فعالیت های منظم بدنی و بیماری عروق کرونر قلب

ارتباط بین فعالیت ورزشی یا فعالیت بدنی منظم و سلامتی هیچ گاه به اندازه امروز روشن نبوده است. در حقیقت، تا اوایل دهه ،۱۹۸۰ دیدگاه های جامعه پزشکی و عموم مردم درباره فعالیت ورزشی کاملاً متفاوت بود. پنج مایل دویدن، یک مایل شنا کردن در دریا یا ۵۰ مایل دوچرخه سواری در امتداد سواحل، آن هم چند بار در هفته رفتاری ناهنجار به حساب می آمد.
پزشکان ضرورتی نمی دیدند به بیماران توصیه کنند که برای مقابله با پرفشار خونی، چربی های اضافی بدن یا بیماری های قلبی به ورزش بپردازند. رسانه ها نیز از ارتقای فعالیت های ورزشی و شیوه زندگی فعال حمایت نمی کردند. با این وجود، تداوم پژوهش معلمان تربیت بدنی، فیزیولوژیست های ورزشی و برخی پزشکان آگاه باعث شد که رابطه بین شیوه زندگی فعال و سلامتی( بهداشت) عمومی بیشتر شناخته شود. در دو دهه اخیر، یعنی از سال ۱۹۸۰ تاکنون، شواهدی نشان می دهد که فعالیت ورزشی نه تنها مانع از بیماری ها می شود، بلکه بر فرایندهای بسیاری از بیماری ها اثر معکوس دارد.در حال حاضر، تقریباً سازمان های مرتبط با سلامتی بیانیه هایی درباره اهمیت فعالیت ورزشی برای پیشگیری و درمان بیماری های گوناگون منتشر کرده اند و اظهار داشته اند فعالیت ورزشی، مراقبت صحیح و معاینه منظم پزشکی عواملی هستند که باعث طولانی تر شدن عمر و زندگی پرثمرتری می شوند. امروزه در کشورهای پیشرفته، امید به زندگی بیشتر مردان حدود ۷۱ سال و بیشتر زنان حدود ۷۸ سال است. هرچند برآورد شده است افراد ۶۵ سال به بالا به طور متوسط ۴/۱۶ سال دیگر عمر می کنند، ولی آنها تقریباً ۱۲ سال از این دوران باقی مانده زندگی خود را با سلامت و تندرستی سپری می کنند. از این رو، فعالیت های ارتقای سلامتی نباید از این افراد دریغ شود.
گزارش ها نشان می دهد افرادی که از نظر ورزشی و تغذیه ای وضعیت خوبی دارند، به اندازه ۱۰ تا ۲۰ سال بیولوژیکی جوان تر از هم سن و سالان واقعی خود هستند. متأسفانه سالمندی با بیماری و ناتوانی و تغییر عملکرد سلول ها همراه است و اینکه یک فرد چقدر زندگی می کند، به عوامل گوناگونی بستگی دارد که برخی از آنها عبارتند از : وراثت، عوامل محیطی، دسترسی به خدمات سلامتی و پزشکی خوب و مسؤولیت پذیری فردی در حفظ سلامتی از طریق انجام فعالیت ورزشی. از این رو، سالمندی یکی از چالش های مهم عصر حاضر به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. باتوجه به درصد زیاد جمعیت جوان در ایران، به جرأت می توان گفت که یکی از مسائل و چالش های مهم آینده، مشکلات وابسته به فرایند سالمندی است.
اطلاعات انجمن قلب امریکا نشان می دهد بیماری های قلبی عروقی همه ساله عده زیادی از مردم را به کام مرگ می کشاند که میزان رخداد آن تقریباً با مجموع سایر علل مرگ و میر مثل سرطان، ایدز، مرگ و میر کودکان و حوادث برابر است. خوشبختانه، تعداد مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی و حمله قلبی در چند دهه گذشته پیوسته نسبت به اوج آن در اواسط دهه ،۱۹۶۰ کاهش یافته است. بیماری های قلبی عروقی گوناگونی وجود دارند که مهم ترین آنها آترواسکلروز است که بیماری پیش رونده ای است. تغییرات پاتولوژیک آن از دوران کودکی آغاز می شود و طی چند مرحله در سنین بالاتر بروز می کند.
باتوجه به ارتباط قوی بین شاخص های التهابی و شیوع بیماری های قلبی عروقی، هرگونه عملی که باعث کاهش این شاخص ها شود، ظرفیت کاهش حوادث قلبی عروقی را دارد. دربارة سهم عوامل وراثتی و محیطی در آترواسکلروز و در نتیجه بیماری های قلبی عروقی گزارش شده که هیپرکلسترولمی فامیلی تقریباً ۵ درصد انفارکتوس های قلبی را به خود اختصاص می دهد، در حالی که عوامل محیطی اصلاح پذیر غیرژنتیکی مثل عدم فعالیت بدنی، رژیم غذایی، توده بدن و عوامل دیگر بیشتر از ۸۰ درصد خطر بیماری کرونری را شامل می شوند. جدول ذیل برخی عوامل خطر اولیه و ثانویه عروق کرونری قلب و قابلیت اصلاح پذیری و عدم اصلاح پذیری آنها را نشان می دهد.
