هوای حوصله ابری است

با شروع فصل سرما،‌وقتی پنجره‌ خانه‌ها بسته و هوا بیشتر ابری می‌شود،‌بسیاری از ما به بیماری افسردگی فصلی دچار می‌شویم. چگونه باید با این بیماری مبارزه کرد،‌موضوعی است که دکتر صادقی و دکتر اربابی دو تن از روانپزشکان کشور به آن پاسخ می‌دهند.
هر فصلی نوستالوژی خود را دارد و خاطرات و خطرات خاصی را تداعی می‌کند و به همراه می‌آورد. غم و شادی، امید و یاس، کسالت و سرخوشی، سلامت و بیماری و احساس شکست و موفقیت و بسیاری از تجربه‌های روانی آدمی‌در واکنش به تغییرات بیرونی شکل می‌گیرد.
رنگ می‌بازد و یا بی‌رنگ می‌شود. انسان‌ها همیشه وابسته به دنیای درونی خود نیستند، تحولات بیرونی نیز آنها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
تحقیقات مردم‌شناسان و قوم نگاران این واقعیت را ثابت کرده که میان خلق و خوی آدمی ‌با طبیعت و شرایط زیست محیطی آنان همبستگی مثبت وجود دارد. مثلا خلق و خوی مردم شمال کشور که در کنار باران و جنگل و دریا زیست می‌کنند با مردم سرزمین کویری تفاوت‌های بارزی دارد.
از همین رو ست که جغرافیا همان طبیعت نیست بلکه تاریخ و فرهنگ یک سرزمین را هم در برمی‌گیرد. فصل‌ها نیز اگرچه نشانه‌های جغرافیایی هستند اما فقط چهره طبیعت و شهر و روستا را عوض نمی‌کنند. آنها علاوه بر این‌که پر از رمز و رازهای زیباشناسی و شاعرانه هستند پیامد‌های انسانی هم با خود دارند که مثل خود زندگی ترکیبی از خوب و بدهاست.
زمستان فقط با برف و باران و سرما و یخبندان شناخته نمی‌شود مثلا بسیاری از بیماری‌ها همزاد این فصلند مثل سرماخوردگی اما همیشه این جسم آدمی ‌نیست که ممکن است در برابر سرمای زمستان دچار آسیب می‌شود. روح و روان انسان نیز گاهی در واکنش به تغییرات فصلی به چالش می‌افتد و تهدید می‌شود.
زمستان همیشه با سرماخوردگی جسمی ‌و زکام و تب و لرز همراه نیست گاهی نیز موجب ترس و لرز آدمی ‌می‌شود و سرماخوردگی روحی را نیز به همراه دارد. این تنها پزشکان نیستند که در زمستان با انواع بیماران سرماخورده مواجه می‌شوند روانشناسان و روانپزشکان نیز در این فصل با بیمارانی روبه‌رو می‌شوند که روحشان سرما خورده و دچار یخ‌زدگی شده است.
افسردگی زمستانی یکی از شایع‌ترین افسردگی‌های فصلی است که به سراغ آدمی‌می‌آید. گویی برف زمستان، روان انسان را نیز سفید پوش می‌کند و سوز سرما از مغز استخوان می‌گذرد و به روح آدمی‌ می‌رسد.
● یک ناهنجاری فصلی
افسردگی زمستانی (winter blues) در واقع نوعی ناهنجاری فصلی محسوب می‌شود که با کوتاه شدن روشنایی خورشید و طولانی شدن شب و تاریکی، زمینه‌های بروز آن بویژه در مناطقی که دارای آب و هوای ابری و بارانی هستند به وجود می‌آید.
تحقیقات نشان داده است این افسردگی در بین اهالی کشورهای اسکاندیناوی بسیار شایع است به طوری که روانشناسان تخمین می‌زنند حدود ۲۰ درصد از سوئدی‌ها از این مشکل رنج می‌برند. حتی در برخی کشورها مثل انگلستان با ساخت آفتاب مصنوعی سعی کرده‌اند در کاهش این مشکل تاثیر بگذارند. در کشور ما اگرچه هنوز آمار دقیقی از افسردگی فصلی وجود ندارد اما این بیماری بویژه در فصل زمستان در بسیاری از افراد مشاهده شده است.
