بحران اقتصادی

بنا به تعریف بحران اقتصادی در چارچوب چرخه اقتصادی، دوره ای را گویند که اقتصاد حالت انقباضی به خود می گیرد و کوچک می شود. به عبارت دیگر رشد اقتصادی در این دوره منفی است. این مدت معمولاً دو دوره ۳ ماهه پی درپی تعریف می شود. تعریف کلی تری که از رکود اقتصادی ارائه می شود عبارت است از پایین آمدن قابل توجه فعالیت ها در کل اقتصاد که حداقل چند ماه به طول انجامد. اثرات رکود اقتصادی معمولاً به حدی است که در بخش های مختلف اقتصاد از قبیل رشد تولید ناخالص داخلی، اشتغال، درآمدهای واقعی، تولید صنعتی و قیمت های عمده و خرده فروشی قابل مشاهده است. رکود اقتصادی به علت پایین آمدن تقاضا به وجود می آید.
● عوامل به وجودآورنده بحران اقتصادی
عوامل متعددی بر بحران اقتصادی اثر دارند که می توانند همزمان روی فعالیت اقتصادی، فعالیت هایی مانند اشتغال، سرمایه گذاری و سود شرکت ها اثر بگذارند. به بحران شدید یا طولانی اقتصادی (economic (depression) افسردگی اقتصادی یا بحران مزمن اقتصادی می گویند. معمولاً تعریفی که برای افسردگی اقتصادی ارائه می دهند عبارت است از رشد منفی درآمد ناخالص داخلی (GDP) به میزان بیش از ۱۰ درصد.
● پیش بینی بحران اقتصادی
شیوه کاملاً قابل اتکایی برای پیش بینی بحران اقتصادی وجود ندارد و راه های مختلفی برای پیش بینی بحران اقتصادی عنوان شده است. این شیوه ها از جمله عبارتند از:
- سقوط بازار بورس
- برگشت منحنی سود(inverted yield curve)، به معنای کمتر شدن سود درازمدت سرمایه گذاری در مقایسه با سود کوتاه مدت آن است. در آمریکا براساس مدل ارائه شده سود اوراق قرضه دولتی سه ماهه با سود اوراق قرضه دولتی ۱۰ ساله مقایسه می شود. برگشت منحنی سود البته نشانه ای قطعی از بروز بحران اقتصادی نیست و معمولاً اختلاف زمانی ۱۲ تا ۱۸ ماهه ای بین بروز این پدیده و آغاز بحران اقتصادی وجود دارد.
- تغییر سه ماهه در نرخ بیکاری
- بررسی نشانه های مختلف اقتصادی
● عکس العمل در مقابل بحران اقتصادی
شیوه های عمل در تلاش برای بیرون آوردن اقتصاد از بحران اقتصادی بسته به نوع دید سیاستگذاران اقتصادی متفاوت است. دو مکتب عمده در این زمینه عبارتند از پیروان مکتب کینز که معتقد به افزایش هزینه ها از طرف دولت در جهت افزایش تقاضا در جامعه و افزایش رشد اقتصادی هستند. دسته دیگر مانیتوریست ها هستند که معتقد به اثرگذاری روی منحنی عرضه در چارچوب اقتصاد بوده و خواستار راهکار کاستن از مالیات ها، افزایش سرمایه گذاری و کنترل اقتصاد از طریق مدیریت بر بهره بانکی هستند.
● بازار بورس و بحران اقتصادی
بعضی از بحران های اقتصادی از قبل با کاهش شاخص بازار بورس همراه بوده اند. اختلاف زمانی بین کاهش شاخص بورس و بحران اقتصادی بین صفر تا ۱۳ ماه بوده است. البته باید توجه داشت که در آمریکا از سال ۱۹۴۸ تاکنون در نیمی از موارد کاهش شاخص بورس بیش از ۱۰ درصد بحران اقتصادی را به دنبال نداشته است. ضعف بازار مستغلات نیز معمولاً به عنوان مقدمه ای بر بحران اقتصادی می تواند باشد ولی ضعف بازار مستغلات معمولاً بیش از بحران اقتصادی به طول می انجامد.
● بحران اقتصادی و سیاست