هرچند رابطه قوی مثبتی بین مقادیر پایه شاخص های التهابی و مقدار کاهش آن وجود دارد، ولی نتایج پژوهش های بسیاری حاکی است پاسخ التهابی و در نتیجه کاهش شاخص های التهابی پس از تمرین های منظم ورزشی مهار می شود. مطالعات نشان می دهند فعالیت ورزشی منظم به روش های گوناگونی از جمله افزایش HDL-C و کاهش LDL-C می تواند آثار ضدالتهابی و در نتیجه آثار محافظت کنندگی در مقابل بیماری های قلبی عروقی به وجود آورد البته، گزارش هایی مبنی بر افزایش پاسخ های التهابی پس از تمرین های کوتاه مدت (حاد) به ویژه نوع برونگرا یا یک جلسه فعالیت ورزشی بلندمدت مثل دو ماراتن نیز وجود دارد.
موضوع مهم دیگر تداوم تمرینات برای حفظ اثرات سلامتی ناشی از ورزش است. فرایند سالمندی با تغییرات گوناگونی از جمله پوکی استخوان و تغییرات قلبی عروقی و تنفسی و ترس از افتادن روی زمین در افراد مسن - به نوبه خود - باعث کاهش تحرک در این افراد می شود.
افزون بر این، نتایج مطالعات نشان می دهد انسان و سایر موجودات (از جمله موجودات پست تر)، تمایل دارند در دوران سالمندی فعالیت های بدنی خویش را کاهش دهند. لذا تمرین منظم یک موضوع جدی است. مشخص شده دستاوردهای ناشی از تمرین پس از یک دوره بی تمرینی بین ورزشکاران و افراد غیر فعال یکسان است. علی رغم گزارش هایی که یک روش زندگی فعال از جمله آمادگی مناسب قلبی عروقی، با کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی بیماری های قلبی عروقی همراه است اما باید توجه داشت کاهش میزان مرگ و میرهای ناشی از بیماری های قلبی عروقی در افراد با فعالیت بدنی فعلی آنها ارتباط داشته تا فعالیت قبلی آنها. در پژوهشی که تغییرات فعالیت بدنی ظرف ۲۰ سال و متغیرهای هموستازی و التهابی در ۲۰ سال بعدی را مطالعه کرده است، نشان می دهد مقادیر این متغیرها در افرادی که در ابتدا فعال بوده و سپس غیرفعال شده اند، با افراد غیرفعال مشابه بوده است. در پژوهش دیگری نیمرخ چربی افراد ورزشکار پیشکسوتی که با ترک ورزش غیرفعال شده بودند، از گروه غیرورزشکار بدتر شده است. در مقابل، مقادیر این متغیرها در افرادی که دست کم فعالیت بدنی منظم و سبک را انجام داده بودند، در حد افرادی بوده است که به طور دایم فعال بوده اند.
سؤالی که همواره مطرح می شود آن است چه نوع ورزشی را با چه شرایطی باید انجام داد. ملاک ها برای تجویز نوع فعالیت بدنی که دارای مناسب ترین شکل باشد وابسته به میزان علاقه فرد به فعالیت و میزان آشنایی و کارآزمودگی بیمار در ورزش مورد نظر است. اگر ورزش و فعالیت بدنی انتخابی برای بیمار جذاب و تحریک کننده باشد فرد آن را به صورت منظم تری انجام می دهد. در این راستا تأکید بر آن است که فعالیت ورزشی یکی از انواع هوازی مانند: دویدن نرم، دویدن، دوچرخه سواری، شنا و .... باشد. بسته به شرایط سنی و وضعیت بدنی فرد، به این فعالیت ها می توان ورزش هایی از قبیل فوتبال، بسکتبال، والیبال، تنیس و احتمالاً تمرینات با وزنه را نیز افزود، به علاوه، وقتی فردی بعد از یک دوره طولانی بی فعالیتی برنامه فعالیت ورزشی را شروع می کند . آغاز تدریجی برنامه برای پرهیز از هر گونه عارضه به خصوص عوارض عضلانی تاندونی از اهمیت خاصی برخوردار است. بنا بر این مهم است که یک دوره بازپروری که ۲ تا ۳ هفته به طول بینجامد و شامل ورزش های کششی باشد نیز قبل از شروع فعالیت اصلی به اجرا درآید.
شدت فعالیت باید با توجه به تعداد ضربان قلب (حدود ۷۰ درصد حداکثر ضربان قلب) تنظیم شود. مدت فعالیت ورزشی نیز باید با توجه به میزان آمادگی بدنی فرد تنظیم شود. توصیه این است که ورزش به مدت ۲۰ دقیقه به طول انجامد که این زمان شامل ۱۰_۵ دقیقه برای هر دوره گرم کردن و سرد کردن نیست. تعداد جلسات تمرین باید حداقل سه بار در هفته تعیین شود و هر جلسه معادل۴۲۰۰ کیلوژول مصرف انرژی داشته و مصرف انرژی طی هفته به حدود ۱۹۰۰۰ کیلو ژول برسد و در مجموع مصرف انرژی پایه به حدی برسد که برای افزایش سطح(HDL)کافی باشد. به طور کلی، خطوط راهنمای فعالیت های ورزشی، افراد سالمند را تشویق می کنند تا در فعالیت هایی شرکت کنند که به ویژه باعث بهبود دستگاه قلبی عروقی می شود.

دکتر ولی الله دبیدی روشن
عضو هیات علمی و مدیر تربیت بدنی دانشگاه مازندران

منبع : روزنامه ایران ورزشی