دکتر مجید صادقی روانپزشک و عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره علت به وجود آمدن این افسردگی می‌گوید: در بدن انسان ریتم‌های دوره‌ای وجود دارد که به صورت منظم تکرار می‌شود مثل خواب و بیداری و ترشح برخی هورمون‌ها که به آنها ریتم‌های سیرکادین می‌گویند.
در مبتلایان به افسردگی فصلی این ریتم‌ها دچار اختلال می‌شود. اختلالات ریتم‌های بدن بستگی به وجود نور مستقیم خورشید، زاویه تابش اشعه آن و ترشح ماده‌ای به نام ملاتونین در مغز دارد که چون در نیمه دوم سال نور مستقیم خورشید کم می‌شود زاویه تابش آن تغییر می‌یابد و روزها کوتاه می‌شود در نتیجه افراد مستعد در معرض افسردگی فصلی قرار می‌گیرند.
● نشانه‌های بیماری
شاید بسیاری فکر کنند که افسردگی فصلی دارای ویژگی‌ها و علائم روان‌شناختی متفاوتی از افسردگی‌های دیگر است اما روانشناسان علائم و نشانه‌های افسردگی فصلی را غمگینی، اضطراب، بی‌قراری، بی‌علاقگی به فعالیت ‌های روزانه، انزواگرایی و ناتوانی در تمرکز می‌دانند که ظاهرا با نشانه‌های افسردگی‌های دیگر تفاوت چندانی ندارد.
دکتر محمود اربابی روانپزشک معتقد است: افسردگی‌های فصلی برعکس افسردگی‌های دیگر با افزایش خواب و اشتها همراه است و افراد مبتلا به این افسردگی دچار پر خوابی و پر خوری می‌شوند.
وی این عارضه را نوعی اختلال خلقی تعریف می‌کند که به دو حالت افسردگی و شیدایی خود را نشان می‌دهد لذا متناسب با هریک از دو قطب می‌توان علائمی‌را برای آن برشمرد.
● بیماری را جدی بگیرید
اشتباه نکنید عنوان فصلی بودن این نوع افسردگی شاید این ذهنیت را در برخی از افراد به وجود بیاورد که این مشکل چندان جدی نیست و با گذر زمان و پایان فصل به اتمام می‌رسد اما روانشناسان این افسردگی را جدی می‌گیرند و به مبتلایان توصیه می‌کنند در جهت رفع آن اقدام کنند چون ممکن است آثار این افسردگی در فرد بماند و استمرار یابد و حتی به افسردگی مزمن و حاد بدل شود.
بویژه افرادی که مستعد افسردگی هستند بیش از دیگران باید مراقب این بیماری باشند. هم اکنون که در آغاز فصل سرما قرار داریم به فکر چاره باشیم تا در پایان اسفند به افسردگی بیمارگونه دچار نشویم. برای مقابله با این بیماری راهکارهای زیادی ارائه شده که برخی از آنها شاید ویژه افسردگی زمستانی باشد.
یکی از مهم‌ترین آنها لایت تراپی یا نور درمانی است که به دو صورت قابل پیگیری است یکی این‌که فرد در روز و زمانی که خورشید می‌تابد در معرض نور آفتاب قرار بگیرد و دوم استفاده از لامپ‌ها و نور مصنوعی است به طوری که برخی از روانشناسان توصیه می‌کنند نیم ساعت در روز در فاصله تقریبا یک متری لامپی قرار بگیرند که میزان روشنایی آن ۱۰ تا ۲۰ برابر بیشتر از لامپ‌های معمولی خانگی باشد. برخی معتقدند نور درمانی تا بیش از ۸۵ درصد در درمان این بیماری موثر است.
یکی از روش‌های دیگر که البته به پول بیشتری نیاز دارد اقلیم درمانی است یعنی کوچ کردن فرد به منطقه‌ای که به لحاظ آب و هوایی با محیط فعلی فرد متضاد باشد. در واقع این روش نوعی درمان با ایجاد تغییرات آب و هوایی است که در هواشناسی زیستی به عنوان شاخه‌ای جدید از روان‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است.
با این حال دارو درمانی تحت نظارت روان‌پزشک را هم نباید فراموش کرد چه بسا در مواقعی چاره‌ای نیست جز این‌که از دارو برای رفع این مشکل استفاده شود. به هرحال زمستان است و هوای حوصله در معرض ابری شدن....

منبع : روزنامه هموطن سلام