معمولاً هر دولتی در دوره صدارت خود اعتبار یا مسوولیت رونق یا رکود اقتصادی را بر عهده می گیرد. این باعث بروز اختلاف نظر در مورد زمان شروع بحران اقتصادی شده است. در چرخه های اقتصادی معمولاً می توان کاسته شدن آهنگ رشد اقتصادی را نتیجه سیاست های انبساطی دوره های قبل دانست که قابل دوام نبوده است. بنابراین بررسی یک دوره خاص بدون ارتباط آن با دوره های دیگر کار دشواری است. در کل این نظر وجود دارد که فعالیت های دولت اثرات نسبی بر به وجود آمدن و شدت بحران اقتصادی دارد. اقتصاددانان معمولاً در آموزه های خود تاکید می کنند که بروز بحران اقتصادی در حد معینی غیرقابل اجتناب است. تلاش های دولت ها برای جلوگیری از بروز بحران اقتصادی موفقیت آمیز نبوده و موفقیت تلاش ها برای کاستن از شدت بحران ها نیز روشن نیست.
● سیکل(چرخه) اقتصادی
سیکل اقتصادی به نوسانات در فعالیت های اقتصادی در یک روند درازمدت رشد گفته می شود. سیکل اقتصادی شامل دوره های رشد نسبی شدید و دوره های سکون یا رشد منفی در روند تولید می شود. معمولاً نوسانات به وسیله رشد ناخالص داخلی (GDP) اندازه گیری می شود. اگر چه این نوسانات به خود نام سیکل (چرخه) گرفته است ولی نوسانات در رشد اقتصادی تابع دوره های منظم ریاضی نیست و پیش بینی نوسانات دشوار یا غیرممکن است.
● انواع سیکل اقتصادی
سیکل های اقتصادی انواع مختلفی دارد که معمولاً بر پایه دوره تناوب و زمان آن شناخته می شوند. معمول ترین نوع سیکل اقتصادی شامل چهار دوره می شود که عبارتند از:
ـ گسترش ½ افزایش تولید و قیمت ها، بهره بانکی پایین
ـ بحران ½ سقوط بازار بورس سهام و ورشکستگی شرکت های مختلف
ـ رکود اقتصادی ½ کاهش قیمت ها و تولیدات، افزایش بهره بانکی
ـ بهبود ½ بهبود شاخص سهام به علت سقوط قیمت ها و افزایش اعتماد به نفس مصرف کنندگان
● توضیح سیکل اقتصادی
توضیح نوسانات در فعالیت های اقتصادی یکی از موضوعات اصلی در اقتصاد کلان است. معمول ترین چارچوب برای توضیح نوسانات را در توضیحات اقتصادی کینز می توان یافت. بر این مبنا سیکل اقتصادی نشانه ای از امکان اقتصاد در رسیدن به یک تناسب کوتاه مدت در حدی پایین تر یا بالاتر از حد اشتغال کامل است. اگر فعالیت اقتصادی در حدی پایین تر از اشتغال کامل باشد،سیاست های مالی و مالیاتی می توانند اثری مثبت بر روند نوسانات داشته باشند.
تئوری های کینز با استفاده از مدل های سیکل واقعی کسب و کار به چالش گرفته شده است. مبنای این مدل نوسانات در منحنی عرضه است. بر این مبنا بحران اقتصادی نمی تواند بر اثر شوک مالی به وجود آید و بحران بر اثر یک شوک خارجی (شوکی مانند اثر یک اختراع یا نوآوری) به وجود می آید.
● جلوگیری از سیکل اقتصادی
سیکل اقتصادی به علت دوره های سکون اقتصادی عوارض و تبعات زیادی برای مردم دارد و عده زیادی شغل خود را از دست می دهند. از این جهت فشار زیادی روی سیاستمداران وجود دارد که از شدت نوسانات بکاهند. یکی از اهداف کشورهای غربی پس از بحران بزرگ اقتصادی دهه ۳۰ میلادی محدود کردن اثرات بحران اقتصادی بوده است.
مدیریت سیاست اقتصادی در جهت کاستن از شدت نوسانات در یک اقتصاد پیچیده کار ساده ای نیست. کارل مارکس فیلسوف و اقتصاددان قرن نوزدهم گفته است که سیکل اقتصادی و تکرار آن همزاد سیستم سرمایه داری است و در چارچوب نظام سرمایه داری راه حلی برای آن متصور نیست.
اقتصاددانان نئوکلاسیک اکونومیست نیز توانایی سیاست های مبتنی بر نظرات کینز را در مدیریت اقتصاد و کاستن از شدت نوسانات در درازمدت زیر سوال می برند. بر مبنای مدل ارائه شده از طرف آنها در درازمدت منحنی فیلیپس در درازمدت به حالت عمودی درآمده و سیاست های تاثیرگذار بر منحنی تقاضا در اقتصاد تاثیری بر شدت نوسانات نخواهد داشت.

مسعود میراب زاده

منبع : روزنامه سرمایه