین و...) پودر سیر و پیاز و آب لیموی تازه استفاده کنید.
▪ موادی مثل کره، خامه، مارگارین، دنبه، سس ها و روغن های جامد را از برنامه غذایی حذف کرده و به جای آنها از روغن زیتون، روغن های گیاهی مایع و روغن ماهی استفاده کنید.
امید است با راهکارهای تغذیه ای ارائه شده گامی مؤثر در جهت کاهش فشار خون و از بین بردن علل ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی بردارید و جاده زندگی را با همواری بیشتری طی کنید.

سعید کریمی
کارشناس بهداشت عمومی دانشگاه علوم پزشکی کردستان

منبع : روزنامه کیهان